Πού τα θυμήθηκα όλα αυτά; Πριν από λίγες μέρες το τέταρτο και τελευταίο μέρος του “The theater of disappearance1” ξεκίνησε στο MOCA2 του Λος Άντζελες.
“Ο Νυχτοκόπος σούρθηκε έξω. Σκαρφάλωσε σ’ ένα μεγάλο βράχο, που ήταν κοντά στην είσοδο της σπηλιάς, και κάθισε ανακούρκουδα για να κατοπτεύει την κοιλάδα. Από όλα τα πλάσματα που είχαν ζήσει ως τότε πάνω στη Γη, οι πιθηκάνθρωποι ήσαν οι πρώτοι που αντίκριζαν κατάματα το φεγγάρι. Και παρά το γεγονός ότι δεν μπορούσε να θυμάται, ο Νυχτοκόπος άπλωνε συχνά το χέρι του όταν ήταν πολύ νέος προσπαθώντας να αγγίξει αυτό το υπερφυσικό πρόσωπο που πλανιόταν πάνω από τους λόφους. Μα δεν το είχε ποτέ κατορθώσει. Τώρα ήταν πια αρκετά μεγάλος για να αντιληφθεί το λόγο: έπρεπε να βρει πρώτα ένα αρκετά υψηλό δέντρο.”
Φτάνοντας στον χώρο του Εθνικού Αστεροσκοπείου, η βλάστηση είναι οργιώδης. Η βλάστηση είναι, ή τουλάχιστον έτσι φαίνεται από εδώ που στέκομαι, ανεξέλεγκτη. Αγριόχορτα, καλλωπιστικά φυτά και βρώσιμα έχουν καταλάβει τον Λόφο των Νυμφών. Το Αστεροσκοπείο και το Διοικητήριο έχουν εξαφανιστεί. Το βάθος πεδίου έχει εξαφανιστεί. Υπάρχει μόνο αυτό το πράσινο προσκήνιο που μου λέει πως όπου και να πάω δε θα δω τίποτα πίσω από τον ώμο του. Απαλλάσσομαι από την προοπτική ή αλλιώς από τον χρόνο – το πριν – το μετά – το μέλλον – το αύριο – το ύστερα – το κατά συνέπεια. Τι συνέπειες να υπάρχουν σ’ αυτόν τον περίκλειστο χώρο; Βλέπω μόνο αυτό που βρίσκεται ακριβώς μπροστά μου· τη γη και τα μεγάλα φυτά. Η βόλτα στα μονοπάτια θυμίζει μ’ έναν τρόπο περιήγηση σε στοές. Οι σποραδικές εμφανίσεις άλλων προκαλούν έκπληξη. Άφησα την αγέλη μου πριν από λίγα μόλις λεπτά και όμως συνήθισα γρήγορα την μοναχική μου κυριαρχία.
“…Ήταν ένας ορθογώνιος όγκος, τρεις φορές πιο ψηλός από αυτόν. Αρκετά ωστόσο στενός ώστε να χωράει στην αγκαλιά του. Κατασκευασμένος από κάποιο πολύ διάφανο υλικό, δεν διακρινόταν ολοκάθαρα παρά μόνο όταν ο ήλιος έλαμπε πάνω στις κόχες του. Ο Νυχτοκόπος δεν είχε δει ποτέ ούτε πάγο ούτε γάργαρο, καθάριο νερό. Κι έτσι δεν μπορούσε να παρομοιάσει αυτό το πράγμα με κάποιο φυσικό αντικείμενο. Ασκούσε πάνω του κάποια γοητεία. Μόλο που έδειχνε κάποια επιφυλακτικότητα απέναντι σε κάθε καινούργιο, άπλωσε το χέρι του και έπιασε μια κρύα και λεία επιφάνεια.”
Πόσο συχνά το σώμα σου αναμετριέται με την φύση; Εδώ η βλάστηση είναι υψηλή· υψηλότερη από εμένα. Έχει το πάνω χέρι, προκαλεί δέος και αμυδρή ανησυχία. Ανατρέχω αυτόματα σε δυστοπικά σενάρια, τι να περιμένει παρακάτω; Οι εικόνες που έχω στο μυαλό μου αναφέρονται σε καταστροφές. Όταν η πραγματικότητα της πόλης διαρρηγνύεται μ’ αυτό τον τρόπο, κάτι κακό έχει συμβεί. Όμως εδώ το περιβάλλον είναι τεχνητά φυσικό, αν μπορούμε να πούμε κάτι τέτοιο. Είναι προϊόν ανθρώπινης δραστηριότητας. Χρειάστηκε να κατασκευάσουν μία δεύτερη γη πάνω από τη γη, που στη συνέχεια φυτεύτηκε. Το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο απαγορεύει την σκαφή του εδάφους στον λόφο· η λύση δόθηκε με ξύλινες κατασκευές που το σκέπασαν σαν σεντόνι. Ανθρώπινη δραστηριότητα = Πολιτισμός = Όραμα3. Πόσο συχνά το σώμα σου αναμετριέται με έργο προορισμένο να στηρίξει την κατασκευή εθνικής ταυτότητας; Το 1842 ξεκινάει η ανέγερση του Εθνικού Αστεροσκοπείου· είναι το πιο καινοτόμο κοσμολογικό παρατηρητήριο της εποχής του. Το 1843 η επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου φέρνει εκτός από το Σύνταγμα και την «Μεγάλη Ιδέα». Μέχρι να εγκαινιαστεί το κτίριο του Θεόφιλου Χάνσεν το όραμα της εδαφικής επέκτασης του ελληνικού κράτους έχει αποκτήσει ρίζες. Σκέφτομαι πως το καλαμπόκι που τυλίγει τον λόφο είναι λάφυρο αποικισμού, παραπροϊόν ενός άλλου εθνικού οράματος. Οι κονκισταδόροι αρχικά δεν το έτρωγαν, από φόβο πως θα γινόντουσαν σαν τους αυτόχθονες.
“Στην αρχή έχασε τη διαφάνειά του και στο εσωτερικό του άρχισε να διαχέεται ένα χλωμό και γαλακτερό φέγγος. Ονειρικές, μαγικές κι ακαθόριστες μορφές άρχισαν να κινούνται στο βάθος και στην επιφάνειά του, που σε λίγο ωστόσο συγχωνεύτηκαν για να μεταβληθούν σε στήλες από φως και σκιά. Τελικά σχημάτισαν μπερδεμένα σχέδια που άρχισαν να περιστρέφονται αργά…Φανταστικές, γεωμετρικές μορφές γεννιούνταν και χάνονταν καθώς διαμορφώνονταν μπροστά στα μάτια των μαγεμένων πιθηκανθρώπων που τους είχε αιχμαλωτίσει ο φωτεινός κρύσταλλος.”
Τα στενά μονοπάτια οδηγούν σε ένα άγνωστο και αχρησιμοποίητο μέρος του λόφου. Είναι η πίσω πλευρά του βράχου. Η έκταση είναι γυμνή, βραχώδης με χώμα και σκόνη. Η εναλλαγή είναι έντονη. Δύσκολη και αφιλόξενη πλαγιά. Απαιτείται προσοχή στην πλοήγηση στον χώρο. Βλέπεις τους ανθρώπους να περπατούν με ανασφάλεια σα να κάνουν τώρα τα πρώτα τους βήματα, σα να μην έχουν κατακτήσει την κίνηση. Έντεκα βιτρίνες βρίσκονται διάσπαρτες στην έκταση, μέσα στις φυσικές σπηλιές του βράχου ή θαμμένες εν μέρει. Η διαδικασία μεταμόρφωσης χρειάστηκε πολλά χέρια και κράτησε τέσσερις μήνες. «Ο μόχθος του σώματός μας και το έργο των χειρών μας4» λέει η Χάνα Άρεντ, που το έχει πει πρώτος ο Τζων Λοκ5. Ο μόχθος εξασφαλίζει την επιβίωση του ατόμου αλλά και του είδους. Ένα μεγάλο μέρος της ανθρώπινης δραστηριότητας στρέφεται στην προσπάθεια απαλλαγής από αυτόν ή της μετάθεσης του φορτίου του σε κάποιον άλλο. Συχνά με μέσα όπως η δουλεία.
“Έσκυψε έπειτα ως το έδαφος και σαν μέσα σε όνειρο, άρχισε να ψάχνει. Τι; Δεν ήξερε να το πει ακόμη και αν είχε την ικανότητα να εκφράζεται. Θα ήξερε τι αποζητούσε όταν θα το έβλεπε. Ήταν μια βαριά και μυτερή πέτρα, μακριά όσο περίπου η παλάμη του. Δεν εφάρμοζε βέβαια καλά μα θα έκανε τη δουλειά της. Καθώς έκλεινε τα δάχτυλά του επάνω στην πέτρα και σήκωνε το χέρι του, έκπληκτος από το ξαφνικό της βάρος, ένιωσε ένα ευχάριστο αίσθημα δύναμης και κυριαρχίας.”
Μέσα σε μία από τις βιτρίνες υπάρχουν αντίγραφα των οστών της «Λούσυ», του αυστραλοπιθήκου που έζησε πριν από τρία εκατομμύρια χρόνια και πέθανε πέφτοντας από ένα δέντρο. Η «Λούσυ» αποκάλυψε πως δεν υπήρξε ευθύγραμμη εξελικτική πορεία από τον πίθηκο στον άνθρωπο. Σε μία άλλη, σύμβολα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας συνυπάρχουν με σεληνιακή σκόνη και την στολή του Νιλ Άρμστρονγκ. Το «Curiosity Rover» που χρησιμοποιήθηκε στην εξερεύνηση του Άρη το 2012, η Νίκη της Σαμοθράκης με γραφίτι, ρωμαϊκά ψηφιδωτά, κράνη Βρετανών στρατιωτών από τον πόλεμο των Φώκλαντς, στρωματόλιθοι – είναι όλα φράγματα της ανθρώπινης ιστορίας. Κάθε μία από τις βιτρίνες κλείνει μέσα της αντικείμενα και αναφορές που προκαλούν τον επιλεκτικό χαρακτήρα των ιστορικών αφηγήσεων. Μιλάνε για αυτά που παραλείπονται. Θυμίζουν πως ο θρίαμβος του ανθρώπινου είδους είναι επενδεδυμένος και με φρίκη, και με ντροπή. Δεν είμαστε αυτοί που νομίζουμε, που θέλουμε να πιστεύουμε. Ή που μας έχουν πει. Και είναι γνωστό ότι προτιμάμε να ξεχνάμε.
“Με άλλα λόγια το μέλλον ήταν τώρα στα χέρια τους. Πολλά φεγγάρια διαδέχτηκαν το ένα το άλλο. Μωρά γεννήθηκαν και μερικά επιβίωσαν. Πέθαναν τριαντάρηδες εξασθενημένοι και ξεδοντιασμένοι γέροι. Τη νύχτα η λεοπάρδαλη άρπαζε τη λεία της και έφευγε. Την ημέρα οι Άλλοι επιδίδονταν στις απειλητικές εκδηλώσεις τους κοντά στις όχθες του ρυακιού. Κι η φυλή ευημερούσε. Μέσα σ’ ένα μόνο χρόνο ο Νυχτοκόπος κι οι σύντροφοί του είχαν γίνει αγνώριστοι. Είχαν πια μάθει καλά τα μαθήματά τους και μπορούσαν τώρα να χρησιμοποιούν όλα τα εργαλεία που τους είχαν αποκαλυφθεί. Κι η ανάμνηση της πείνας ακόμη έφυγε από το μυαλό τους.”
Στο εσωτερικό του Αστεροσκοπείου, βαριές κουρτίνες τυλίγουν τοίχους και παράθυρα. Το κτίριο είναι άδειο, σχεδόν όλα τα αντικείμενα έχουν απομακρυνθεί. Είναι ένας χώρος σκοτεινός, βουβός, που φέρνει ανακούφιση και μία αίσθηση αιωνιότητας, σα να γυρνάς από πάντα και για πάντα στα δωμάτιά του. Η προσοχή στρέφεται στα λίγα αντικείμενα που έχουν παραμείνει, κάποια βιβλία και όργανα παρατήρησης.
“Ο Νυχτοκόπος έμεινε για λίγο ακόμη ακίνητος πάνω από το θύμα του, προσπαθώντας να χωνέψει τη θαυμαστή και περίεργη ιδέα πως η λεοπάρδαλη και νεκρή ακόμη μπορούσε να σκοτώσει. Τώρα που ήταν κυρίαρχος του κόσμου δεν ήταν πια σίγουρος πως έπρεπε να συνεχίσει.”
Η εντροπία έκανε τη δουλειά της. Όπως και η συμφωνία με το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο. Η σταδιακή φθορά του σύμπαντος του Adrian Villar Rojas και η απομάκρυνση των στοιχείων που επιβίωσαν μέχρι το τέλος των τεσσάρων μηνών που κράτησε η παρασιτική παρουσία τους στο Λόφο των Νυμφών, οδήγησε στον αφανισμό του. Για κάποιο λόγο πάντα πίστευα πως η “Άνοδος του Ανθρώπου” μιλούσε για το τέλος του. Σα να συνέβη μια αναπάντεχη εκτροπή στην εξελικτική πορεία που γύρισε το ρολόι πίσω, μέχρι την εξαφάνισή του.
(Ο Μονόλιθος επιστρέφει6)
1 Σχετικά με την εγκατάσταση του Adrian Villar Rojas στον Λόφο των Νυμφών [σύνδεσμος]
2 Το κλείσιμο της τετραλογίας στο MOCA [σύνδεσμος]
3 Διαβάζεται και ειρωνικά.
4 Χάνα Άρεντ, «Η ανθρώπινη κατάσταση (Vita Activita)», μετάφραση Γ.Λυκιαρδόπουλος – Σ.Ροζάνης, Εκδόσεις Γνώση, Αθήνα, 2008, σελ.114.
5 John Locke, Second Treatise of Civil Government.
6 Εντοπίστηκε μυστηριώδες αντικείμενο από άλλο ηλιακό σύστημα. Πιστεύεται ότι οργανικά μόρια όπως αυτά που φέρει το αντικείμενο δημιούργησαν την ζωή στον πλανήτη μας [σύνδεσμος]
Η “Άνοδος του Ανθρώπου” στον τίτλο, είναι αναφορά στο τελευταίο κεφάλαιο από το «Μέρος Πρώτο» του βιβλίου «2001, Οδύσσεια του διαστήματος» του Άρθουρ Κλαρκ, σε μετάφραση του Γ. Αγγέλου. Από τις Εκδόσεις Κάκτος, Αθήνα, 1977. Όλα τα αποσπάσματα είναι επίσης από το ίδιο.
Όλες οι φωτογραφίες είναι του Πάνου Κοκκινιά
