Μπορεί να νομίζουμε πως ο γάμος ομόφυλων ζευγαριών είναι κάτι εντελώς καινούργιο. Ωστόσο, η ιστορία έχει άλλα πράγματα να μας πει. Αρκεί να θέλουμε να την ακούσουμε.
Ο πνευματικός αδελφικός δεσμός στο Βυζάντιο των μεσαιωνικών χρόνων αποτελεί πρόγονο του σημερινού γάμου ομόφυλων και σύμφωνα με τους μελετητές μεταξύ «πνευματικών αδελφών» υπήρχε ή μπορούσε να υπάρξει και σεξουαλική σχέση. Κάποιοι το αμφισβητούν ισχυριζόμενοι πως είναι μεγάλο το άλμα να μιλήσει κάνεις για ερωτική επαφή. Γνώμη μου είναι πως αποτελούσε μια δυνατότητα υπολογίσιμη και σε κάθε περίπτωση οι Βυζαντινοί το γνώριζαν.
,
Αδελφοί Ισοβίως
Πρώτα απ’ όλα πώς γινόντουσαν δύο άνδρες πνευματικοί αδελφοί; πήγαιναν στην Εκκλησία και λαμβάνανε την ευλογία του ιερέα που έψελνε μια προσευχή γι’ αυτούς. Πολλές τέτοιες προσευχές σώζονται. Η πνευματική αδελφοποιία ήταν μια δημοφιλής πρακτική. Ορίστε, μια ιδέα σχετικής προσευχής του 9ου αιώνα:
«… στους δούλους σου τούτους που αγαπούν ο ένας τον άλλον με πνευματική αγάπη και ήρθαν στην Αγία Εκκλησία Σου για να πάρουν την ευχή Σου, δώσε τους πίστη χωρίς ντροπή, αγάπη χωρίς αμφιβολία».
Μετά από την παραπάνω ιερή τέλεση, οι δύο άνδρες ανακηρύσσονταν αδελφοί ισοβίως. Για το συγκεκριμένο μυστήριο επικρατούσε νευρικότητα στην Ορθόδοξη Εκκλησία ενώ οι βυζαντινοί νομικοί στέκονται άβολα σχετικά με τα κίνητρα των ανδρών που ήθελαν να αδελφοποιηθούν πνευματικά: ήταν για το σεξ μεταξύ τους, για να έχουν πρόσβαση εύκολα ο ένας στο σπίτι του άλλου και τις γυναίκες, ή, ακόμη, για κάποιον εγκληματικό σκοπό;
Παρότι τα στοιχεία δεν αφθονούν και το τελετουργικό σαφώς δεν έδινε άδεια να έχουν ερωτική επαφή μεταξύ τους, συναντώνται επαρκείς ενδείξεις για το γεγονός ότι οι βυζαντινοί δεν απέκλειαν εκδηλώσεις τρυφερότητας και ερωτικές περιπτύξεις.
Είναι ιστορικά τεκμηριωμένο πως ο ταπεινής καταγωγής Αυτοκράτορας Βασίλειος Α’ ο Μακεδών (9ος αιώνας) κατάφερε να ανέβει στο θρόνο, επωφελούμενος μεταξύ άλλων από τους πνευματικούς αδελφούς του. Οι βυζαντινοί ιστορικοί του 10ου αιώνα δεν δίστασαν να σημειώσουν πως η φυσική του ομορφιά τραβούσε τα βλέμματα ανδρών και ξυπνούσε την επιθυμία.
Αφού τον κοίταξε επίμονα, ο Θεόφιλος (ένα μέλος του αυτοκρατορικού δικαστηρίου) πόθησε τον Βασίλειο. (Ψευδοσυμεών, Χρονογραφία 656/11)
[Ο αυτοκράτορας Μιχαήλ] ερωτεύτηκε [τον Βασίλειο], κοιτάζοντας τα [φυσικά] χαρίσματά του που ξεπερνούσαν αυτά των υπολοίπων. (ο.π, Η ζωή του Βασιλείου, 13)
Στον πρώτο του δεσμό αδελφοποίησης, μετά από το τελετουργικό στην Εκκλησία, ο Βασίλειος και ο «αδελφός» του «ευφράνθηκαν ο ένας τον άλλον». Ναι, είναι αυτό που φαίνεται και παραπέμπει στις Παροιμίες 5:18 «…και ευφραίνου μετά της γυναικός της νεότητός σου».
,
Ευεργετικές σχέσεις
Πριν γίνει αυτοκράτορας, ο Βασίλειος αδελφοποιήθηκε με τον Ιωάννη, ο οποίος ήταν ο γιος της ξακουστής και ζάμπλουτης χήρας, Δανιηλίδας. Η ιδέα ήταν δικιά της. Ο Βασίλειος επωφελήθηκε από τους πόρους της Δανιηλίδας για να γίνει αυτοκράτορας και αργότερα εκείνη επωφελήθηκε από το να έχει πρόσβαση στην αυτοκρατορική αυλή μέσω του γιου της.
Πράγματι, η Δανιηλίς σύντομα επισκέφθηκε την αυτοκρατορική αυλή και καλωσορίστηκε δοξαστικά λαμβάνοντας την προσφώνηση «μητέρα του Αυτοκράτορα».
Και κάτι ακόμα. Στη σωζόμενη αλληλογραφία των δύο ανδρών, στα γράμματα που αντάλλασσαν μεταξύ τους, διαφαίνεται ιδιαίτερη θέρμη. Η παλιά γλώσσα του ανδρικού έρωτα που βαστά από την παράδοση των αρχαίων Ελλήνων, χρησιμοποιείται αδιάκοπα. Ένα όμορφο σώμα ενέπνεε την ανδρική επιθυμία.
,
Η κουλτούρα του έρωτα μεταξύ ανδρών
Ένα παράδειγμα παρόμοιας θέρμης καταγράφεται και στον Βίο της Αγίας Μαρίας της Νεότερης από έναν ανώνυμο συγγραφέα του 10ου ή 11ου αιώνα. Πρόκειται για τις ιστορίες δύο ανδρών οι οποίοι νυμφεύτηκαν ο ένας τη Μαρία και ο άλλος την αδελφή της, ώστε μέσα από τα δεσμά να μπορούν να βρίσκονται σε κοντινό περιβάλλον, καθώς οι δύο άνδρες είχαν «στενή σχέση». Στο ίδιο κείμενο μαθαίνουμε πως και ο στρατιώτης γιος της Μαρίας συνδέθηκε μ’ έναν άλλο στρατιώτη φίλο του, ένωση της οποίας η περιγραφή υποδηλώνει πως ήταν κάτι παραπάνω από «πνευματική». Βλέπουμε δηλαδή μέσα σε δύο γενεές, άνδρες να αναπτύσσουν σχέσεις με άλλους άνδρες.
Εν κατακλείδι, η πνευματική αδελφοποιία προφανέστατα δεν ταυτίζεται με το σημερινό γάμο ομόφυλων ζευγαριών, αλλά αποτελεί αναμφισβήτητα προγονική του μορφή. Τα κοινά με τους σημερινούς γάμους δεν είναι αμελητέα: η σχέση ευλογείται από έναν ιερέα και μπορεί να υπάρχει έντονο συναίσθημα, επιθυμία και ερωτική επαφή.
H μεγάλη μεσαιωνική αυτοκρατορία μάς ξαφνιάζει με την ωριμότητά της ∴
Το άρθρο δημοσιεύτηκε πριν από κάποιες μέρες στον ακαδημαϊκό ιστότοπο the conversation από τον Mark Masterson, λέκτορα στο Victoria University of Wellington. Για την ιστορία, η τέλεση της «αδελφοποιίας» δύο ανδρών απαγορεύτηκε από τη μεταβυζαντινή Εκκλησία τον 19ο αιώνα. Για την εικόνα που ιστορεί την επίσκεψη της Δανιηλίδας στην αυλή του Βασίλειου δες εδώ.
Ελεύθερη μετάφραση: Ραμόν
