24.03.24

 

 

Έχει η πέτρα συνείδηση του εαυτού της;
του Ηλία Παρασκευόπουλου

 

Το πράγμα επίσης καταφαίνεται από μόνο του· όποιος λέει πράγματι ότι το άσπρο και το μαύρο συμφωνούν μονάχα στο ότι κανένα από τα δύο δεν είναι κόκκινο, καταφάσκει απολύτως ότι το άσπρο και το μαύρο δεν συμφωνούν σε τίποτα. Παρομοίως, αν πει κανείς ότι η πέτρα και ο άνθρωπος συμφωνούν μονάχα στο ότι και τα δύο είναι πεπερασμένα, αδύναμα ή ότι δεν υπάρχουν από αναγκαιότητα της φύσης τους, ή τέλος ότι υπερβαίνονται αόριστα από τη δύναμη εξωτερικών αιτίων, καταφάσκει πέρα για πέρα ότι η πέτρα και ο άνθρωπος δεν συμφωνούν σε τίποτα· όσα συμφωνούν πράγματι μόνο στην άρνηση, ήτοι σε αυτό που δεν έχουν, δεν συμφωνούν αληθινά σε κανένα πράγμα».  (Σπινόζα, Ηθική, IV, Πρ. 32, Σχ.)

 

 



Στον πεπερασμένο κόσμο
σού είναι εύκολο να ανοίξεις την παλάμη και να βάλεις μέσα μια πέτρα. Δεν συνθλίβεται, δεν γλιστράει και δεν εξαχνώνεται. Η πέτρα αντιστέκεται στο χέρι σου.

Στον κόσμο των ιδεών σού είναι εξίσου εύκολο να ανοίξεις τη φαντασία1 και να δημιουργήσεις την ιδέα της ίδιας πέτρας. Η ιδέα δεν συνθλίβεται, δεν γλιστράει και δεν εξαχνώνεται. Η πέτρα αντιστέκεται εντός του πνεύματός σου.

Και στις δύο περιπτώσεις η πέτρα εμμένει τόσο στην υλική της υπόσταση όσο και στη ιδεατή. Με άλλα λόγια επιμένει να καταφάσκει το είναι της2.

Ότιδήποτε μπορείς να πιάσεις ή να σκεφτείς – υπάρχει.

Πού υπάρχει;

Εντός της άπειρης Υπόστασης3 για την οποία αυτό που έπιασες ή σκέφτηκες αποτελεί μία έκφραση.

Και είναι μία μόνο από τις αμέτρητες εκφράσεις εκείνης της άπειρης δύναμης (να τι ονομάζει κανείς Θεό) την οποία είναι αυτοκαθορισμένη να φέρει.

Πώς υπάρχει;

Ως υλικό πράγμα και ως ιδέα εξίσου.

Το πρώτο κείται στον άπειρο υλικό χώρο που συχνά αποκαλούμε σύμπαν.

Το δεύτερο κείται στον άπειρο νοητικό χώρο που σπάνια αποκαλούμε θεϊκό νου.

Εδώ που τα λέμε, αυτά θα έπρεπε να αρκούν για να εξηγήσεις πώς η πέτρα έχει συνείδηση του εαυτού της.

Αφού καθετί μάχεται να επιβιώσει, είτε το βάλεις στον εκτατό κόσμο της παλάμης σου είτε στον πνευματικό κόσμο του νου σου, ομοίως έχει μια δύναμη. Μικρή και πεπερασμένη το δίχως άλλο, εντούτοις υπαρκτή.

Η δύναμη όμως σημαίνει δύο πράγματα: αν είσαι πέτρα να εκτείνεσαι ως τέτοια και, βεβαίως, να σκέφτεσαι ως τέτοια.

Και τι σκέφτεται μια πέτρα;

Μα αυτό είναι πλέον εύκολο να σου το απαντήσω.

Πέτρινα πράγματα.

Τις ιδέες από τις αλληλεπιδράσεις της με το σύμπαν του οποίου αποτελεί ένα μικρό μέρος.

Για να καταλάβεις, μια πέτρα στην πλαγιά έχει άλλες εμπειρίες από μια που κρύβεται βαθιά στη γη.

Τον εαυτό της τον σκέφτεται όμως;

Προϋπόθεση για να σκεφτεί κάτι κάποια αλληλεπίδρασή του είναι να γνωρίζει ότι την ιδέα αυτή την έχει το ίδιο.

Να έχει δηλαδή την ιδέα του εαυτού του.

Το πρώτο πρόσωπο που λένε.

 

          “Δευκαλίωνας και Πύρρα, λεπτομέρεια από τη Χάρτα του Ρήγα, 1796-97”

 

Εξάλλου, αν δεν συνέβαινε έτσι όπως σου τα περιγράφω, πώς αλλιώς θα μεταμορφώνονταν οι πέτρες του Δευκαλίωνα και της Πύρρας σε ανθρώπους των δύο φύλων;

Αυτό το κείμενο κλείνει με εμφανή αμηχανία.

Ενώ εμπνέεται από τη σπινοζική παράδοση περί παμψυχισμού, ταυτόχρονα εκθέτει τον φιλόσοφο στα μάτια του Προμηθέα και του Ερμή που ‘ρμήνεψαν με χρησμό τους πλημμυρισμένους να πετάνε τις πέτρες πίσω απ’ τα κεφάλια τους αλλά να μη γυρνάνε να τις δουν ανθρώπους.

[…] όσοι αγνοούν πράγματι τα αληθή αίτια των πραγμάτων συγχέουν τα πάντα και χωρίς να εξανίσταται καθόλου το πνεύμα του πλάθουν με το μυαλό τους τόσο ομιλούντα δέντρα όσο και ομιλούντες ανθρώπους, και φαντάζονται ότι οι άνθρωποι σχηματίζονται τόσο από πέτρες όσο και από σπέρμα, και ότι οποιεσδήποτε μορφές μεταβάλλονται σε οποιεσδήποτε άλλες. […]4

 

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

1.Εννοώ να ενεργήσεις πνευματικά με σκοπό τον σχηματισμό μιας συγκεκριμένης ιδέας εντός σου, εδώ της ιδέας της πέτρας.

2. Κάθε πράγμα προσπαθεί όσο μπορεί να παραμείνει στο είναι του. (Σπινόζα, Ηθική, ΙΙΙ, Πρ. 6)

3. Με τον όρο Υπόσταση εννοώ αυτό που είναι στον εαυτό του και συλλαμβάνεται μέσω του εαυτού του: δηλαδή αυτό που το εννόημά του δεν χρειάζεται το εννόημα ενός άλλου πράγματος από το οποίο πρέπει να σχηματιστεί. (Σπινόζα, Ηθική, Ι, Ορ. 3)

4Σπινόζα, Ηθική, Ι, Πρ. 8, Σχ. 2

 

ΚΟΙΝΟΠΟΙΗΣΗ