Το αδύνατο ως χιόνι: η χάρτινη στάμνα του Heidegger

Décréation: faire passer du créé dans l’incréé.
La pesanteur et la grâce, Simone Weil

 

1.
Η Δανία ως ποιητική
/ o χρόνος, η λήθη και η κραυγή /

Το Λυκόφως των Θεών είναι το τελευταίο μέρος της τετραλογίας  του Richard Wagner, Το Δαχτυλίδι των Νιμπελούνγκεν. Ο τίτλος του έργου αποτελεί μετάφραση του όρου Ράγκναροκ στα γερμανικά. Στη Σκανδιναβική μυθολογία, το Ράγκναροκ συμβολίζει την μάχη του τέλους του κόσμου.

Το έργο του Wagner αρχίζει με τον έρωτα της βαλκυρίας Brünnhilde, και του ήρωα Siegfried. Πολυάριθμες δοκιμασίες οδηγούν τον Siegfried στον θάνατο και την Brünnhilde στις φλόγες ‒ρίχνεται, έφιππη, στο κενό και γίνεται παρανάλωμα του πυρός.

Ένα κείμενο για την φωτιά του πάγου. Για την κραυγή του χρόνου που είναι το φως.

Στίχοι, σκέψεις και ελεύθεροι συνειρμοί, ανακατεμένοι  ‒ σαν τον άτακτο πλου ενός σμήνους παγόβουνων, μικρών, λευκών νησιών, παράταιρων κορυφών μες στην νύχτα. Με αφορμή του βιβλίο του Γιάννη Καρπούζη Ο χάρτινος χρόνος τέλειωσε, εκδόσεις Πανοπτικόν, 2019.

Ο χρόνος των θεών κρύβεται μέσα στα αστέρια. / Μα μια μέρα, λέγεται, το βάρος θα μεγαλώσει τόσο / που τα αστέρια θα πέσουν πίσω στον κόσμο / και όσος χρόνος απομένει τότε θα τελειώσει.

Ράγκναροκ, Η Εντά των τεράτων – Ισλανδία, 13 αιώνας
μότο ολόκληρου του βιβλίου

 

2.
Ευρέσεις από πτωτικό κοβάλτιο

Χώρος της γραφής είναι λοιπόν ο μύθος. Η υπογάλαζη φλόγα της καύσης του. Το βιβλίο αρχίζει με μία βέβαιη, βίαιη κίνηση ορισμών. Και ακριβούς εντοπισμού του τοπίου στον χώρο. Κοντινές πτήσεις προς τον Νίκο Καρούζο, προς τον μύθο των στίχων του.

Ιδού λοιπόν ο χρόνος / ‒ δεν είναι ρολόι –  είναι χιόνι

Γροιλανδία 2, σελ. 30

 

Γροιλανδία 69 και 14 βόρεια / -53 και 32 δυτικά / εδώ

Γροιλανδία 1, σελ. 28, 29

 

3.
Ράγκναροκ ή η σκανδιναβική χερσόνησος της ποίησης

Πρόκειται για έναν τόπο απόλυτης καταστροφής. Το τέλος του χρόνου. Αλλά ένα τέλος ακίνητο, λευκό. Παγωμένο. Ιερό.

Στη Σκανδιναβική μυθολογία το Ράγκναροκ (Ragnarok στα δανέζικα) σημαίνει Η μοίρα των θεών και δηλώνει τη μάχη του τέλους του κόσμου.

Η σύγκρουση θα είναι καταστροφική για τους θεούς, αλλά και για ολόκληρο το σύμπαν. Το Ράγκναροκ θα ξεκινήσει με φυσικές καταστροφές, οι οποίες σύντομα θα οδηγήσουν σε έναν απίστευτα βαρύ χειμώνα. Χειμώνα που θα διαρκέσει τρία χρόνια, χωρίς ούτε ένα καλοκαίρι.

Οι θεοί θα πολεμήσουν τα τέρατα του χάους. Η μάχη θα καταλήξει με μία πυρκαγιά που θα κάψει ολόκληρο το σύμπαν, και η Γη θα βυθιστεί στη θάλασσα. Μια νέα Γη θα αναδυθεί και θα κατοικηθεί από όσους θεούς επιζήσουν και ένα ζευγάρι ανθρώπους.

Στο τέλος της ημέρας / το λιμάνι παραμένει / ένας τόπος των μύθων

Το λιμάνι του Έσμπιεργκ, σελ. 19

 

Ράγκναροκ τη λένε τη μέρα, […] και οι νέοι τότε φοβήθηκαν / […] κι έμαθαν πρώτοι αυτοί να χτίζουν καράβια / μέσα στους νεκρούς.

Το παραμύθι του περιπλανώμενου, 4, σελ.51

 

4.
Ρήξη ή τοπολογία στο άγραφο χιόνι

Γενναίο εγχείρημα, νομίζω, το βιβλίο του Γιάννη Καρπούζη. Ωραίο, παγωμένο σύμπαν πολλαπλών διαστάσεων. Πορφυρών σκηνικών στους πόλους. Ποιητική της καμπύλης. Του κεκλιμένου. Του κοίλου, του στρεβλού. Του κενού, αλλά εκείνου του κενού που κάμπτει. Που φέγγει, που τέμνει.

Ιώδης Hoelderlin και θεωρία της κραυγής. Μιας κραυγής λεπτότατης, δυσδιάκριτης, σχεδόν διάφανης.

 

Κάπου εκεί μέσα, / πίσω από το τρίτο σου πλευρό, / […] από εκεί ξεκινάνε / οι υπερβολικές γραμμές / από ένα πραγματάκι – τόσο δα / καταλήγουν έξω / εφάπτονται με το τρομερό ουράνιο τόξο / μηδενίζουν για μόνο μια στιγμή / αμέσως ξαναρχίζουν να τρέχουν / περνάνε ξυστά απ’ το κεφάλι μου / το τρυπάνε τελικά / έτσι επιστρέφουν στον κόσμο μας / στις πολυκατοικίες του Χέλσιμποργκ / […] με χαρτοπόλεμο χρόνου / στην κορυφή του τόρου / μαζί κυρτώσαμε – θυμάσαι;

Μπούνκερ, 1, σελ. 13

 

(τέλη Δεκέμβρη μια κλωστή / ενώνει τα μέσα με τα έξω)

Χιονοπόλεμος, σελ. 53

 

 

5.
Το τέλος της μέρας: ένας χορός παγωμένων μύθων

Αποδημιουργία. Δηλαδή περπατώντας απλώς. Διανύοντας την μοναδική πλευρά μιας ταινίας του Moebius, περνώντας χωρίς τομή από το εσωτερικό στο εκεί έξω, το εδώ έξω, το εκεί μέσα. Ή ανηφορίζοντας στην ανοιχτή οπή ενός άχρονου τόρου.

Το ασυνείδητο δεν γνωρίζει τον χρόνο έλεγε ο Freud.

Όσο το βάρος του πάγου / τόσος ο χρόνος που απομένει

Περί παγόβουνου ο λόγος, σελ. 33

Ο στρόβιλος είναι η εκδήλωση μίας βίαιης περιστροφικής κίνησης, μίας δίνης σε ρευστό σώμα, που απαντάται στον φυσικό κόσμο ως ρουφήχτρα  (στη θάλασσα) ή ως ανεμοστρόβιλος (στον αέρα). Στον τεχνικό κόσμο ο στρόβιλος είναι μία μηχανή που γεννάει ενέργεια μέσα από την αξιοποίηση των υψομετρικών  διαφορών που χωρίζουν τις ροές των σωμάτων.

 

Συμβαίνει καμιά φορά / ‒ σε όλους συμβαίνει ‒ / το κεφάλι να θέλει να εκραγεί / και κάθε ανάσα πικρή να βγαίνει από / τα ρουθούνια θαμπόγυαλα / τότε τα ποτήρια / τσουγκρίζουν / απευθείας στον μεγάλο κόσμο. / Έτσι πιάνω και θυμάμαι / εκείνη τη νύχτα που μαζεύαμε / βόμβους σιωπής από το στόμα σου, / ή τότε που πάτησα μία ακίδα μέσα στο χρόνο / – πάει καιρός που ξεχάστηκε αυτό – / κι εκείνος τρύπησε σαν να ΄τανε χαρτίˑ […]

Ο χάρτινος χρόνος τέλειωσε, σελ.39

 

6.
Η τομή ως φιόρδ.
Η κλίση του ιερού προς το νερό, προς την τήξη του.

Η λήθη είναι λίμνη και σπαραγμός. Ο ουρανός όμως ποταμός άηχος. Όλη η πλάση είναι αυτή η φλέγουσα οπή.

Πέσε αύτανδρος μέσα της / Εμπεδοκλής /.

αφού αγαπάς μια γυναίκα από χαρτί / θυμάσαι κάτι που δεν έζησες ποτέ.

Ο χάρτινος άνθρωπος / έναν χρόνο μετά, σελ. 55

 

Και ύστερα τις λίμνες. Αλλά οι λίμνες έχουν κάτι το ψεύτικο. Ενώ η θάλασσα είναι απέραντη και σκοτεινή. Ας παραμείνουμε στη θάλασσα.

Γροιλανδία 1, σελ. 28, 29

 

7.
Η ανέμελη βία του αγάλματος

Απέναντι στην ποίηση έχω επιθυμία. Αυτό θα πει απορία. Απορία ολόσωμη, συνολική. Ύστερα απ’ όλα αυτά θα πρόσθετα και την περιπλάνηση, την αφωνία ‒ την αγωνία ‒ την σπουδή. Την σπουδή στα χρώματα.

Δεν ξέρω πραγματικά πώς να μιλήσω για ένα βιβλίο ποίησης. Δεν είμαι ούτε ανέμελος, ούτε αθώος, ούτε θαυμαστής της. Δεν θα επιχειρούσα βεβαίως ούτε καν να την προστατέψω. Τα άθλια περιστύλια των εραστών της δεν ήταν, ούτε είναι οι μαστοί καμιάς θεότητας.

Δεν πρόκειται ούτε για την πτήση. Για εμένα η ποίηση μοιάζει με δέντρο. Ο Χειμωνάς έλεγε καρφωμένο. Εγώ θα έλεγα ομιλόν. Le parlêtre.

 

Ένας άλλος, ένας Νίκος / Έλληνας στο Παρίσι / πέταξε λίγο / πάνω απ’ την άσφαλτο / κι ας το γνώριζε ο άμοιρος / πως όταν σκάσουν οι λέξεις / θα σκάσει κι εκείνος. / Έτσι κι έγινε.

Το παραμύθι του περιπλανώμενου, 3, σελ.51

 

χάθηκε ξάφνου πετώντας πέρα / (έξω) από αυτές τις σελίδες.

Λοφούτεν, σελ. 43

 

8.
Το χαρτί ως ανοίκειο χιόνι.
Μνήμη είναι αυτό που δεν έζησες ποτέ.

Νομίζω στην ποίηση αρμόζει μονάχα η σιωπή. Σε ένα καινούργιο βιβλίο ποίησης η απόλυτη σιγή.

«Μη ταραχτεί κανείς. Κάτω εκεί, να, η λίμνη.»

Μπολιβάρ, Εγγονόπουλος

 

Ο ποιητής πιστεύω αρχίζει από την σιωπή και στοιχηματίζει ολόκληρη την γλώσσα εκεί. Διανύοντας διαγωνίως, διασύροντας ανάποδα την γλώσσα ολόκληρη. Προσπαθεί να φτάσει πάλι εκεί. Να φτάσει όλη την γλώσσα ξανά εκεί, στην σιωπή. Μία σιωπή όμως σημαίνουσα, ομιλούσα και άγραφη.

οι 32 λέξεις που ξέρει για τα θαλασσοπούλια / τα ροδάκινα που είχε δοκιμάσει κάποτε / στη Στοκχόλμη με τη Μαρία

Γροιλανδία 2, σελ. 30
.

και τόση βροχή, τόση βροχή […] / σιωπή / τέτοια σιωπή δεν την ξανάδε ποτέ ο κόσμος

Το πολύπτυχο των επιχειρίσεων, σελ.48

 

Θυμάσαι / οι πέτρες τόσο άτακτα ριγμένες στη γη / που σου ‘λεγα μην κλαις / σήμερα μόνο σε παρακαλώ / μην κλαις / θυμάσαι;

Το παραμύθι του περιπλανώμενου, 1, σελ.50

 

9.
Κομμουνιστικό Κόμμα Δανίας ή αν δεν έβρεχε τόση στάχτη

Πάντα όταν μιλάμε για την ποίηση, μιλάμε για κάτι άλλο. Δεν είναι μονάχα η ποίηση μεταφορική, αλλά καθιστά και την κριτική της τέτοια. Η ποίηση πάντα λείπει. Είναι ελλιπής. Ιδίως όταν την πλησιάσει λόγος. Και καθιστά κάθε λόγο που την πλησιάζει τυφλό, περιττό και κενό. Κενό ποίησης.

Το Κομμουνιστικό Κόμμα Δανίας / το 1939 / μετέφρασε στα δανέζικα το / γνωστό βιβλίο Τι να κάνουμε; / με το νέο τίτλο / Τι θα κάναμε σύντροφοι αν δεν έβρεχε τόση στάχτη; / και ανάλογα μεταγράφηκε το υπόλοιπο / κείμενο. / Πίστευε η Κεντρική Επιτροπή / ότι η γλώσσα δεν είναι τίποτα άλλο / παρά μονάχα ένα / κυρτό επίπεδο που γεννάει η σκέψη / για να εδραιωθεί έξω / από τον γεωμετρημένο χώρο.

Μπούνκερ, 2, σελ. 14

 

Πολλοί βλέπουν τα παγόβουνα ως μεταφορές, / το ορατό μέρος ενός προβλήματος ή / χαρακτηρισμός εκείνου που δεν συγκινείται ερωτικά / αλλά τέτοια σχήματα / περιγράφουν λάθος την κατάσταση ˑ/ στο σήμερα ρωτάμε / πάνω σε ποιόν θα καταρρεύσουν.

Περί παγόβουνου ο λόγος, σελ. 33

 

10.
Το αδύνατο: η χάρτινη στάμνα του Heidegger

Συχνά διαφεύγει στους ανθρώπους, αλλά είναι ακριβώς το ίδιο όπως συμβαίνει με την ζωή ή το ιερό: σαν λήθη ή σαν θάνατος ηχεί πραγματικότερο. Το αδύνατο: η χάρτινη στάμνα του Heidegger.

ας πάρουμε τώρα μια ανάσα, / έστω ας βάλω μια / ανάσα μέσα σου

Χιονοπόλεμος, σελ. 53
.

Στην αρχή ξεκινάει σαν μάνιουαλ / συναρμολόγησης / […] γενεαλογία κάποιου άλλου / χάρτινου χρόνου / […]τοπολογία δίχως πρόσβαση, σφαίρα / σαν τη χιονόμπαλα που ‘φαγα μικρός / στα μούτρα από / τον πατέρα μου / φοβήθηκα, ως παιδί, μη γίνει χιονοστιβάδα / και μας καταπιεί όλους: / έκτοτε τα δόκανα του χρόνου / όλα κόψανε κι από ένα κομμάτι.

Χιονοπόλεμος, σελ. 53

 

 

11.
Μεταφυσική του χαρτιού και μεταφυσική του πάγου

Η λευκότητα έχει κάτι το κατοπτρικό. Σε τυφλώνει. Και το φως κάτι παραμορφωτικό: σε γλιτώνει απ’ όλη την ύλη. Ευτυχώς εισέρχεται το σώμα εδώ. Μεγαλοπρεπές, ακατάληπτο και βουβό. Σαν χιονόμπαλα, σαν σεντόνι, σαν εφιάλτης ή σαν βουνό ιερό. Από αυτά που επιπλέουν, που ίπτανται λίγο πάνω απ’ την άβυσσο. Ή από ανθρώπινο νερό.

Ο Olivier Messiaen και το Κουαρτέτο για το τέλος του xρόνου /  Quatuor pour la fin du temps, είναι μία άλλη εκδοχή μιας εξόδου χωρίς εσωτερικό και εξωτερικό, ενός τρόμου απόλυτου, ενός ορίου του ανθρώπινου, του τερατώδους, του μυθικού, αλλά ταυτόχρονα και της μετουσίωσής τους. Μία κάθετη βουτιά στην άδεια τρύπα του ιερού, στην πάμφωτη απουσία του θείου, στις λαμπερές σάλπιγγες της ιστορίας. Ή μάλλον του τέλους της: στα φλεγόμενα οράματα του Ευαγγελιστή. Μία βουτιά στην πύρινη θάλασσα των αγγέλων, των φτωχών, των βουβών, των τρελών, των απόκληρων. Των τελευταίων ανθρώπων.

Αυτό το έργο μουσικής δωματίου για βιολί, τσέλο, κλαρινέτο και πιάνο, γράφτηκε μέσα στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Görlitz, όπου ήταν κρατούμενος ο Messiaen. Και παίχτηκε στο ίδιο στρατόπεδο από τον ίδιο τον συνθέτη στο πιάνο και άλλους τρείς συγκρατούμενούς του, τον Ιανουάριο του 1941.

Το έργο έχει οκτώ μέρη. Το τρίτο είναι για κλαρινέτο σόλο και ονομάζεται Η άβυσσος των πουλιών. Τα πουλιά είναι το ανάποδο του Χρόνου, σημειώνει ο Messiaen στην εισαγωγή του κομματιού, είναι η επιθυμία μας για το φως και για τα άστρα…

 

Εκεί που ο ουρανός συναντάει τη θάλασσα, είναι το πέρασμα – μια λεπτή χαραμάδα, για […] έναν κόσμο έρημο και γκρίζο που ο πάγος δε λιώνει και τα σημεία δεν αντιστοιχούν σε πράγματα  […] ( είναι η επιθυμία της αναπαράστασης ). […]

Το ξέρω πως δεν τους βλέπεις / μα είναι αληθινοί / όπως οποιαδήποτε μηχανή.

Γιότενχαϊμ, σελ. 20

 

12.
Μαγνητική αποκαθήλωση του ορατού προς το ανείπωτο, το άφατο και το κενό

Αποδημιουργία. Δηλαδή περπατώντας απλώς προς τους πόλους. Άτυπες, αιωρούμενες νιφάδες γραφής. Αμετάβατες. Τοπικής. Χωρίς χαραμάδα μεταφυσικής.

 

Αποδημιουργία: το πέρασμα από το δημιουργημένο στο αδημιούργητο.

Η βαρύτητα και η χάρη, Simone Weil

 

Ασταθή έλξη κάθε μίμησης προς το αόρατο, το ασώματο και το λευκό. Όλης της όρασης προς το άγραφο φως.

Μέσ’ από την τρυπούλα σου βλέπω τον κόσμο πέρα / Κι όλος ο κόσμος χάνεται στο χιόνι, στον αέρα / Μα τίποτα δε χάθηκε και τίποτα δεν είδα / Της τρύπας η περίμετρος όλος ο κόσμος που ‘χα

Οχτώ βραδινές παραδρομές του Όλαφ Έγκιρσεν, σελ. 64
.

οι τουρμπίνες κανονικά την δουλειά τους

Οχτώ βραδινές παραδρομές του Όλαφ Έγκιρσεν, σελ. 61

.

13.
Μείον ο χρόνος

πέφτοντας άνετα στον ύπνο και αναπνέοντας / υπό το μηδέν τραγωδία

Θαυμάσια ώρα, Ευρέσεις από κυανό κοβάλτιο, Νίκος Καρούζος

∴