Λαός. Σίγουρα, μια από τις πιο αμφιλεγόμενες έννοιες, που έχει δεχτεί σφοδρή κριτική από όλες τις μπάντες, από τα δεξιά και τα αριστερά: επειδή ισοπεδώνει τις διαφορές, επειδή συσκοτίζει τις ταξικές αναφορές, επειδή η ασάφειά του επιτρέπει στον καθένα να εννοεί ό,τι θέλει. Και όμως, τούτη η θολή και φαλκιδευμένη έννοια έχει οδηγήσει σε μεγαλειώδεις στιγμές δημιουργίας. Λαϊκό (και όχι προλεταριακό ή κομμουνιστικό), λ.χ., ήταν το ΕΑΜ, για τη λαοκρατία πάλευε, που έφερε τα πάνω κάτω στην ελληνική κοινωνία, και τις δονήσεις τις αισθανόμαστε έως σήμερα.

Στα πιο κοντινά μας, τώρα. Υπάρχει λαός μετά τον ΣύΡιζΑ; Όποιος θα απαντούσε αρνητικά, θα ζήλωνε μάλλον τη δόξα του αλήστου μνήμης υπουργού Εργασίας Κ. Λάσκαρη, ο οποίος, στα τέλη της δεκαετίας του 1970, κήρυσσε πανηγυρικά το τέλος της πάλης των τάξεων. Κάτι άλλο όμως, νομίζω, υπαινίσσεται το ερώτημα: την πολιτική ακύρωση του λαού, μέσα από την άνοδο του ΣύΡιζΑ στην εξουσία.

Η σχέση του ΣύΡιζΑ με τον λαό είναι μπερδεμένη. Παρότι το κόμμα (σε αντίθεση με το ΚΚΕ ή το παλιό ΠΑΣΟΚ) δεν είχε καμιά σπουδαία λαϊκότητα, την εποχή της ανόδου του απευθύνθηκε κατεξοχήν στον λαό (τον λαό της Αριστεράς, τον λαό που υποφέρει, τον ελληνικό λαό). Ο λαός αυτός, λοιπόν, έφαγε μια μεγαλειώδη σφαλιάρα, καθώς σχεδόν τίποτα (με πρώτο την κατάργηση των Μνημονίων) από όσα έλεγε ο ΣύΡιζΑ δεν έγινε. Δεν μπαίνω στις αιτίες, πάντως η ήττα ήταν συντριπτική. Και η σφαλιάρα έγινε μεγαλειωδέστερη για δυο λόγους. Ο πρώτος είναι ότι η κυβέρνηση αποφάσισε να παρουσιάσει αυτή την ήττα –με έπαρση, κυνισμό και έλλειψη συναίσθησης– σαν επιτυχία, ενίοτε και θριαμβευτικά, όπως με την άθλια συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας για τους πρόσφυγες. Ο δεύτερος είναι ότι την πολιτική της η κυβέρνηση (ακόμα και τα λιγοστά πραγματικά φιλολαϊκά της μέτρα, όπως την πρόσβαση των ανασφάλιστων στην υγεία) την άσκησε ερήμην του λαού. Δεν υπήρξε, ούτε καν το πρώτο διάστημα του ενθουσιασμού, καμιά πρωτοβουλία για λαϊκές συνελεύσεις, κινητοποίηση του κόσμου ή θεσμούς λαϊκής συμμετοχής και ελέγχου. Πολιτική με εντελώς παραδοσιακούς όρους, με Π κεφαλαίο, που λέγαμε παλιά – με αναγκαίο συμπλήρωμά της τον αφόρητο λόγο που μιλάει για την ανάπτυξη που έρχεται, τη «λερναία ύδρα» της διαπλοκής, τα «σκάνδαλα» και τον μπαμπούλα που ακούει στο όνομα Κυριάκος.

Τη στιγμή λοιπόν που η πραγματικότητα ίσως διαμορφώνει τους όρους μιας νέας λαϊκότητας (καθώς η κρίση ομογενοποιεί οικονομικά και βιοτικά πολλούς, κυρίως τους νέους, και η κοινωνική ψαλίδα ξανανοίγει), ο λαός μοιάζει να υπέστη ολική έκλειψη από το πολιτικό προσκήνιο. Ασφαλώς θα επανεμφανιστεί. Δεν ξέρω πότε, σε ένα μήνα, δύο χρόνια ή τρία τέρμινα. Είμαι όμως σίγουρος ότι θα συμβεί, όπως και ότι αυτό δεν θα γίνει μέσα από τις υπάρχουσες πολιτικές μορφές. Αυτό για το οποίο δεν είμαι σίγουρος είναι πότε, με ποια μορφή και ποιο περιεχόμενο, για καλό ή κακό. Όλα είναι ανοιχτά – κάτω από την ακίνητη επιφάνεια, πολλά βράζουν.

* Ο Στρατής Μπουρνάζος είναι διορθωτής βιβλίων