Είναι νόμιμο τώρα αυτό; αναρωτιέσαι. Τα άπαντα ενός συνθέτη, τζάμπα στο youtube; (Είδαμε και τα χαΐρια της ΑΕΠΙ…, ακούγεται ο αντίλογος.)

Μα είναι και ηθικό; Έργα που ο συνθέτης άφησε ημιτελή, εκδοχές που απέρριψε προκρίνοντας κάποια άλλη, πρόβες με λάθη, κακές ηχογραφήσεις με θόρυβο και φάλτσα, όλα στη φόρα;

Αλλά πάλι σε ποιον ανήκει το έργο ενός πεθαμένου συνθέτη; Στους νόμιμους κληρονόμους του; Στο κοινό; Ή μήπως δεν ανήκε καν στο δημιουργό του όταν ζούσε; Μήπως ο δημιουργός υπήρξε μόνο η αφορμή για να παραχθεί το έργο του και η αιτία της γένεσής του πρέπει να εντοπιστεί σε κάποιον άλλο χώρο, κοινωνικό, πολιτικό ή μεταφυσικό; Μήπως η αναγκαιότητα της γένεσης ενός έργου υπερβαίνει το έργο καθ` αυτό;

Και το αρχείο, σε ποιον ανήκει; Ποιος έχει το δικαίωμα να κρίνει τι πρέπει και τι αξίζει να βγει προς τα έξω απ` όσα δε βγήκαν όσο ζούσε ο δημιουργός; Κι αν έχεις στα χέρια σου τέτοιο και τόσο πολύτιμο υλικό, τι το κάνεις; Έχεις δικαίωμα να το κρατάς κρυφό ή έχεις υποχρέωση να το μοιραστείς;

Τέτοια σκέφτεσαι μόλις πρωτομπείς στο κανάλι Ioannis Botsas στο Youtube. Μα πριν προλάβεις να απαντήσεις σ’ όλα αυτά τα ερωτήματα που πέφτουν καταιγιστικά στο κεφάλι σου, αφήνεσαι χωρίς ενοχές στο θησαυρό που βρίσκεται στην οθόνη σου.

Και αναφωνείς: Υπάρχουν άλλα δυο «Λειτουργικά»; Έχουν σωθεί μουσικά θέματα από την «Όπερα των Πέντε»; Το «Blue» ηχογραφήθηκε δυο φορές, μία για την ταινία, μία για το δίσκο; Είχε και «Πρόλογο» η «Εποχή της Μελισσάνθης»; Χάνεσαι μέσα σ’ όλο αυτό αρχείο. Δεν ξέρεις τι θα διάλεγες αν σου ζητούσαν να προτείνεις έναν δεκάλογο, μα ας το προσπαθήσεις.

1. Ο «Πρόλογος» της «Μελισσάνθης»

«Αυτά που ακούτε είναι προσπάθειες πεισματικές για να χαθεί ακόμα μια ζωή, μέσα στις τόσες που έφαγε ο πόλεμος κι η Κατοχή. Είμαστε τώρα ελεύθεροι, δηλαδή ελεύθεροι να κραυγάζουμε και να επιβάλλουμε ένα θάνατο ο ένας για τον άλλον κι όλοι μαζί για όλους μας! Μέσα σε τούτο τον καιρό, ένα όργανο ξεχύθηκε στις πόλεις μας, σκέπασε τις γειτονιές μας, μπήκε στα σπίτια μας, πιο ελληνικό από τους Έλληνες, πιο βαθύ κι απ` τον καημό μας: το μπουζούκι. Μας συνόδεψε στους αναστεναγμούς μας, στις πιο κρυφές στιγμές μας, μας χάραξε στ` ασκητικά μας πρόσωπα ήχους βαθείς, μαύρες σκιές από κρυστάλλινες χορδές, μας ακολούθησε στην πιο μάταια αναζήτησή μας, να βρούμε τη Μελισσάνθη.»

Ο «Πρόλογος» αυτός δε μπήκε στο δίσκο «Η εποχή της Μελισσάνθης». Ίσως ο Χατζιδάκις τον έκρινε περιττό. Ως ντοκουμέντο όμως, έχει μεγάλη αξία.

2. «Η Όπερα των Πέντε»

Εδώ ακούγεται το γνώριμο παίξιμο του Χατζιδάκι στο πιάνο. Σύμφωνα με τον Ιωάννη Μπότσα, κάποια από τα μουσικά αυτά θέματα ανήκουν στο ανέκδοτο και ημιτελές έργο του «Όπερα των Πέντε».

3. Δύο «Λειτουργικά» ακόμα

Σ` αυτό το αρχείο ο Μάνος Χατζιδάκις συνοδεύει τη Φλέρυ Νταντωνάκη στα «Λειτουργικά» του, σε τραγούδια από τον «Επιτάφιο» των Θεοδωράκη – Ρίτσου και σε διάφορα τραγούδια δικά του, όπως στο «Τι να μου κάνει η σταλαγματιά» (στο 1:09:00) από την ανέκδοτη ακόμα τότε «Αμοργό». Η μεγάλη έκπληξη είναι η σύμπραξη των δυο τους στα «Θα πάω εκεί στην Αραπιά» (στο 15:38) και «Κάποια μάνα αναστενάζει» (στο 23:30), και τα δύο του Τσιτσάνη, που δε μπήκαν όμως με τα υπόλοιπα έξι διασκευασμένα ρεμπέτικα στο δίσκο «Λειτουργικά».

4. Το «Blue», όπως ακούστηκε στην ταινία

Σε επιστολή του στο σκηνοθέτη Δ. Βερνίκο, ο Χατζιδάκις είχε γράψει: «Σήμερα 10-1-68 είμαι στο στούντιο και ηχογραφώ την μουσική της ταινίας. Και αμέσως μετά θα κάνω άλλη ηχογράφηση για την μουσική που θα είναι στον δίσκο.» Εδώ είναι η μουσική όπως ακούστηκε στην ταινία.

5. «ILLYA DARLING»

Το θεατρικό «Ποτέ την Κυριακή». Ανέκδοτο στην Ελλάδα. Στο κανάλι υπάρχει και σε άλλες εκδόσεις. Ενδιαφέρον έχει και η ορχηστρική μορφή του έργου από τον ελληνοαμερικάνο συνθέτη Γεώργιο Στρατή.

6. «Μπολιβάρ» και «Για έναν ελεύθερο άνθρωπο»

Ένα σπάνιο δισκάκι με το Βασίλη Λέκκα. Ο «Μπολιβάρ», από το ομώνυμο ποίημα του Εγγονόπουλου. Η «Μπαλλάντα για έναν ελεύθερο άνθρωπο» ακούστηκε live στη συναυλία του συνθέτη στο Φεστιβάλ της νεολαίας «Ρήγας Φεραίος».

7. «Πέντε αυτοσχεδιασμοί για μπουζούκι και πιάνο»

Κομμάτια που θα μπορούσε να `χαν περισσέψει από την «Εποχή της Μελισσάνθης» ή από τις «Μπαλλάντες της οδού Αθηνάς».

8. «Καπετάν Μιχάλης» – όπως στην παράσταση

Στη θεατρική παράσταση του Καπετάν Μιχάλη, το «Άστραψε στο ψηλό βουνό» ακουγόταν με τη φωνή του Μάνου Κατράκη και το «Κι ήρθες εσύ με το βοριά» με τη φωνή της Μαρίας Φαραντούρη. Στο δίσκο που κυκλοφόρησε, οι δύο μελωδίες ακούγονται μόνο με ορχήστρα, χωρίς λόγια.

9. «Οι Μπαλάντες της Οδού Αθηνάς» – Live!

Ο Χατζιδάκις διευθύνει στην Κέρκυρα το 1982 το σπουδαίο αυτό έργο. Τον προλογίζει ο Άρης Δαβαράκης. Τραγουδούν οι Ηλίας Λιούγκος και Βασίλης Λέκκας, όπως και στο δίσκο, ενώ αντί της Έλλης Πασπαλά και της Νένας Βενετσάνου, εδώ η Ειρήνη Κουρδάκη και η Γιάννα Κατσαγιώργη. Guest star: η Δήμητρα Γαλάνη, που στο 48:00 τη συνοδεύει ο Χατζιδάκις στην «Οδό του Μπλαμαντώ» από την «Πορνογραφία».

10. «Ενός λεπτού σιγή», δηλαδή τα «Τραγούδια της αμαρτίας»

Δέκατο και τελευταίο, το μόνο μεταθανάτιο αρχείο αυτού του δεκαλόγου. Πριν ηχογραφηθούν και κυκλοφορήσουν από το Σείριο, τα «Τραγούδια της Αμαρτίας» λειτούργησαν ως μουσική της παράστασης «Ενός λεπτού σιγή» της Ομάδας Εδάφους. Η παράσταση δόθηκε το 1995 στο παλιό εργοστάσιο της ΔΕΗ στο Μοσχάτο. Στην ηχογράφηση τραγουδά ο Δώρος Δημοσθένους και πιάνο παίζει ο Κωστής Παπαδάκης.

Ο Ιωάννης Μπότσας, διαχειριστής του καναλιού, δε θέλησε να αποκαλύψει πολλά στοιχεία για το αρχείο του, παρά μόνο να στείλει ένα μικρό μήνυμα στο ΑΣΣΟΔΥΟ:

«Ακούω τη μουσική του Χατζιδάκι από το 1987. Αρχειακό υλικό, πέραν του ηχητικού, άρχισα να μαζεύω το 1998 (μόνο ένα μικρό μέρος έχω ανεβάσει στο κανάλι). Έχω μεγάλο αρχείο σε έντυπο υλικό που αφορά το έργο του Χατζιδάκι στη δισκογραφία (33, 45 και 78 στροφές), στον κινηματογράφο, στο θέατρο, στο μπαλέτο, π.χ. αφίσες, προγράμματα, φωτογραφίες, παρτιτούρες και πολλά άλλα. Σε αλλεπάλληλες επαφές μου το χρονικό διάστημα από 2012 έως 2015 με μουσεία και ιδρύματα (Μέγαρο Μουσικής, Μουσείο Μπενάκη, Ίδρυμα Ωνάση, Ίδρυμα Β. & Μ. Θεοχαράκη, Βουλή των Ελλήνων κ.α.) για να εκτεθεί σε έκθεση το υλικό αυτό (χωρίς καμία δική μου αμοιβή) βρήκα αδιαφορία από μέρους τους για το έργο του Χατζιδάκι. Εκτός από το παραπάνω υλικό ξέρω και πάρα πολλές πληροφορίες (άγνωστες στο κοινό) σχετικά με το έργο του Χατζιδάκι. Έχω βρει στο θέατρο και στον κινηματογράφο (και αλλού) τουλάχιστον 15 νέα έργα του που δεν τα ξέρει κανείς. Θα ήταν χρήσιμο για τον Χατζιδάκι να έγραφα ένα βιβλίο και να παρουσιάσω ό,τι νέο ξέρω που αφορά το έργο του, δηλαδή να παρουσιάσω ολοκληρωμένο το έργο του Χατζιδάκι, αλλά όλοι οι μεγάλοι εκδοτικοί οίκοι της Αθήνας δεν ενδιαφέρονται για κάτι τέτοιο. Θεωρούν τον Χατζιδάκι μη εμπορικό καλλιτέχνη.»

«Αν θέλετε να γράψετε για μένα, γράφτε αυτά. Δε νομίζω ότι έχω να πω κάτι άλλο που να ενδιαφέρει το κοινό.» Μ` αυτά τα λόγια κλείνει το mail του ο αινιγματικός συλλέκτης Ιωάννης Μπότσας.