28.03.24

 

Πώς οι καλλιτέχνες ανακαλύπτουν νέους τρόπους ταφής

 

Η Caitlin Doughty ανακαινίζει το νεκροτομείο της. «Ο ροζέ φωτισμός είναι πάντα μια ωραία πινελιά» μου λέει η συγγραφέας, εργολάβος κηδειών και ακτιβίστρια σχετικά με το θέμα του θανάτου. «Η αισθητική είναι ότι βρίσκεσαι σ’ ένα καθιστικό το οποίο δεν είναι αυτό της γιαγιάς σου από τη δεκαετία του 1950, αλλά ένα καθιστικό ενός cool ατόμου.»

Η Doughty είναι πολύ καλή γνώστρια της αισθητικής του θανάτου. Ξεκίνησε να εργάζεται σε κρεματόρια στην ηλικία των 22, έγραψε μία κορυφαία σε πωλήσεις αυτοβιογραφία σχετικά με την εκπαίδευσή της σε νεκροτομεία που ονομάζεται Smoke Gets in Your Eyes (2015) και τώρα διευθύνει ένα μη κερδοσκοπικό γραφείο κηδειών στο Λος Άντζελες. Το βιβλίο της From Here to Eternity: Traveling the World to Find the Good Death, που μόλις κυκλοφόρησε, είναι ένα ημερολόγιο ταξιδιού στον χώρο των νεκρών με διάφορες περιπτώσεις, όπου καταγράφει τελετουργικά θανάτου από το αγροτικό Κολοράντο μέχρι το πολύβουο Τόκυο.

Είναι μία εκπαιδεύτρια, της οποίας η δημοφιλής σειρά στο YouTube «Ρώτα μία Εργολάβο Κηδειών» απαντά σε ερωτήσεις θεατών, όπως «Μπορούν οι νεκροί να δωρίσουν το αίμα τους;» ή «Πραγματοποιούν κηδείες τα κοράκια;». Με το χαρακτηριστικό της μείγμα από απλές εξηγήσεις με έξυπνο χιούμορ, η Doughty θέλει όλοι να ενημερωθούμε λίγο περισσότερο για τον θάνατο.

Όταν η Doughty ίδρυσε το Τάγμα του Καλού Θανάτου (Order of the Good Death), έναν οργανισμό από ομοϊδεάτες, υποστηρικτές του κινήματος του θετικού-θανάτου, από εργολάβους κηδειών μέχρι ιστορικούς της επιστήμης της ιατρικής, γνώριζε αμέσως ότι έπρεπε να αναμειχθούν έντονα καλλιτέχνες και σχεδιαστές. «Κανείς δεν πρόκειται να ενθουσιαστεί σχετικά με θέματα όπως η αναμόρφωση του δικαίου της ταφής ή η απορρύθμιση της βιομηχανίας των κηδειών», σημειώνει σκωπτικά, «αλλά σε κάποιους ίσως αρέσει η ιδέα να ταφούν σ’ ένα σάβανο από μανιτάρια».

Το μεγαλύτερο μέρος του φόβου μας προκύπτει από το γεγονός ότι ο θάνατος είναι μυστήριος. Παρόλο που ο φόβος του θανάτου είναι περισσότερο ή λιγότερο καθολικός, ο φόβος των Αμερικανών για τα πτώματα είναι ασυνήθιστα έντονος. Ακόμη και πρακτικές που είναι συνήθεις σε άλλους πολιτισμούς -όπως όταν μια οικογένεια πλένει και προετοιμάζει το σώμα ενός αγαπημένου προσώπου για ταφή- είναι ασυνήθιστες, σχεδόν τρομακτικές σε πολλούς Αμερικανούς, οι οποίοι αφήνουν γενικά αυτές τις εργασίες σε επαγγελματίες.

Στην αυτοβιογραφία From Here to Etermity, η Doughty εξηγεί ότι η παραδοσιακή ταφή στις Ηνωμένες Πολιτείες συνήθως σημαίνει την ταρίχευση του σώματος, διατηρώντας το τεχνητά μ’ έναν συνδυασμό φορμαλδεΰδης και άλλων χημικών. Η διαδικασία αυτή, που απαιτεί εκπαίδευση και μία σχετική άδεια, λαμβάνει χώρα σε άσχετο μέρος, καθώς η οικογένεια του νεκρού εμπλέκεται σπανίως. Οι εργολάβοι κηδειών βάφουν έντονα τους νεκρούς και πραγματοποιούν συχνά κοσμητικές τροποποιήσεις με κόλλα και παραμάνες έτσι ώστε το σώμα να μοιάζει με ζωντανό όσο το δυνατόν περισσότερο, αποξενώνοντάς μας περισσότερο από την πραγματικότητα του θανάτου.

Για την αμερικανική βιομηχανία κηδειών, ένας όμορφος θάνατος σημαίνει ένα ταριχευμένο και κοσμητικά τροποποιημένο σώμα, αλλά για τη Doughty, αυτό το περιορισμένης αισθητικής ιδανικό συνεισφέρει στον συλλογικό φόβο για τον θάνατο. «Έχουν περιοριστεί σε μια και μοναδική αντίληψη της ομορφιάς που ταυτίζεται με τη χημική αντιμετώπιση του σώματος, τη χρήση μακιγιάζ πάνω του και την τοποθέτησή του σ’ ένα φέρετρο», παρατηρεί. «Πολλοί άνθρωποι πραγματικά ξεγλιστρούν από την γενικότερη κατάσταση του θανάτου λόγω αυτού, καθώς δεν αντιμετωπίζουν τον θρήνο τους.»

Αυτή η ομοιογενής προσέγγιση, ωστόσο, αρχίζει να μεταβάλλεται, καθώς παρατηρείται μια προσπάθεια αλλαγής από την ομάδα καλλιτεχνών και σχεδιαστών του Τάγματος του Καλού Θανάτου, αλλά και ένα αυξανόμενο ενδιαφέρον του κοινού σε φυσικές ή «πράσινες» ταφές (αυτές λαμβάνουν χώρα όταν το μη ταριχευμένο σώμα αφήνεται να αναπαυθεί σ’ ένα βιοδιασπώμενο σάβανο ή σ’ ένα ξύλινο φέρετρο, τα οποία θάβονται αμέσως στο έδαφος, και όχι σ’ έναν μεταλλικό τάφο). Σύμφωνα με μια έρευνα του Funeral and Memorial Information Council, το 2015, το 64% των ενηλίκων άνω των 40 εξέφρασαν ενδιαφέρον για οικολογικές επιλογές ταφής, συγκριτικά με το 43% πέντε χρόνια νωρίτερα.

Το πρότζεκτ Urban Death του μέλους του Τάγματος και αρχιτέκτονος Katrina Spade, μια κίνηση μη κερδοσκοπική, εξερεύνησε την κομποστοποίηση πτωμάτων, μια φιλόδοξη προσπάθεια που φέρνει στο προσκήνιο πρακτικές εναλλακτικές της παραδοσιακής ταφής. Η διαδικασία, η οποία ξεκίνησε ως η διπλωματική εργασία του μεταπτυχιακού της Spade, αυτή τη στιγμή δοκιμάζεται και βελτιώνεται από την αρχιτέκτονα, που η έδρα της είναι στο Σιάτλ, και την ομάδα της. Η διαδικασία είναι παρόμοια με τον τρόπο που τα φύλλα και άλλα οργανικά υλικά αποσυντίθενται στο έδαφος του δάσους: άζωτο, άνθρακας και λίγη υγρασία διασπούν το σώμα μετατρέποντάς το σε γόνιμο χώμα. Στο τέλος της διαδικασίας που διαρκεί τέσσερις με έξι εβδομάδες, η οικογένεια του νεκρού θα μπορεί να συλλέξει το χώμα το οποίο θα μπορεί να χρησιμοποιήσει ακόμη και για να φυτέψει έναν κήπο.

Καθώς η Doughty ταξίδεψε τον κόσμο κάνοντας έρευνα για το βιβλίο της From Here to Eternity, ήταν σπάνια μόνη της. Τουρίστες προσελκύονταν στα ίδια μέρη, φεστιβάλ, ή και σε ιδιωτικές κηδείες, ενώ μερικές φορές έτρεχαν στο φέρετρο για να τραβήξουν μια φωτογραφία. Είναι αυτού του είδους το δέλεαρ απλώς μια περίπτωση νοσηρής περιέργειας; Η Doughty παραδέχεται ότι αυτός θα μπορούσε να ήταν ένας παράγων, αλλά προσθέτει γρήγορα: «νομίζω ότι η βαθύτερα υποβόσκουσα έλξη είναι ότι θέλουν να δουν έναν νεκρό όπως πραγματικά είναι. Οι άνθρωποι δε θέλουν ένα κουτί με στάχτες, θέλουν να δουν όρνια να σκίζουν τη σάρκα του πτώματος».

Παρόλο που πιθανώς δεν επιθυμούμε όλοι να φαγωθούμε από όρνια στο Θιβέτ (sky burial), θέλουμε πραγματικά να αντιληφθούμε την πραγματικότητα του θανάτου. Οι άνθρωποι χάνουν, επίσης, τις ιεροτελεστίες και τα έθιμα που μας βοηθούν να διαχειριστούμε το πένθος μας. «Υπάρχει αυτή η ανικανοποίητη λαχτάρα για τελετουργικά θανάτου του παρελθόντος και για τη σύνδεση που δημιουργούσαν με τους νεκρούς», λέει η Doughty. «Αν μου αρέσει που οι τουρίστες διακόπτουν τα τελετουργικά θανάτου άλλων ανθρώπων; Όχι, είναι απαίσιο, αλλά μπορώ να κατανοήσω αυτή τη λαχτάρα.»

Τα επί παραγγελία ταφικά ρούχα της Pia Interlandi βοηθούν στο να αναδημιουργηθεί αυτή η χαμένη σύνδεση με τον νεκρό. Η δουλειά της Αυστραλιανής σχεδιάστριας επιτρέπει στις οικογένειες να διεξάγουν εύκολα τα σημαντικά τελετουργικά της προετοιμασίας του νεκρού σώματος για ταφή, παρά να αναθέτουν τα πάντα σε επαγγελματίες. Σαν μαθήτρια, το μέλος του Τάγματος του Καλού Θανάτου πειραματίστηκε με διαλυτά υφάσματα, τα οποία υπέδειξαν με υπέροχο τρόπο την τάση του σώματος να διασπάται από μόνο του, και τελικά να εξαφανίζεται, μετά τον θάνατο. Η εξερεύνησή της ανάμεσα στον ρουχισμό και στη θνητότητα ξεκίνησε σαν μεταφορά. Όταν ο παππούς της πέθανε, ωστόσο, βοήθησε τους συγγενείς της να ντύσουν το πτώμα του με το ταφικό του κοστούμι, μια εμπειρία που οδήγησε την έρευνά της σε μια πιο πρακτική κατεύθυνση. Η Interlandi είδε πόσο σημαντική ήταν η τελετουργία για την οικογένειά της και πόσο απαιτητικό είναι το να ντύσει κάποιος ένα νεκρό πρόσωπο με ρούχα που έχουν σχεδιαστεί για ζωντανούς.

Το 2012, έκανε το ντεμπούτο της με μία συλλογή ρούχων ειδικά σχεδιασμένων για αποτέφρωση ή ταφή. Φτιαγμένα από μετάξι στο χρώμα του ελεφαντόδοντου, βαμβακερό ύφασμα και κάνναβη, χωρίς μεταλλικά φερμουάρ, πλαστικά κουμπιά ή συνθετικά υφάσματα, τα ρούχα είναι εντελώς βιοδιασπώμενα. Το συνολικό αποτέλεσμα, που περιλαμβάνει τσέπες για τα χέρια και τα πόδια από εκλεκτό μετάξι, θυμίζει έναν μελισσοκόμο που έχει κοιμηθεί φορώντας Comme de Garcons.

.

Μια εναλλακτική που, αν και προωθεί λιγότερο τη μόδα, είναι καινοτόμα είναι το Infinity Burial Suit. Το κοστούμι έγινε viral αφού η καλλιτέχνης και επιχειρηματίας Jae Rhim Lee το φόρεσε ενώ έδινε έναν λόγο σχετικά με τον οικολογικό του σχεδιασμό. Ο τρέχων σχεδιασμός του κοστουμιού, που δημιουργήθηκε από την Lee σε συνεργασία με τον σχεδιαστή μόδας Daniel Silverstein, θυμίζει ένα σετ παιδικών πιτζαμών και είναι φτιαγμένο από μανιτάρια και άλλους μικροοργανισμούς. Τα μανιτάρια μεγαλώνουν και καταναλώνουν το σώμα ενώ αποσυντίθεται, επιταχύνοντας τη διαδικασία αποσύνθεσης, εξουδετερώνοντας τις τοξίνες του σώματος και αφήνοντας τίποτα παρά καθαρό λίπασμα για φυτά.

 

Το ταφικό κουστούμι της Jae Rhim Lee φτιαγμένο από μανιτάρια που ενδέχεται να εξαλείψει το φέρετρο.

 

Το κοστούμι έχει αμελητέα περιβαλλοντική επίδραση και κοστίζει 1.500 δολάρια, που είναι ένα μικρό μόνο μέρος του κόστους μιας συμβατικής κηδείας, που κατά κανόνα στοιχίζει 8.000 με 10.000 δολάρια στις Ηνωμένες Πολιτείες. Η εταιρεία του Lee, Coeio, πουλάει όχι μόνο το κοστούμι από μανιτάρια, αλλά και ένα ταφικό σάβανο από μανιτάρια. Μπορείς να αγοράσεις κι ένα κοστούμι από μανιτάρια ακόμη και για τον σκύλο σου.

Υπάρχει ένα αυξανόμενο ενδιαφέρον σ’ αυτές τις εναλλακτικές προσεγγίσεις που έχουν αναπτυχθεί από αυτούς τους καλλιτέχνες και σχεδιαστές. Οι σχεδιαστικές καινοτομίες του χώρου έχουν έρθει στο φως της δημοσιότητας και μέσω του Facebook και εξαιτίας ενθουσιωδών αφιερωμάτων του Dwell ή του Buzzfeed. Οι καλλιτέχνες μπορούν τελικά να συνεισφέρουν στην ευρύτερη κουλτούρα μας κάνοντας τον θάνατο μία κανονική πλευρά της ζωής, κι όχι μια τρομακτική απειλή.

Για την Doughty, ακόμη και με το να μιλάμε για τον θάνατο κάνουμε ένα βήμα μπροστά, ενώ οι καλλιτέχνες είναι οι πρώτοι που κάνουν αυτό το βήμα. «Εμπνέουν τη συζήτηση και τη δημιουργία κοινόχρηστου υλικού για το ίντερνετ» εξηγεί. «Οι καλλιτέχνες καλλιεργούν την αίσθηση περιέργειας των ανθρώπων σχετικά με τον θάνατο και το τι είναι πιθανό.»

.

_________________________________________________

Μετάφραση για το ΑΣΣΟΔΥΟ Νίκος Τσέλιος από το artsy.net
Ο πλούσιος ιστότοπος της ομάδας εδώ

 

ΚΟΙΝΟΠΟΙΗΣΗ