1
Το ναυάγιο των Αντικυθήρων
Το φθινόπωρο του 1900 σφουγγαράδες από τη Σύμη ερευνούσαν τη θαλάσσια περιοχή, βόρεια των Αντικυθήρων και ανέλκυσαν από το βυθό το δεξιό βραχίονα ενός χάλκινου αγάλματος. Η αρχαιολογική υπηρεσία τότε ξεκίνησε την πρώτη αρχαιολογική ανασκαφή στη Μεσόγειο. Οι εργασίες ξεκίνησαν το Νοέμβριο του 1900 και συνεχίστηκαν μέχρι το Σεπτέμβρη του 1901. Το σύνολο του φορτίου βρισκόταν σε βάθος 50-65 μέτρα, βάθος οριακό για τις αντοχές ενός δύτη καθώς μπορούσε δεν μπορούσε να διαρκέσει για πάνω από 7-8 λεπτά. Δυστυχώς λόγο του πρωτόγονου τεχνολογικού εξοπλισμού και τριών καταδυτικών ατυχημάτων δεν ολοκληρώθηκε πλήρως. Ανελκύστηκε όμως ένας μεγάλος αριθμός ευρημάτων σε σχετικά καλή κατάσταση διατήρησης.
Το ναυάγιο χρονολογείται στο γύρω στο 84 π.Χ. με την πιθανότητα το πλοίο να ξεκίνησε το ταξίδι του από την Πέργαμο, να συνέχισε κάνοντας στάσεις σε σημαντικά λιμάνια όπως αυτό της Αλεξάνδρειας ή κάποιο των Κυκλάδων και στη συνέχεια ναυάγησε στην προσπάθειά του να περιπλεύσει την Πελοπόννησο και να κατευθυνθεί προς της αγορά της Δύσης.
Ο φιλόσοφος των Αντικυθήρων
Το άγαλμα φαίνεται να ανήκει στον διαδεδομένο τύπο του φιλοσόφου, ποιητή, ιστορικού κλπ. Ο φιλόσοφος πρέπει να παριστανόταν όρθιος, φορώντας μακρύ χιτώνα ενώ στο αριστερό χέρι πιθανότατα κρατούσε ραβδί. Το δεξί του χέρι ήταν προτεταμένο σε μια χειρονομία χαρακτηριστική των φιλοσόφων που μιλούν σε δημόσιο χώρο. Η χρονολόγηση της δημιουργία του εκτείνεται σε ένα φάσμα δυόμιση αιώνων, από το δεύτερο μισό του 4ου αιώνα μέχρι τις αρχές του 1ου αιώνα π. Χ.
Ο έφηβος των Αντικυθήρων
Πρόκειται για το άγαλμα ενός νέου άνδρα, μάλλον, και όχι εφήβου όπως έχει επικρατήσει. Η μορφή ακολουθεί τον τύπο αθλητή ο οποίος διαμορφώθηκε στα αρχαϊκά χρόνια. Είναι εμφανή η προσπάθεια του καλλιτέχνη να συμφιλιώσει τις θεωρίες για τις ιδανικές αναλογίες του ανθρώπινου σώματος με τον απόλυτο ρεαλισμό.
2
Το ναυάγιο της Mahdia
Μόλις εφτά χρόνια μετά την ανακάλυψη του ναυαγίου των Αντικυθήρων ένα νέο ναυάγιο που μετέφερε αρχαία γλυπτά εντοπίστηκε στο βυθό της Μεσογείου και ανακαλύφθηκε πάλι από Έλληνες σφουγγαράδες. Τον Ιούνιο του 1907 δύτες ενός σπογγαλιευτικού εντόπισαν υπολείμματα ενός αρχαίου ναυαγίου βορειοδυτικά της πόλης Mahdia στις ακτές της Τυνησίας. Οι εργασίες ξεκίνησαν το 1908 και τερματίστηκαν του 1913 από την υπηρεσία αρχαιοτήτων του Γαλλικού Προτεκτοράτου. Από τη φύση του πολυτελούς φορτίου ήταν σαφές ότι το πλοίο είχε ως στόχο τη μεταφορά έργων τέχνης από την Ανατολή προς την αγορά της Δύσης ενώ παρουσιάζει μεγάλη συγγένεια με αυτό των Αντικυθήρων. Χρονολογείται στο δεύτερο μισό του 2ου αιώνα π. Χ. ενώ το πλοίο φαίνεται να είχε αποπλεύσει από το λιμάνι του Κάνθαρου του Πειραιά πιθανόν για να μεταβεί στην αγορά της Ιταλίας.
Ο Αγών ή Εναγώνιος Έρως
Ένα χάλκινο άγαλμα φτερωτού νέου έχει ξεχωρίσει από τα ευρήματα. Η μορφή έχει ύψος 1,36 και ο νέος παριστάνεται γυμνός. Με το αριστερό χέρι στερεώνει ένα στεφάνι στα μαλλιά του ενώ στο δεξί κρατούσε πιθανόν κάποιο αντικείμενο. Το άγαλμα θεωρείται σαν απεικόνιση του πανίσχυρου θεού Έρωτα.
Η ερμαϊκή στήλη του Διονύσου
Το δεύτερο σημαντικό χάλκινο γλυπτό είναι μια ερμαϊκή στήλη που επιστέφεται με κεφαλή του Διόνυσου. Το ύψος του φτάνει τα 1,03 μέτρα. Οι ερμαϊκές στήλες ήταν πολύ δημοφιλείς στον αρχαίο ελληνικό κόσμο. Τοποθετούνταν σε σταυροδρόμια, εισόδους κτηρίων, σε γυμνάσια, σε παλαίστρες και άλλα δημόσια σημεία. Συνήθως στο μέσον της στήλης υπήρχαν ολόγλυφα ανδρικά γεννητικά όργανα. Είναι η μία από τις δύο μοναδικές χάλκινες Ερμές που διασώθηκαν. Η μορφή παριστάνεται με μια έκφραση θεϊκής γαλήνης και ηρεμίας. Ο θεός απεικονίζεται γενειοφόρος και σε ώριμη ηλικία. Σημαντικό στοιχείο επίσης είναι η υπογραφή του δημιουργού στο μπροστινό μέρος του δεξιού αγκώνα «Βοήθος Καχληδόνιος Εποίει».
3
Το ναυάγιο του Αρτεμισίου
Το 1926 ο αριστερός βραχίονας ενός αγάλματος πιάστηκε στα δίχτυα ενός ψαρά, ο ποίος ψάρευε στη θαλάσσια περιοχή του Ξηροχωρίου στην βορειοδυτική Εύβοια. Δύο χρόνια αργότερα οι λιμενικές αρχές της Ιστιαίας συνέλαβαν το πλήρωμα ενός καϊκιού που προσπαθούσε να ανελκύσει από τη θάλασσα ένα γλυπτό. Έτσι ξεκίνησε μια ολοκληρωμένη έρευνα στην περιοχή το Νοέμβρη του 1928 με αρκετές διακοπές κατά καιρούς και τερματίστηκε το 1993. Το ναυάγιο χρονολογείται στα τέλη του 2ου αιώνα με αρχές του 1ου αιώνα π. Χ. Το πιθανότερο σενάριο είναι πως ίσως το πλοίο ήταν φορτωμένο με λάφυρα από κάποιο ιερό ναό της Ελλάδας κι ενώ επέστρεφε στην Πέργαμο ή στη Ρώμη ναυάγησε βόρεια της Εύβοιας.
Ο θεός του Αρτεμισίου
Υπάρχει μια διχογνωμία για την εικονιζόμενη μορφή. Μια ομάδα ερευνητών υποστηρίζει ότι πρόκειται για άγαλμα του Ποσειδώνα ενώ η πλειοψηφία υποστηρίζει ότι εικονίζεται άγαλμα Δία που κρατά κεραυνό. Χρονολογείται στα μέσα του 5ου αιώνα.
Το σύμπλεγμα του αλόγου και του αναβάτη
Το έργο θεωρείται μοναδικό γιατί ουσιαστικά πρόκειται για το μόνο πρωτότυπο γλυπτό που αντλεί το θέμα του από το δημοφιλές στην αρχαιότητα άθλημα των ιπποδρομιών. Το ενδιαφέρον για την απεικόνιση των φυλετικών χαρακτηριστικών του αναβάτη και την κεντρομόλο δύναμη που διατρέχει η στάση του, το τοποθετούν χρονολογικά στο μισό του 2ου αιώνα π. Χ.
4
Το ναυάγιο του Porticello
Το 1969 ένας ντόπιος αυτοδύτης εντόπισε υπολείμματα ενός αρχαίου ναυαγίου στο βυθό της ανατολικής ακτής των στενών της Μεσσήνης κοντά στο χωριό Porticello. Με την βοήθεια επιπλέον ντόπιων δυτών άρχισαν την συστηματική σύληση του φορτίου λαθραία αλλά το Νοέμβρη του ίδιου χρόνου ανακαλύφθηκαν από την Ιταλική αστυνομία. Οι αρχαιολογικές αρχές ξεκίνησαν την έρευνα τον Ιούλιο του 1970 και ανελκύστηκε μια μεγάλη συγκέντρωση υπολειμμάτων του φορτίου. Χρονολογικά τοποθετείται μεταξύ 470-440 π. Χ. Από τα γλυπτά που μετέφερε θεωρείται πως ήταν ένα εμπορικό πλοίο μεσαίου μεγέθους (16,5μ). Η καταγωγή του πιθανολογείται πως ήταν η Αττική και ίσως προοριζόταν για έναν ή περισσότερος αγοραστές σε κάποια πόλη της σημερινής Ιταλίας
κεφαλή φιλοσόφου
5
Τα ευρήματα του Brindisi
Τον Ιούλιο του 1992 ένας ερασιτέχνης αυτοδύτης εντόπισε στο βυθό της επαρχίας Brindisi τα πρασινωπά δάχτυλα ενός ποδιού να προεξέχουν από τον αμμώδη πυθμένα. Αρχικά πίστεψε ότι είχε ανακαλύψει ένα ανθρώπινο πτώμα αλλά στην προσπάθειά του να ξεθάψει το υπόλοιπο του σώματος διαπίστωσε ότι πρόκειται για το πόδι ενός χάλκινου αγάλματος. Ενημέρωσε τις Ιταλικές αρχές και πριν το τέλος του καλοκαιριού ξεκίνησαν οι έρευνες. Το σύνολο των ευρημάτων αποτελείται από μέρη χάλκινων γλυπτών φυσικού αλλά και υπερφυσικού μεγέθους. Η χρονολόγηση κυμαίνεται από τον 4ο μέχρι τον 3ο αιώνα π. Χ. Τα αγάλματα πιστεύεται ότι προερχόταν από τις ανατολικές επαρχίες του Ρωμαϊκού κράτους, κυρίως από τις επαρχίες της Ελλάδας και της Μικράς Ασίας με προορισμό την πόλη του Brindisi. Τα αγάλματα, όπως απέδειξε η εξέτασή τους, ήταν ήδη φθαρμένα όταν φορτώθηκαν στο πλοίο πράγμα που ίσως σημαίνει ότι πήγαιναν για ανακύκλωση. Η ανακύκλωση γινόταν τότε για πρακτικούς λόγους καθώς ο χαλκός ήταν ένα πολύτιμο μέταλλο.
Άγαλμα γυμνού νέου (Αιμίλιος ή Παύλος)
6
Μεμονωμένα ευρήματα
Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν επίσης και κάποια μεμονωμένα ευρήματα γλυπτών που προέρχονται από το βυθό της θάλασσας και ανακαλύφθηκαν με τρόπο τυχαίο κυρίως από ψαράδες.
Ο Απόλλων του Piombino
Το πρώτο γλυπτό το οποίο ανακαλύφθηκε στο βυθό της θάλασσας είναι το χάλκινο άγαλμα με το όνομα Απόλλων του Piombino. Ανακαλύφθηκε το 1832 στη θαλάσσια περιοχή του ακρωτηρίου του Piombino. Πρόκειται για ένα άγαλμα με ύψος 1,15μ. που απεικονίζει το θεό Απόλλων, παρά το νεαρό της ηλικίας της μορφής. Στο αριστερό του πόδι σώζεται μια επιγραφή που αναφέρει ότι το γλυπτό ήταν αφιέρωμα-δεκάτη στη θεά Αθηνά ενώ στο εσωτερικό του αγάλματος εντοπίστηκε μια μικρή ενεπίγραφη που έφερε τις υπογραφές του Μηνοδότου από την Τήρο και του […]φόντα του Ρόδιου. Χρονολογείται στα τέλη του 2ου με αρχές του 1ου αι. π. Χ. Βρίσκεται και εκτίθεται μέχρι και σήμερα στο μουσείου του Λούβρου.
Ο Ποσειδώνας της Λιβαδόστρατας
Ένα ακόμα μεμονωμένο αρχαίο άγαλμα εντοπίστηκε τυχαία από ψαράδες κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα στην θαλάσσια περιοχή του Κορινθιακού κόλπου το 1897. Μεταξύ των σωζόμενων τεμαχίων συμπεριλαμβανόταν η σχεδόν άρτια διατηρημένη κεφαλή του αγάλματος. Πρόκειται για ένα άγαλμα ύψους 1,18μ. το οποίο απεικονίζει ένα γυμνό γενειοφόρο άνδρα. Στη βάση του φέρει την επιγραφή «ΤΟ ΠΟΤΕΙΔΑΟΝΟΣ ΙΑΡΟΣ» και είναι σαφές ότι απεικονίζεται ο Ποσειδώνας.
Ο έφηβος του Μαραθώνα
Ελληνικό χάλκινο γλυπτό που ανακαλύφθηκε τυχαία από αλιευτικά πλοιάρια τα οποία ψάρευαν στη θαλάσσια περιοχή του κόλπου του Μαραθώνα. Χρονολογείται πριν από τα μέσα του 3ου αι. π. Χ. και το ύψος τους είναι 1,30μ. Αναμφισβήτητα αποτελούσε μέρος του φορτίου ενός πλοίου, το οποίο ίσως το μετέφερε στην Ιταλία.
Η κυρά της θάλασσας
Τον Αύγουστο του 1953 Τούρκοι ψαράδες έπιασαν στα δίχτυα τους ένα αρχαίο γλυπτό ενώ ψάρευαν στις ακτές της Μικράς Ασίας, στη θαλάσσια περιοχή του ακρωτηρίου Arap Adasi, κοντά στη χερσόνησο της Κνίδου. Το άγαλμα είναι μια γυναικεία μορφή που παριστάνεται να φορά εσωτερικά ένα χιτώνα ο οποίος καλύπτεται εξωτερικά από ένα ιμάτιο ενώ φέρει ένα πέπλο στερεωμένο στους δύο ώμους. Διάφορα σενάρια θέλουν το άγαλμα λόγω του υπερφυσικού μεγέθους να απεικονίζει μια θεά, ίσως τη Δήμητρα ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι ίσως πρόκειται για την μορφή μιας βασίλισσας. Φιλοξενείται στο μουσείο της Σμύρνης.
Ο έφηβος της Agde
Το άγαλμα ανακαλύφθηκε το Σεπτέμβριο του 1964 στην κοίτη του ποταμού Herault νοτιοδυτικά της πόλης Agde. Πρόκειται για ένα χάλκινο άγαλμα, ύψους 1,33μ. Το ιδανικό κάλλος του γυμνού νέου, η στάση και η απόδοση της μυολογίας του σώματος το τοποθετούν χρονολογικά στον 5ο αι. π. Χ. Είναι ένα έργο ύστερης ελληνιστικής εποχής, το οποίο απεικονίζει κάποιο νεαρό Μακεδόνα πρίγκιπα.
Ο αθλητής του μουσείου Getty
Στις αρχές της δεκαετίας του 1960 ένα ακέραιο χάλκινο άγαλμα ανακαλύφθηκε τυχαία από Ιταλούς ψαράδες στη θαλάσσια περιοχή του Fano και αργότερα αποκτήθηκε από το J. Paul Getty Museum, στο Malibu της California, όπου βρίσκεται μέχρι και σήμερα. Το άγαλμα παριστάνει ένα γυμνό νέο, σε φυσικό μέγεθος και πάνω στο κεφάλι του ένα στεφάνι ελιάς, ένα στοιχείο που συνδεόταν στην αρχαιότητα με τους Ολυμπιακούς αγώνες καθώς αποτελούσε το κατεξοχήν βραβείο των νικητών. Μετά από αναλύσεις η κατασκευή του αγάλματος τοποθετείται στις αρχές του 3ου αι. π. Χ.
Οι πολεμιστές του Riace
Η σημαντικότερη, ίσως, ανακάλυψη μετά την εποχή του Ηνίοχου των Δελφών, είναι δύο χάλκινα αγάλματα που ανακάλυψε ένας Ρωμαίος ερασιτέχνης ψαροντουφεκάς, τον Αύγουστο του 1972, στην ανατολική ακτής της Καλαβρίας κοντά στο ακρωτήριο Riace. Τα δύο αγάλματα έχουν μέγεθος μεγαλύτερο του φυσικού (2,06μ.) και απεικονίζουν δύο γυμνούς πολεμιστές. Είναι πιθανό ότι τα δύο έργα δημιουργήθηκαν στο τέλος του 5ου αι. π.Χ. Υποθέσεις θέλουν τα αγάλματα είτε να προέρχονται από ένα σύνταγμα χάλκινων γλυπτών του Φειδία στο ιερό των Δελφών ή ότι ανήκουν σε ένα ανάθημα των Αχαιών στην Ολυμπία.
Ο μαινόμενος Σάτυρος της Mazara Del Vallo
Το 1997 στη Mazara del Vallo, ένα μικρό χωριό στο νοτιοδυτικό άκρο της Σικελίας, πιάστηκε στα δίχτυα ψαράδων το δεξιό χάλκινο πόδι αγάλματος. Ένα χρόνο μετά ήρθαν στην επιφάνεια το κεφάλι και ο κορμός του ίδιο αγάλματος . Το άγαλμα απεικονίζει το Σάτυρο, καταλυμένο από θεία μανία και έκσταση. Εντυπωσιακό είναι το επίτευγμα του καλλιτέχνη να συλλάβει και να αποδώσει την έκσταση στο πρόσωπο του σατύρου με τα μάτια ορθάνοιχτα, τα έντονα ανασηκωμένα φρύδια και την έντονη χορευτική στάση του κορμιού. Ο Paulo Moreno, μελετητής, είναι πεπεισμένος ότι το άγαλμα είναι δημιουργία του Πραξιτέλη.
Ο Αποξυόμενος της Κροατίας
Το 1999 ανασύρθηκε από τη θάλασσα της Αδριατικής ένα σχεδόν ακέραιο χάλκινο άγαλμα σε φυσικό μέγεθος (1,92μ.). Εντοπίστηκε στη δυτική πλευρά της Κροατίας που βρέχεται από την Αδριατική. Το άγαλμα παριστάνει έναν όρθιο γυμνό αθλητή, στον τύπο του Αποξυομένου, δημοφιλής στην κλασσική αρχαιότητα.
Μεγάλο μέρος του άρθρου αυτού προέκυψε από την ανάγνωση της διπλωματικής εργασίας του Απόστολου Παππά με τίτλο «Γλυπτά σε αρχαία ναυάγια» και μπορείτε να τη διαβάσετε ελεύθερα εδώ
.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:
Χαμέ μου, όμορφε
Ο γιώργος δομιανός φωτογραφίζει και γράφει
για την ολέθρια ομορφιά των διαβρωμένων αγαλμάτων.
