Όλες οι φωτογραφίες που σας παρουσιάζουμε προέρχονται από το αρχείο του συλλέκτη Johan Adolf Andersohns και φυλάσσονται στο μουσείο Vänersborgs στη νότια Σουηδία, του οποίου ο ίδιος αποτελεί και ιδρυτής. Ο Johan Andersohns είχε επισκεφθεί την Ελλάδα το 1868 απ’ όπου άντλησε και το συγκεκριμένο υλικό επισκεπτόμενος μεταξύ άλλων και το αθηναϊκό φωτογραφείο του Δημήτρη Κωνσταντινίδη (D. Constantin), ενός πρωτοπόρου φωτογράφου της εποχής. Παρουσιάζονται όλες για πρώτη φορά αν και οι δύο εξ αυτών έχουν φανερωθεί ως κακέκτυπα άλλων συλλογών και με χαμηλή αρχειακή ποιότητα. Μπορείτε να επισκεφθείτε το αρχείο εδώ και να περιπλανηθείτε στην ψηφιοποιημένη συλλογή που περιλαμβάνει και κάποια επιπλέον φωτογραφικά τεκμήρια από την Ελλάδα, λαογραφικού ενδιαφέροντος, αλλά και αρκετά ακόμη από την Αλεξάνδρεια, την Αλγερία, την Ιταλία, τη Ρωσία, και τις βόρειες χώρες της Ευρώπης, όλα του 19ου αιώνα.

Μια άγνωστη φωτογραφία των στύλων του Ολυμπίου Διός ιδιαίτερης σημαντικότητας. Από τη μια λειτουργεί για εμάς ως ένα μοναδικό ντοκουμέντο για την κατάσταση του μνημείου, στο οποίο διατηρείται ακόμη από τα οθωμανικά χρόνια το κτίσμα του μοναχού-στυλίτη στην κορυφή του δυτικού επιστυλίου. Από την άλλη η πρόθεση του φωτογράφου είναι να μετατρέψει την τεκμηριακή λήψη σε πράξη καλλιτεχνική, τοποθετώντας ανθρώπινες φιγούρες μπροστά στους στύλους, και μάλιστα σε σχηματισμό τριγωνικό που παραπέμπει σε τεχνικές της αναγεννησιακής ζωγραφικής, γεγονός που δημιουργεί αυτόματα μια εσωτερική σύγκρουση αναδεικνύοντας ενστικτωδώς τη μνημειακότητα του αρχαίου ναού.

 

Εξίσου σημαντική αποτύπωση του μνημείου από τη νότια πλευρά του. Διακρίνονται μπροστά από τους στύλους τα τραπεζοκαθίσματα των παρακείμενων καφενείων και ζυθοπωλείων, των οποίων τα κτίσματα διακρίνονται στα αριστερά της φωτογραφίας, εντός του αρχαιολογικού χώρου. Η ύπαρξή τους είχε προκαλέσει διαμαρτυρίες στους λόγιους κύκλους της Αθήνας. Στο μπροστινό μέρος της φωτογραφίας, λίγα μέτρα πιο κάτω, πρέπει να φανταστούμε το κελάρυσμα του Ιλισού ποταμού που διέσχιζε το χώρο αμέριμνος κι ανίδεος πως σε μερικές δεκαετίες ο Μεταξάς θα έλεγε: «Ήλθε η σειρά να θάψωμεν τον Ιλισσόν».

 

Πανοραμική φωτογραφία από τις παρυφές της ακρόπολης που αποτυπώνει με ιδιαίτερη καθαρότητα σε μας τις ερημικές περιοχές πέριξ και πέρα του Καλλιμάρμαρου (Παγκράτι, Βύρωνας, Καισαριανή, Ζωγράφου, κ.λπ.). Το ίδιο το Στάδιο δεν έχει ακόμα διαμορφωθεί μα διαφαίνεται το φυσικό άνοιγμα, που σχηματίζεται στο βάθος ανάμεσα στους λόφους Αρδηττού και Άγρα, και σύντομα θα γεμίσει μαρμάρινες κερκίδες λόγω των ολυμπιακών αγώνων του 1896. Εξίσου καθαρά φαίνεται και ο πεσμένος στύλος του ναού του Διός που κατέπεσε το 1852 εξαιτίας μιας ισχυρής θύελλας και είχε συνταράξει την Αττική. Μπροστά μας η νοτιοανατολική πλευρά της συνοικίας της Πλάκας με αρκετά χαμόσπιτα που όμως όπως φαίνεται, δεν παραμελούν τις γλάστρες τους. Γενικώς αντικρίζουμε μια άνυδρη γη, γεμάτη χώμα κι απλωσιά, υπό την δύση του ηλίου και με τον Υμηττό έναν απόλυτο κυρίαρχο.

 

Μια σπάνια αλλά όχι άγνωστη αποτύπωση του λόφου της ακρόπολης. Φωτογραφία με παρόμοια οπτική υπάρχει στην βιβλιοθήκη του αμερικανικού Κογκρέσου, στο μουσείο Μπενάκη και αλλού. Οπωσδήποτε θα πρέπει να αποτελούσε την «καρτ ποστάλ» της εποχής που παράχθηκε γύρω στα 1860 από το αθηναϊκό φωτογραφικό εργαστήριο του Δημήτρη Κωνσταντίνου. Παρουσιάζεται όμως εδώ γιατί στο αρχείο του σουηδού Andersohns η συγκεκριμένη φωτογραφία προσφέρεται σε ιδιαίτερα υψηλή ανάλυση, με μια προσεγμένη και απαλή χρωματική υφή, παραγόμενη με την τεχνική του γυάλινου αρνητικού. Όσο για το τοπίο, παρόλες τις έντονες διαφοροποιήσεις του σε σχέση με σήμερα, είναι από όλους αναγνωρίσιμο. Εντύπωση βέβαια προκαλεί ο φράγκικος πύργος στα αριστερά που έχει ενσωματωθεί στο λόφο της ακρόπολης, ένα μνημείο του 13ου αιώνα, ύψους 26 μέτρων που ατυχώς το 1874 θα γκρεμιστεί από τον κλασικίζοντα Ερρίκο Σλήμαν. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι χωμάτινες ροές που κυλούνε από τα τείχη. Πρόκειται για υπολείμματα από τον καθαρισμό της ακρόπολης με την καθαίρεση των τουρκικών κατοικιών. Οι σωροί αυτοί θα χρησιμοποιηθούν αργότερα στην διαμόρφωση του χώρου του Ηρωδείου.

 

Το πεδίο της ρωμαϊκής αγοράς αρκετά χρόνια πριν την φανέρωσή της. Διακρίνεται μονάχα ο ναός του Ηφαίστου. Πίσω και δεξιά του φαίνονται τα σπίτια από τη συνοικία «Βρυσάκι» που 65 περίπου χρόνια μετά θα γκρεμιστεί για να αναδυθούν οι αρχαιότητες της ρωμαϊκής αγοράς. Ο κατηφορικός δρόμος μπροστά είναι μάλλον η αρχική κατάσταση του σημερινού πεζόδρομου Αποστόλου Παύλου στο Θησείο λίγο πριν τον ομώνυμο σταθμό. Χωματουργικές εργασίες εν όψει, αν και τίποτα δε σε προϊδεάζει για το μέγεθος της επερχόμενης αλλαγής.

 

Θέα από Φιλοπάππου. Πρέπει να φανταστούμε έναν οικιστικό ιστό που τα ψηλότερα σημεία του ήταν ακόμη τα καμπαναριά.

 

Ναός του Ηφαίστου γεμάτος στίγματα και ίχνη καύσης δίπλα σε ένα άλλο τοπικό μνημείο: τα «αθάνατα» της Αττικής.

 

Μια ακόμη άγνωστη φωτογραφία που αποτυπώνει σε απόσταση αναπνοής το ναό της Αθηνάς Νίκης από την δεκαετία του 1860. Αν και λαβωμένος, παρόλη την ταραχή τόσων αιώνων, συνεχίζει να στέκει όρθιος. Ο πιτσιρικάς, προβληματισμένος, μάλλον ψάχνει κατά πού πέφτει η Δύση. Ή έστω τον πλανόδιο παγωτατζή στον κάτω μαχαλά.

 

ΚΟΙΝΟΠΟΙΗΣΗ
Σαμσών Ρακάς
Ο Σαμσών Ρακάς γεννήθηκε το 1981 και ζει στην περιπλανώμενη Αθήνα (http://academia-romantica.edu.gr/). Ο «Ούτις» (εκδ. Υποκείμενο) είναι ο προσωπικός του Θεός.

ΠΑΡΟΜΟΙΑ ΑΡΘΡΑΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟ