Γιορτή Κέλτικης Μουσικής αυτό το Σαββατοκύριακο στην Αθήνα. Λίγες μέρες πριν, συναντήσαμε τη Λαμπρινή Γιώτη, που μαζί με το σύντροφό της Γιώργο Τσιμπουξή και τον φίλο τους Αντώνη Πανταζή έχουν δημιουργήσει τη μπάντα Sòlastas και συνδιοργανώνουν τη Γιορτή. Οι μέρες αυτές είναι πολύ γεμάτες: πρόβες και πολλή οργανωτική δουλειά. Η Λαμπρινή έχει φέρει μαζί της ένα παραδοσιακό μεσαιωνικό σουηδικό όργανο, τη nyckelharpa, και σε λίγο θα πάει να κάνει πρόβα με την Κέλτικη χορωδία Curfá, που ίδρυσε πέρυσι η ίδια.
Ας μη χάνουμε χρόνο λοιπόν. Kατ` ευθείαν στο θέμα μας!
Δεν είναι μια νεκρή γλώσσα η κέλτικη;
Όχι! Καθόλου! Έχουν γίνει άπειρες προσπάθειες να συνεχιστεί η γλώσσα και στην Ιρλανδία και στη Σκωτία…
… η μουσική γλώσσα ή και το λεξιλόγιο;
Μιλάω για τη γλώσσα ως γλώσσα. Τα ιρλανδικά, τα σκωτσέζικα γαέλικα, τα ουαλικά, τα κέλτικα του Isle of Μan, όλα αυτά διδάσκονται στα σχολεία τους και στα πανεπιστήμια, και βέβαια αναβιώνουν μέσω της μουσικής και της ποίησης. Αυτό όμως συμβαίνει κυρίως στις δυτικές πλευρές των χωρών αυτών – τη λέω χώρα τη Σκωτία γιατί κατ` εμέ δεν ανήκει στην Αγγλία, λόγω διαφορετικής κουλτούρας και ιδιοσυγκρασίας.
Τα κέλτικα ως γλώσσα θα μπορούσαμε να πούμε κάπως αυθαιρετώντας ότι είναι τα αρχαία ιρλανδικά και σκωτσέζικα;
Ναι, θα μπορούσαμε. Τοποθετούνται πολύ πριν το Μεσαίωνα – προ Χριστού. Υπήρχε γλώσσα που γραφόταν στα δέντρα – λεγόταν ogham η γλώσσα αυτή – με γραμμές και σύμβολα σε δέντρα και πέτρες. Σήμερα η κέλτικη γλώσσα δεν είναι νεκρή, είναι ενεργή και μάλιστα μιλιέται και μαθαίνεται από ανθρώπους που δεν είναι η μητρική τους.
Δηλαδή ακούγοντας σήμερα κέλτικα τραγούδια, τα καταλαβαίνει ένας ντόπιος;
Αν ξέρει τη γλώσσα, ναι. Αλλά και πάλι υπάρχει μεγάλη διαφορά στις διαλέκτους. Δηλαδή αν πας σήμερα στην Ιρλανδία και ζητήσεις να μάθεις τη γλώσσα, θα σε ρωτήσουν: «ποια διάλεκτο;». Και οι διάλεκτοι αυτές έχουν μεγάλες διαφορές. Άρα, μαθαίνεις τη γλώσσα, αλλά στην ουσία μαθαίνεις μια διάλεκτό της.
Και η μουσική; Τι καταγωγή έχει;
Η μουσική, όπως και η γλώσσα, ξεκινά πριν το Μεσαίωνα – κάποιες από τις κλίμακες που χρησιμοποιεί είναι οι πεντατονικές, που ακούμε επίσης στην Ήπειρο, στην Ινδία, στην Αφρική, αλλά και οι δυτικές. Η μουσική αυτή είχε μια πτώση κάποια στιγμή, όπως πολλά είδη παραδοσιακής μουσικής, αλλά άρχισε να αναβιώνει πάλι από το `50 και μετά. Ένας από τους λόγους της πτώσης ήταν και η πολιτική των Άγγλων, αλλά και ο εμφύλιος μέχρι τα τέλη του 1920. Αν είχες όνομα στα γαέλικα, μπορούσαν και να σε φυλακίσουν! Το ίδιο και στη Σκωτία: πολλοί άνθρωποι έπρεπε να αλλάξουν τα ονόματά τους, από γαέλικα σε αγγλικά. Επομένως υπήρξε πρώτα μια μεγάλη καταπίεση, σχεδόν εξαφάνιση, και μετά ήρθε η αναβίωση. Αυτή τη στιγμή υπάρχουν εκπομπές, κανάλια, πανεπιστήμια. Η γλώσσα είναι ενεργή παντού και προωθείται αρκετά.
Στην αντιπαλότητα Ιρλανδίας – Μεγάλης Βρετανίας έπαιξε ρόλο η κέλτικη παράδοση;
Ναι σίγουρα, είναι άλλος πολιτισμός, τελείως! Οι Ιρλανδοί μοιάζουν με τους Σκωτσέζους και ειδικά τους Σκωτσέζους των δυτικών περιοχών. Στην ουσία, Ιρλανδοί μετανάστες – Γαέλοι πήγαν και μετοίκησαν στις δυτικές περιοχές της Σκωτίας.
Εσύ πώς γοητεύθηκες από αυτό τον πολιτισμό;
Ο αδερφός μου, μουσικός κι αυτός, μεγαλύτερός μου, όταν πήγαινε ταξίδια στο εξωτερικό για να παίξει μουσική, μού έφερνε πάντα πολλά cd. Μας ενδιέφερε και τους δύο η παραδοσιακή μουσική – εγώ πήγαινα στο Μουσικό Γυμνάσιο της Παλλήνης. Έπαιζα ήδη πιάνο και συνόδευα τον εαυτό μου στο τραγούδι. Μου `φερνε cd με κινηματογραφική μουσική, παραδοσιακή μουσική από Σκωτία, Ιρλανδία, Σουηδία κ.λπ. Όταν άκουσα το cd «Celtic Graces», αισθάνθηκα ότι ήταν σαν να είχα ξανακούσει αυτή τη μουσική! Ξεκίνησα να παίζω ατελείωτες ώρες τις μελωδίες στο πιάνο – ήμουν Α΄ Γυμνασίου, ούτε τους αγγλικούς στίχους δεν καταλάβαινα καλά καλά. Τότε δεν υπήρχε ίντερνετ, πήγαινα λοιπόν στην Εθνική Βιβλιοθήκη να διαβάσω για τους Κέλτες – βέβαια οι περισσότερες πληροφορίες εκεί ήταν παρωχημένες. Όταν μπήκε το ίντερνετ στη ζωή μας βρήκα περισσότερα πράγματα. Το 1996 έγινα μέλος του Ελληνοϊρλανδικού συλλόγου και ξεκίνησε μια μακρόχρονη συνεργασία και φιλία με την Ιρλανδική Πρεσβεία. Φέρανε τότε κι έναν καθηγητή από το Δουβλίνο να μας μάθει Ιρλανδικά – γαέλικα δηλαδή! Προς τα τέλη του 1990 άρχισα και τις πρώτες συναυλίες – ήξερα πια και καλά αγγλικά και μπορούσα να τραγουδήσω τα τραγούδια στην αγγλική γλώσσα.
Με τι ορχήστρα;
Με πιάνο, αλλά και a cappella. Τα περισσότερα παραδοσιακά τους τραγούδια είναι χωρίς όργανα, Sean-nós δηλαδή, με τον αρχαίο τρόπο τραγουδίσματος. Είναι ο «βαρδικός» τρόπος αυτός. Τα πολλά όργανα μπήκανε μεταγενέστερα.
Έχεις ταξιδέψει καθόλου στους τόπους αυτής της μουσικής;
Το 2006 πήγα στην Ιρλανδία για να σπουδάσω! Έκανα ένα μεταπτυχιακό στην Εθνομουσικολογία, δηλαδή την Ανθρωπολογία της Μουσικής, πάνω στο γαέλικο (κέλτικο) τραγούδι Sean-nós, σε μια περιοχή που μιλάνε μόνο γαέλικα στην κομητεία του Cork. Υπάρχουν τεράστιες στυλιστικές διαφορές με τα τραγούδια των άλλων περιοχών. Από το 2010 διδάσκω ιρλανδικό τραγούδι με τη μορφή σεμιναρίων.
Πόσο έμεινες εκεί;
Έμεινα τρία χρόνια συνεχόμενα. Αλλά ξαναπήγα. Έχω ακόμα επαφές με το νησί! Επίσης από το `11 πάμε κάθε χρονιά στη Σκωτία, για συναυλίες.
Όταν λες ότι πάτε, ποιοι είστε;
Εγώ κι ο σύντροφός μου, ο Γιώργος Τσιμπουξής, που είναι συνιδρυτικό μέλος της μπάντας Sòlastas. O Γιώργος κάνει φωτογραφία τοπίου ειδικά στη δυτική πλευρά κι εγώ ασχολούμαι με το μουσικό και ανθρωπολογικό στοιχείο.
Την ώρα που τραγουδάς τα κέλτικα τα καταλαβαίνεις; Τα νιώθεις;
Δεν τραγουδάω τίποτα αν δεν το νιώθω. Κάποια ελληνικά τραγούδια αδυνατώ πια να τα τραγουδήσω, από άποψη συναισθήματος! Έχω έναν κόμπο και δε μπορώ να τραγουδήσω. Η ελληνική μουσική είναι πολύ εξωστρεφής, σε αντίθεση με την κέλτικη, που επειδή δεν είναι και στη μητρική μου γλώσσα, μου φαίνεται πιθανώς πιο εύκολο το να μη με παρασύρει το συναίσθημα – ωστόσο το νιώθω 100%.
Με τα ελληνικά νιώθεις ότι εκτίθεσαι περισσότερο;
Ναι, σίγουρα. Παρόλο που τραγουδάω επαγγελματικά δεκαοκτώ χρόνια, σε μαγαζιά, σε συναυλίες, είναι κάποια τραγούδια που σιγά σιγά τα βγάζω από το ρεπερτόριό μου λόγω συναισθηματικής φόρτισης.
Μια κέλτικη ορχήστρα τι περιλαμβάνει;
Με τυχαία σειρά: κιθάρα, μπουζούκι ιρλανδικό ή μπουζούκι ελληνικό διαφορετικά κουρδισμένο, πιάνο, άρπα, ακορντεόν, βιολί, φλάουτο ξύλινο, μικρό ακορντεόν ή κοντσερτίνα, φλογέρες, μαντολίνο, uilleann pipes, δηλαδή ιρλανδική γκάϊντα «αγκώνα», κι ένα ιρλανδικό κρουστό, το bodhrán. Οι Σκωτσέζοι κάποιες φορές χρησιμοποιούν και bagpipes – πιο σπάνια μέσα στην μπάντα με τα παραπάνω όργανα. Εμείς στην μπάντα έχουμε πιάνο, φωνή, nyckelharpa, μπουζούκι, μπάντζο, κιθάρα, μαντόλα, μαντολίνο, και κοντραμπάσο. Τέσσερα άτομα είμαστε, αλλά παίζει αρκετά όργανα ο καθένας.
Η γκάιντα δεν είναι όργανο εκ των ων ουκ άνευ;
Προκειμένου να βγάλεις το ύφος της Κέλτικης μουσικής, δεν είναι απαραίτητο να παίζεις γκάιντα ή άρπα. Μπορείς να χρησιμοποιείς τα όργανα που έχεις, και ο ήχος, και το μουσικό ύφος σου, να πλησιάσει όσο γίνεται στο ύφος της εκάστοτε μουσικής που θέλεις να παίξεις. Θέλει πολλή προσοχή βέβαια αυτό και πολλή μελέτη.
Τραγουδάνε και άντρες ή μόνο γυναίκες;
Την παλιά εποχή ήταν περίπου ίσος ο αριθμός αντρών και γυναικών, αλλά τελευταία υπερτερούν οι γυναίκες. Συμβαίνει το αντίθετο απ` ό,τι συμβαίνει με το παίξιμο της γκάιντας για παράδειγμα, που θεωρείται «αντρικό» όργανο.
Χορεύονται τα κέλτικα;
Ναι, έχουν πολλούς χορούς, διαφορετικούς στη Σκωτία και την Ιρλανδία και τις άλλες περιοχές!
Πες μου για τη Γιορτή που γίνεται αυτό το Σαββατοκύριακο.
Το Σάββατο στις 8 το απόγευμα και την Κυριακή στις 5, η Κέλτικη χορωδία Curfá, που διευθύνω, θα τραγουδήσει στην πλατεία Μοναστηρακίου. Μπορεί να υπάρχουν μαζί και κάποια παραδοσιακά όργανα. Μετά, οι συναυλίες συνεχίζονται στο The James Joyce Irish Bar, Άστιγγος 12, στο Θησείο. Το Σάββατο, από τις 21.30 θα παίξουν οι Iernis, οι Noriana, οι TreesCelts και εμείς οι Sòlastas. Την ίδια βραδιά, καλεσμένος είναι και ο Scott Mavroudis, με uilleann pipes / low whistle. Θα παίξουν επίσης η Nicola Stathers και ο Paddy Egan από την Ιρλανδία. Η κοπέλα παίζει ιρλανδική γκάιντα, κι αυτό είναι φοβερό γιατί γενικώς η γκάιντα, όπως είπαμε, είναι κυρίως «αντρικό» όργανο. Τα δυο παιδιά, η Nicola Stathers και ο Paddy Egan, θα παίξουν και την Κυριακή στις 6 το απόγευμα. Κρατήσεις δεν γίνονται. Έχουμε ελεύθερη είσοδο, με ελάχιστη κατανάλωση 7 ευρώ. Καλό είναι όμως ο κόσμος να βρίσκεται τουλάχιστον μισή ώρα νωρίτερα στον χώρο.
Ξέχασα να σε ρωτήσω: Τι θεματολογία έχουν τα κέλτικα τραγούδια; Για τι μιλάνε;
Πολλοί νομίζουν ότι μιλάνε για ξωτικά, αλλά τα τραγούδια αυτά δεν έχουν κάτι το παγανιστικό ή φανταστικό – αυτή είναι μια εντύπωση που καλλιέργησε το Hollywood και οι διάφορες σειρές. Στην ουσία μιλάνε για προξενιά, θανάτους, για την ξενιτιά, για το ποτό, κατάρες, μοιρολόγια. Αλλά και η γλώσσα τους, λόγω και της καθολικής χριστιανικής θρησκείας, δεν είναι υβριστική. Για παράδειγμα σε ένα τραγούδι, στη «Γυναίκα του Paddy», μια γυναίκα καταριέται τη γυναίκα του Paddy να σπάσουν τα πόδια της και να μην ξαναπερπατήσει, έτσι ώστε να τον έχει μόνο αυτή – ενώ το τραγούδι ακούγεται τόσο χαρούμενο και χορευτικό! Δεν πίστευα ότι αυτοί οι άνθρωποι θα αγαπούσαν τόσο την εκδίκηση!
