«Αν η εξορία δεν ήταν μια τραγική ανθρώπινη εμπειρία, θα ήταν λογοτεχνικό είδος», λέει η Κριστίνα Πέρι Ρόσι (Ουρουγουάη, 1941) και γράφει, το 1973, τότε που οι δικτατορίες άνθιζαν και όλοι οι δρόμοι και οι φθηνές πανσιόν του Παρισιού, της Βαρκελώνης και του Λονδίνου ήταν γεμάτες από Λατινοαμερικάνους εξόριστους, όπως και η ίδια, τα πρώτα ποιήματα που θα αποτελέσουν τη συλλογή «Κατάσταση εξορίας».
Σ’ αυτά, αρθρώνει τον βουβό πόνο του ξεριζωμού, μετουσιώνει σε στίχους τη νοσταλγία και καταγράφει το χρονικό μιας φυγής.
Επιλογή, μετάφραση, παρουσίαση: Νάνσυ Αγγελή
Ι.
Έχω έναν πόνο εδώ,
…….στη θέση της πατρίδας
ΙΙ.
Ονειρεύτηκα ότι έφευγα μακριά από δω
η θάλασσα ήταν αφρισμένη
κύματα μαύρα και λευκά
ένας λύκος νεκρός στην αμμουδιά
ένα ξύλο έπλεε
κόκκινα φώτα στον ορίζοντα
υπήρξε ποτέ μια πόλη που τη λέγαν Μοντεβιδέο;
.
ΓΡΑΜΜΑ ΑΠ’ ΤΗ ΜΑΜΑ
Γράμμα απ’ τη μαμά:
«Κι αν φεύγουν όλοι, κόρη μου,
τι θα κάνουμε εμείς που μένουμε;»
VI.
Ονειρεύτηκα ότι γύριζα
όταν όμως έφτανα
φοβόμουν
και ήθελα να φύγω
για οπουδήποτε αλλού.
ΙΧ.
Από χώρα σε χώρα
η εξορία
είναι ένα ποτάμι
τυφλό.
Περιπλανιούνται στους δρόμους
δεν έμαθαν ακόμα τη νέα
γλώσσα
γράφουν γράμματα
που δεν στέλνουν
ένας χρόνος
τους φαίνεται
αιώνας.
XI.
Ένα σπίτι
ένα κάδρο
μια καρέκλα
ένα λιγούστρο
ο ήχος της θάλασσας
μακριά,
βαραίνουν τόσο όσο η απουσία της μαμάς.
ΧΙΙ.
Με τόσα χιλιόμετρα απόσταση
κανείς δεν μπορεί να παραμείνει πιστός.
Ούτε το δέντρο που φυτέψαμε,
ούτε το βιβλίο που αφήσαμε,
ούτε ο σκύλος,
που ζει σ’ άλλο σπίτι.
ΓΡΑΜΜΑ ΑΠ’ ΤΗ ΜΑΜΑ ΙΙ.
Η θεία Άνχελα ρωτάει για σένα
κάθε φορά που έρχεται επίσκεψη
και γω απαντώ με υπεκφυγές
ή μήπως λέγεται αποφυγές;
Ο γάτος πήδηξε απ’ το παράθυρο
κι εξαφανίστηκε
πράγματα που κάνουν οι γάτοι
πράγματα που κάνουν οι άνθρωποι
Ο χιονιάς έκαψε όλα τα δέντρα
μόνο μια λεμονιά άντεξε
μόνη στη μέση της θύελλας
Μας είπαν πως με τον καινούργιο στρατηγό
τα πράγματα θ’ άλλαζαν
αν όμως άλλαξε κάτι
είναι προς το χειρότερο
Ο μπακάλης της γωνιάς πέθανε
έμφραγμα ή εγκεφαλικό
η γιαγιά σου η Μαρούχα όπως τα ξέρεις με την φλεβίτιδα
και η αδερφή σου με το έλκος
Αναρωτιέμαι αν βρέχει εκεί
καμιά φορά μετρώ τις ώρες που έχουμε διαφορά
τα ημισφαίρια
Μην μας ξεχνάς
σ’ αγαπάμε τόσο.
.
ΟΙ ΕΞΟΡΙΣΤΟΙ ΙΙ.
Μιλάμε γλώσσες που δεν είναι οι δικές μας
κυκλοφορούμε δίχως διαβατήριο
ή έντυπο ταυτότητας
γράφουμε απελπισμένα γράμματα
που δεν στέλνουμε
είμαστε εισβολείς πολυάριθμοι κακορίζικοι
επιζώντες
επιζήσαντες
κι αυτό καμιά φορά
μας κάνει να νιώθουμε ένοχοι.
.
ΧΧΙΙ.
Εκείνος ο γέρος που έπλενε πιάτα
σ’ ένα καφέ του Σαιν- Ζερμαίν
και το βράδυ
διέσχιζε τον Σηκουάνα
μέχρι το δώμα του
στον όγδοο όροφο
χωρίς ασανσέρ ή μπάνιο
ούτε υγειονομικές εγκαταστάσεις
ήταν ένας μαθηματικός από την Ουρουγουάη
που δεν θέλησε ποτέ να ταξιδέψει στην Ευρώπη.
ΧΧΧΙ.
Ορισμένοι άφησαν γένια,
άλλοι ξύρισαν τα γένια τους
κάποιοι χάνονται ενώ περπατούν
γιατί δεν μπορούν να κοιμηθούν,
και κάποιοι κοιμούνται υπερβολικά,
μερικοί επιστρέφουν σε θορυβώδη ατμόπλοια
που δεν τους πάνε στη χώρα που εγκατέλειψαν
‒ στη χαμένη χώρα‒
κι άλλοι επιστρέφουν κάθε μέρα
με τη φαντασία τους.
Τους αναγνωρίζει κανείς απ’ την προφορά
και τη θλίψη στο βλέμμα.
ΧΧΧΙΙΙ.
Βαφτίζουν όλα τα πράγματα
με τα ονόματα που θυμούνται
που έρχονται απ’ την άλλη πλευρά της θάλασσας
κομμάτια μιας άλλης γλώσσας
διαφορετικής απ’ αυτής που μιλιέται,
και στα σπίτια τους,
τα φυτά, τα έπιπλα,
τα σταχτοδοχεία και οι γάτοι
λέγονται αλλιώς.
ΧXXIV.
Νοσταλγούν
τον ρυθμό των πόλεων
τον θολό ουρανό γεμάτο καυσαέρια
το κελάηδισμα των πουλιών
νοσταλγούν τις ώρες που περνούν
τη ζέστη και το κρύο
καμιά φορά λένε μια λέξη αντί για άλλη
και τρομάζουν
όταν ανακαλύπτουν πως ξέχασαν
το όνομα κάποιου δρόμου.
Είναι εξόριστοι σε όλες τις πόλεις
όλων των χωρών
κι αγαπούν τις εικόνες πλοίων.
ΤΟ ΟΥΣΙΩΔΕΣ
Μαθαίνει κανείς πως το ουσιώδες
δεν ήταν τα βιβλία
δεν ήταν οι δίσκοι
δεν ήταν οι γάτοι
δεν ήταν οι ανθισμένοι παράδεισοι
που έλιωναν στην άσφαλτο
ούτε καν το γεμάτο φεγγάρι‒ λευκό‒
στα παράθυρα
δεν ήταν η θάλασσα που φούσκωνε
το μουρμουρητό της που έσκαζε στο μόλο
ούτε οι φίλοι που δεν βλέπονται πια
ούτε οι δρόμοι της παιδικής ηλικίας
ούτε εκείνο το μπαρ που κάναμε έρωτα με τα μάτια.
Το ουσιώδες ήταν άλλο.
Βιογραφικά Στοιχεία
Η ποιήτρια, μεταφράστρια και πολιτική ακτιβίστρια, Κριστίνα Πέρι Ρόσι, γεννήθηκε στην Ουρουγουάη το 1941. Θεωρείται η σημαντικότερη συγγραφέας της χώρας της και η μοναδική γυναίκα της οποίας το έργο σχετίζεται με το «Λατινοαμερικάνικο Μπουμ». Οι ιστορίες και τα ποιήματά της, καινοτόμα και πολιτικά φορτισμένα με την πιο βαθιά έννοια του όρου, έχουν μεταφραστεί σε πάνω από είκοσι γλώσσες. Το έργο της στοχάζεται, μεταξύ άλλων, πάνω στην έννοια της ταυτότητας και της γλώσσας και αντανακλά την εμπειρία του ξεριζωμού την οποία η ίδια βίωσε παραπάνω από μια φορά.
Αναχώρηση σημαίνει χωρισμός: Πρώτος σταθμός, η Ισπανία. Το 1972, σε ηλικία 30 ετών και ένα χρόνο πριν την εγκαθίδρυση της στρατιωτικής δικτατορίας της Ουρουγουάης που κράτησε από το 1973 ως το 1985, η Πέρι Ρόσι αναγκάζεται να εγκαταλείψει την πατρίδα της ως εξόριστη. Το έργο της λογοκρίνεται, ενώ απαγορεύεται οποιαδήποτε αναφορά του ονόματός της. Γράφει για την περίοδο εκείνη: «Όταν άφησα πίσω μου το Μοντεβιδέο πάνω σ’ ένα πλοίο Ιταλικής σημαίας, ο μεγαλύτερος φόβος μου ήταν ότι δεν θα μπορούσα να ξαναγράψω, ότι η εξορία θα με ευνούχιζε, συνέβη, όμως, το αντίθετο. Γράφω, όσο υποφέρω απ’ τον φόβο πως μια μέρα δεν θα μπορέσω να γράψω άλλο». Εκείνη την εποχή, γεννήθηκαν τα περισσότερα από τα ποιήματα που απαρτίζουν σήμερα τη συλλογή «Κατάσταση εξορίας», τα οποία έμελλε να μείνουν στο συρτάρι για τριάντα ολόκληρα χρόνια μέχρι την έκδοση τους το 2003, παραμένοντας μέχρι σήμερα πιο επίκαιρα από ποτέ. Αλλά, οι περιπέτειες της Πέρι Ρόσι δεν τελειώνουν εδώ. Το 1974, δυο χρόνια μετά την άφιξη της στην Βαρκελώνη, αναγκάζεται να φύγει και πάλι. Η Ισπανική κυβέρνηση, αυτή τη φορά ένα χρόνο πριν από τη λήξη της δικτατορίας του Φράνκο, της αρνείται σε συνεννόηση με τις αρχές της χώρας της, την έκδοση διαβατηρίου. Διπλά εξόριστη, θα βρει καταφύγιο στο Παρίσι, όπου θα παραμείνει για ορισμένο χρονικό διάστημα με τη βοήθεια του στενού της φίλου, Χούλιο Κορτάθαρ, πριν γυρίσει οριστικά στην Ισπανία το 1975, στην οποία ζει μέχρι σήμερα. Ερωτηθείσα σχετικά με το γιατί δεν επέστρεψε στην πατρίδα της μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας, σε μια συνέντευξη που παραχώρησε το 2005, είπε «(…) αντικειμενικά μιλώντας, κανείς δεν μπορεί να επιστρέψει, γιατί η επιστροφή είναι ένας χρόνος κι ένας τόπος που δεν υπάρχει πια».
