Οι βρύσες στάζουν στο Παλέρμομα κανένας δεν δείχνει να ενοχλείται, ούτε καν ο ιδιοκτήτης του b&b. Στάζουν και οι τοίχοι υγρασία στο εσωτερικό των παλιών κατοικιών. Γιατί κατοικείται το παλιό κέντρο, κατοικούνται κτήρια ερείπια χαλασμένα, βομβαρδισμένα από συμμάχους σμηναγούς – Γιοσάριαν και μη – του δεύτερου παγκόσμιου. Κανείς δεν φτιάχνει τίποτε εδώ. Το χέρι της Μαφίας εμπόδισε την αναστήλωση. Το χέρι της Μαφίας περικύκλωσε την πόλη με μια νέα πόλη, με άσχημους όγκους παράξενων πολυκατοικιών εποχής του εβδομήντα ή του εξήντα, τους βλέπεις στη via Antonio Cassare όπως τους ύψωσαν οι εργολάβοι μπαζώνοντας τα ρέματα του Papireto, γλίτωσαν όμως τα αποτυπώματα από τα καρχηδόνια τείχη και ίσως κάποια βίλλα αρ νουβό εξοχική του 1900 με τον μικρό της κήπο να στενάζει ανάμεσα στα μεγαθήρια κουτιά. Έχει taxi-sharing από το αεροδρόμιο για την πόλη. Να προτιμήσεις το πούλμαν. Να είσαι ψηλά, για να βλέπεις. Να, για παράδειγμα, το στάδιο Renzo Barbera, έδρα της ομάδας του Παλέρμο. Είχε παίξει ο Zappa εδώ. Στο Cocaine Decisions είχαν πέσει δακρυγόνα. Ο Zappa εγκλωβίστηκε μέσα στο στάδιο. Από εδώ ξεκινά μια ζώνη χαμηλότερου συντελεστή δόμησης. Δεν αλλάζεις δεκαετία. Εκεί, εξήντα-εβδομήντα, αλλά ομορφότερα κτίρια, «καλή» γειτονιά. Μπαίνεις τώρα στο κέντρο μέσω της via della Liberta. PRADA, EMPORIO ARMANI, οι Ελληνίδες της πτήσης ξεφωνίζουν. Και ξαφνικά το Teatro Politeama κι από κει via Roma. Αρχίζεις να πιάνεις την αίσθηση σιγά σιγά…
Ο χρόνος στάζει στο Παλέρμο. Αποθέτει πέπλα ιστορικότητας και φθοράς σ’ ένα απείραχτο ιστορικό κέντρο μεγάλο, πολύ μεγάλο, από τα μεγαλύτερα που θα δεις. Και σε μπερδεύει, και προσπαθείς να καταλάβεις, τι είναι αυτό που πληγώνει αυτή την πόλη και τι την αποθεώνει. Μια πόλη-κούρος στο χρώμα της ώχρας, άντρας, γυναίκα και κόρη στο χρώμα της σέπιας. Η αρχαιότητα μίλησε στο Παλέρμο, των Ελλήνων και των Καρχηδονίων απογόνων των Φοινίκων που πρωτοκατοίκησαν εδώ, το πρώτο του πέπλο. Πάνορμο το ονόμασαν οι Έλληνες, τιμή στο λιμάνι, αυτά τα διαβάζεις, μα όταν φτάνεις εδώ, κάτι άλλο, άλλη είναι η πάστα της πόλης, αλλού η ουσία της. Μέχρι να καταλάβεις ότι περί το 1000 πέφτει το δεύτερο πέπλο. Το 1000 και 1100. Η διεκδίκηση βρίσκεται στην καρδιά του Παλέρμο. Γίνεται τότε γυναίκα, πολλοί την επόθησαν. Και την πήρανε και τους πήρε. Ποιοι; Φοίνικες, Καρχηδόνιοι, Έλληνες, Άραβες, Νορμανδοί, Βυζαντινοί, Ρωμαίοι, Ισπανοί. Η πέτρα ξέρει το Παλέρμο. Ξέρει για την εξέγερση των Εσπερινών το 1282, που χωρίζει τη Σικελία σε πριν και μετά, και ρίχνει το τρίτο πέπλο. Ξέρει για τη συγκατοίκηση. Τη συνύπαρξη. Κι αυτή στην καρδιά του Παλέρμο. Palazzo dei Re Normanni. Οι Νορμανδοί βασιλιάδες απόγονοι των Βίκινγκ. Όταν κατέκτησαν το Παλέρμο το 1000 περίπου ασπάστηκαν τον χριστιανισμό. Οι βάνδαλοι αυτοί. Στο παλάτι τους ενσωματώνουν ορθόδοξα βυζαντινά και αραβικά στοιχεία, και φτιάχνουν ένα παρεκκλήσι εκθαμβωτικών ψηφιδωτών με τη φωτεινότητα και τα ζωηρά χρώματα των Αράβων, αναλλοίωτο, και με θέματα από την Αγία Γραφή, οι δώδεκα απόστολοι. Παύλος αγαπάει Πέτρο. Πέτρος αγαπάει Παύλο. Οι βόρειοι αγαπούν τους νότιους που αγαπούν τους Έλληνες που αγαπούν τους Άραβες που αγαπούν…
Μιας και λέμε γι’ αγάπη. Παρακολουθήσαμε τυχαία το τέλος της κυριακάτικης καθολικής λειτουργίας στην εκκλησία San Giuseppe dei Teatini, στο Quatro Canti. Έργα τέχνης διαφόρων εποχών και τεχνοτροπιών, σκεπασμένο εκκλησιαστικό όργανο περίπου στη μέση του πλευρικού κλίτους, κατάνυξη, εξομολογητήριο. Θα μπορούσαμε να ανήκουμε σ’ αυτό το δόγμα. Καλύτερα σ’ αυτό. Μια ήρεμη εσωτερικότητα, χωρίς υπερβολές και δράματα, χωρίς το λίγωμα της Ανατολής. Λίγα λόγια λατινικά, μέσα σ’ έναν διάκοσμο μπαρόκ. Στην έξοδο παρατήρησα πάνω από την πελώρια ξύλινη πόρτα τους χάλκινους σωλήνες. Οι αυλοί του οργάνου, τόσο απομακρυσμένοι από τα πλήκτρα του. Το όργανο, ένα μυθικό κατασκεύασμα σιωπηλό. Οι δεκάδες εκατοντάδες αυλοί ήχησαν μεγαλόπρεπα μες στο κεφάλι μου. Η αντήχησή τους μ’ έσπρωξε απαλά προς το ξύλινο κουβούκλιο της εξόδου. Κάτι για orario εξηγούσε ο παπάς στους τουρίστες, και βρεθήκαμε πάλι πίσω στη Vitorio Emanouele.
Υπάρχει ζωντάνια στο Παλέρμο. Μιλιούνια κόσμου ζήσαν εδώ, πόσες φυλές. Όλες μοιράστηκαν τον ίδιο ήλιο, τα ίδια νερά. Μια γραμμή ορίζοντα που ενώνεται με τη θάλασσα, περιγράφει ο Γκαίτε στα ιταλικά του ημερολόγια. Η ελληνική πύλη (porta grecia) του λιμανιού στον βορρά. Η νέα πύλη της πόλης (porta nuova) στο νότο προς την ενδοχώρα. Ανάμεσά τους η Vittorio Emanouele. Και δίπλα στην πόλη ο ορεινός ο όγκος του Pellegrino. Πέτρα ξανά. Ψαρεύουν και τώρα λοιπόν σ’ αυτά τα νερά, τροφοδοτώντας τις αγορές Vucciria και Ballaro. Για να τρώνε οι τουρίστες στρείδια στην piazza San Francesco. Μη φας εκεί εσύ. Εσύ να πας στις υπαίθριες αγορές που στήνουν σχάρες για θαλασσινά από τον πάγκο κατευθείαν στα κάρβουνα και πίνουν μπίρα moreti απ’ το μπουκάλι. Εκεί να πας και κοντά στην piazza Marina να φας ψάρι που ψήνεται από ντόπιο Σικελό αφού καθαριστεί στην κουζίνα από ντόπιο Αφρικανό ή ντόπιο Ασιάτη, κάτω απ’ το δολοφονικό βλέμμα του ντόπιου βλοσυρού αφεντικού. Οι Αφρικανοί σε όλες τις κουζίνες και στις πιάτσες ανάμεσα Ballaro και villa Bonano. Μόλις πέσει η νύχτα μην πας εκεί, μα μια που πήγα σου το λέω.
Οι πληθυσμοί ανάκατοι. Στο κέντρο του Παλέρμο στάζει κουλτούρες και συγκατοίκηση όπως γινόταν πάντα εδώ. Λαός του Παλέρμο στους δρόμους. Γιορτή διαδήλωση. Μαθητές, φοιτητές, νεολαίοι, το πολύ τριαντάρηδες, πάνω σε Scania, DAF και MAN τριαξονικά φορτηγά με πελώρια ηχεία που παίζουνε trans, το καθένα κουβαλώντας το δικό του μπουλούκι, οδηγούν την παρέλαση του gay pride, κυλάνε αργά στη via Roma και τη via Cavour και τη Maqueda, ακολουθούμενα από το πλήθος των εργαζόμενων και άνεργων Παλερμιτάνων, των φωτογράφων, των μαμάδων και μπαμπάδων με μωρά στην αγκαλιά, μ’ ένα μήνυμα στην αγκαλιά ξεκάθαρα πολιτικό και διεκδικητικό απέναντι στην καταπίεση. Το πολιτικό αίσθημα, που συνδέει το ΛΟΑΤΚ κίνημα με τα antimafia και antifa κινήματα, το καταλάβαμε την άλλη μέρα που επισκεφτήκαμε το no mafia memorial, το αρχείο τεκμηρίωσης της δράσης της μαφίας, με ντοκουμέντα για το κυνήγι των ομοφυλόφιλων και του θεάτρου τους και της κουλτούρας τους. Κι άλλα πολλά, φωτογραφίες και ταινίες, για τους Palermo bandits και τον Salvatore Giuliano, και για τους δρόμους της ηρωίνης απ’ το Παλέρμο κατευθείαν μες στην καρδιά της Νέας Υόρκης, και για τα θύματα και τους pentitos και τον έλεγχο, τον ασφυκτικό έλεγχο, που προσπαθούν σήμερα να μάθουν τα παιδιά τους στα σχολεία να τον αναγνωρίζουν, να τον στιγματίζουν, να μην τον δεχτούν ποτέ ξανά.
Μαθητές, φοιτητές, νεολαίοι, το πολύ τριαντάρηδες, πάνω σε Scania, DAF και MAN τριαξονικά φορτηγά με πελώρια ηχεία που παίζουνε trans, το καθένα κουβαλώντας το δικό του μπουλούκι, οδηγούν την παρέλαση του gay pride
Κασατίνα. Αυτό να φας με συνοδεία εσπρέσο μετά το ξενύχτι. Όχι όπου να ‘ναι. Από το Costa. Φυστίκια κι αμύγδαλα και αμυγδαλωτά. Αυτά παράγει το Παλέρμο. Γύρω απ’ την πόλη η εξοχή γεμάτη ελαιώνες και πορτοκαλεώνες, λάδι, κρασί, κουζίνα σισιλιάνα, κι αυτήν οι Άραβες την εισήγαγαν. Πώς θα δεις τα περίχωρα; Ε, κάνε μια εκδρομή. Μπορεί, ας πούμε, ν’ αποφασίσεις να πας για ένα μπάνιο. Μεταξύ μας… μην πας στο Mondello. Η γραμμή 806 για Mondello είναι γεμάτη χαμίνια του δρόμου. Στέκονται ανάμεσα στους ανυποψίαστους τουρίστες. Θ’ αρπάξουν ένα πορτοφόλι, ένα κινητό. Τ’ αφεντικά τους πρόσφατα συνελήφθησαν κι αδέσποτα κλέβουν στην πόλη.
Στην Cefalu να πας. Με το τρένο. Στη διαδρομή θα καταλάβεις πως κάποτε υπήρχε βιομηχανία εδώ. Κάποτε… Πότε; Αρχές του αιώνα, απ’ όπου αντλεί τα θέματά της η σύγχρονη τέχνη του Παλέρμο. Ζωγραφική κυρίως και γλυπτική και το ρεύμα του βερισμού στη λογοτεχνία. Κύριος εκπρόσωπος ο Τζιοβάνι Βέργκα. Τοπία της εξοχής, πορτρέτα χωρικών και εργατών τροφοδοτούν τον ρεαλισμό της τέχνης τους, μεταξύ συμβολισμού και μοντερνισμού, απεικονίσεις του πέμπτου πέπλου. Θα την δεις στην Galleria d’ Arte Moderna στη via Sant’ Anna. Μα εκεί την καρδιά θα σου κλέψει το αριστούργημα του Franz von Stuck με τίτλο «αμαρτία». Μια Εύα ενοχλητικά δυνατή, σκοτεινή που έχει περάσει στην «άλλη μεριά» όπως φανερώνει το φίδι καθισμένο στον ώμο της. Εκεί και η έκθεση φωτογραφίας του Παλερμιτάνου μαγκνουμίστα, Ferdinando Scianna. Η υπάλληλος στo εκδοτήριο εισιτηρίων ονειρεύεται να έρθει κάποτε στην Ελλάδα. Πρέπει να αμείβονται λίγο οι ντόπιοι ή να πληρώνουν πολλά. Το βλέπεις παντού στην πόλη αυτό. Δεν θα βρεις πιο θωρακισμένους ανθρώπους απέναντι στον καπιταλισμό. Είναι ευτυχισμένοι χωρίς να έχουν τίποτα. Χαίρονται την πόλη τους και ο ένας τον άλλον, ζώντας μέσα σ’ αυτά τα χαλάσματα, μεγαλώνοντας εκεί μέσα τα μωρά τους. Μια γκρεμισμένη σκάλα, μια καμένη είσοδος, πεταμένοι μουσαμάδες, η απλωμένη μικρή μπουγάδα και δίπλα ένα καρότσι μωρού, αυτό είναι το Παλέρμο, το έβδομο πέπλο του. Γιατί; Γιατί μετά την αποβιομηχάνιση, η ζήτηση κατοικιών αυξήθηκε και άρχισε η εγκατάσταση των κάτω τάξεων μες στα χαλάσματα του κέντρου. Αστική παραδοξότητα, αυτό είναι το Παλέρμο.
Κάτι θήρες μονοκόμματες σιδερένιες στη via Maqueda θυμίζουν τόσο τη φασιστική Ιταλία που ρίχνει κι αυτή το έκτο πέπλο της στην πόλη. Πανηγύρισαν οι Σικελοί όταν κατακτήθηκαν από τους συμμάχους. Πανηγύρισαν και οι υπόλοιποι Ιταλοί που ξεφορτώθηκαν τους αντιφασίστες Σικελούς. Τους είχε ενώσει με την Ιταλία ο Γκαριμπάλντι. Πότε; Όταν αναδεικνύονταν τα έθνη στην Ευρώπη. 19ος αιώνας, πενήντα χρόνια μετά τη δική μας επανάσταση. Το τέταρτο πέπλο.
Δεν θα βρεις πιο θωρακισμένους ανθρώπους απέναντι στον καπιταλισμό.
Είναι ευτυχισμένοι χωρίς να έχουν τίποτα.
Τι παίρνω μαζί μου; Την τεράστια τοιχογραφία των δικαστών Giovanni Falcone και Paolo Borsellino στο λιμάνι, σαν διαφήμιση vintage δυο φίλων που βγήκαν για μπίρα. Τα έβαλαν με τη Μαφία τριάντα χρόνια πριν. Χάθηκαν ο πρώτος μαζί με τη γυναίκα του και τη συνοδεία τους στο γνωστό Capaci bombing. Μπουμ μέσω τηλεχειρισμού. Δύο μήνες αργότερα με τον ίδιο τρόπο δολοφονήθηκε κι ο δεύτερος στη viad’ Amelio. Τα ένθετα εικονοστάσια στις προσόψεις των σπιτιών. Είχαν αυτό το ύφος όχι το καθαρό ιταλιάνικο καθολικό, μα πειραγμένο λόγω επιρροής των Ισπανών μετά το 1500. Τα εικονοστάσια, Μαρίες κυρίως ή σπανιότερα Χεσούδες, τα βλέπεις σε κάθε τρίτο μικροδρόμο σχεδόν. Tα χρησιμοποιούν για να αφήνουν αναθήματα για τους νεκρούς τους. Το μπαρόκ Quatro Canti, το αρ νουβό Teatro Massimo και τη μαχητικότητα των ζωηρών Παλερμιτάνων. Τίποτα δεν πληγώνει το Παλέρμο. Έχει τα επτά του πέπλα της αστικής και δαιδαλώδους Ιστορίας του. Λαβύρινθο στάζει το Παλέρμο. Και σε κάνει να θέλεις να χαθείς, γιατί θα χαθείς σίγουρα αν αποφασίσεις να αφήσεις τους πιο κεντρικούς τουριστικούς δρόμους. Και θα βρεθείς σε αδιέξοδο. Πολλά τα αδιέξοδα εδώ, μεγαλόπρεπα, άσχετα από το πλάτος του δρόμου. Πλατιά μεγάλα αδιέξοδα, να ευχαριστηθεί η ψυχή σου.
.
