Το αφιέρωμα στον Ανδρέα Αγγελάκη αρχικά είχε δομηθεί σε πέντε μέρη. Μα καθώς κυλούσαν οι μέρες, με τη μία δημοσίευση να διαδέχεται την άλλη, συνέβη κάτι εντελώς αναπάντεχο: εμφανίστηκαν διαδικτυακά μαθητές του Αγγελάκη, που φαίνονταν ότι είχαν δίψα να μιλήσουν για το δάσκαλό τους. Οκτώ από αυτούς στείλανε συγκινητικά, βιωματικά κείμενα – κάποιοι μάλιστα συνεισέφεραν και ανέκδοτο φωτογραφικό υλικό.
Προέκυψε λοιπόν και έκτο θέμα και η χαρά είναι διπλή: και γιατί το αφιέρωμα ολοκληρώνεται πανηγυρικά, φιλοτεχνώντας ακόμα πληρέστερα τη φυσιογνωμία του ποιητή, αλλά και επειδή το ΑΣΣΟΔΥΟ προκάλεσε αυτή την απρόσμενη και πάντα καλόδεχτη διάδραση με τους αναγνώστες του.
Γεννήθηκε το 1940 στον Πειραιά. Σπούδασε Ελληνική και Αγγλική Φιλολογία και από πολύ νέος στράφηκε στην ποίηση. Οι πρώτες του ποιητικές συλλογές, «Ομιλίες του θεού και της θάλασσας» (1962), «Ο Πρίγκιπας των κρίνων» (1964), «Προτάσεις Αθωότητας» (1967), «Ποιήματα χαρισμένα στον κόντε Διονύσιο Σολωμό» (1971), έσφυζαν από λυρισμό. Τέτοιο, που ο ίδιος ο Οδυσσέας Ελύτης τού είχε στείλει διθυραμβικές κριτικές σε επιστολές του.
Ένα απόγευμα στο σπίτι του μου τις είχε διαβάσει αυτές τις επιστολές με χαρά εφήβου, εκφράζοντας όμως την απορία για ποιο λόγο σταμάτησαν λίγο μετά την πέμπτη συλλογή του («Το πύον», 1973). Ο λόγος, όπως διαπίστωσα πολύ αργότερα, ήταν η μεταστροφή του σε τολμηρότερη ποίηση. Πράγματι, ο Ανδρέας Αγγελάκης υπήρξε ένας από τους πρώτους beatnik ποιητές έκτοτε. Κάτι που τον Οδυσσέα Ελύτη, προφανώς, δεν τον ενδιέφερε. Αυτό δεν σημαίνει ότι η ποίησή του έπαψε να γοητεύει ή να είναι σημαντική. Απλά: Ο «Πρίγκιπας των κρίνων» έδωσε τη θέση του σε πιο περιθωριακούς «ήρωες», που μπορεί να περιπλανιώνταν σε σκοτεινά πάρκα, δύσοσμα μπαρ ή κακόφημους δρόμους, ψάχνοντας πότε τον έρωτα, πότε τη λύτρωση και πότε το ίδιο τους το τέλος. Η τολμηρή του (κάποιες φορές και παράτολμη) ιδιοσυγκρασία, τον έκανε τα στρατευτεί σε αυτό το ρεύμα, εναρμονίζοντας την τέχνη του με τη ζωή του. Ο ίδιος ανέφερε τακτικά πως μεγάλο ρόλο στην «απελευθέρωσή» του, έπαιξε η γνωριμία του με τον Μάνο Χατζιδάκι, τον οποίο εγνώρισε μέσω του παιδικού του φίλου Γιώργου Κουρουπού.
Ο Ανδρέας φοίτησε στο «Λύκειο Ο Πλάτων» στον Πειραιά. Η ζωή τα έφερε έτσι και δίδαξε στο ίδιο σχολείο Φιλολογία και Αγγλικά. Τον γνώρισα (και τον γνωρίσαμε) σαν καθηγητή για 6 χρόνια στο Γυμνάσιο και στο Λύκειο. Ήταν ο πιο «χάι» καθηγητής που θα ονειρευόταν και θα επιθυμούσε ο καθένας μας. Έγινε φίλος με πολλούς από εμάς και για κάποιους μέντορας. Μας γνώρισε την ποίηση. Πώς μπορεί να λησμονήσει κανείς τις μοναδικές βραδιές στο θέατρο της οδού Κεφαλληνίας και στο «Θέατρο Έρευνας» του Δημήτρη Ποταμίτη! Μέσω του Ανδρέα
γνωρίσαμε τον Γιάννη Ρίτσο, τον Γιώργο Ιωάννου, τον Νίκο Αλέξη Ασλάνογλου, τον Μένη Κουμανταρέα… Μιλήσαμε, φάγαμε μαζί τους, μα κυρίως τους ακούσαμε να μιλούν.
Μείναμε φίλοι ως το τέλος. Πάντα θα τον θυμόμαστε.
Σταμάτης Αθανάσουλας
μουσικός
Φοίτησα στο σχολείο του Περικλή Παπαϊωάννου «Λύκειο Ο ΠΛΑΤΩΝ» στον Πειραιά. Από το 1974 ως το 1979, οπότε αποφοίτησα, είχα την τύχη να έχω καθηγητή στα μαθήματα των Νέων Ελληνικών και των Αγγλικών τον Ανδρέα Αγγελάκη. Έναν ιδιαίτερο και ξεχωριστό καθηγητή, γιατί επρόκειτο για ιδιαίτερο και ξεχωριστό άνθρωπο. Διαφορετικός από ό,τι μέχρι τότε είχα γνωρίσει στη μαθητεία μου. Προσπάθησε να μας φυτέψει στο μυαλό ιδανικά και ανθρωπισμό. Στην τάξη μάς διάβαζε ποίηση, μας ανέλυε το έργο του Χατζιδάκι, του Θεοδωράκη, του Ξαρχάκου κ.ά. Στόχος του, η κινητοποίηση της νεανικής μας ψυχής και του ενθουσιώδους τότε μυαλού μας. Οι συγκεντρώσεις στο σπίτι του με συζητήσεις και προβληματισμούς είναι χαραγμένες στην ψυχή μου. Πολλές φορές η εφηβική αντίδραση με έκανε να μην θέλω να τον καταλάβω απόλυτα ή ίσως δεν μπορούσα.
Είμαι ευτυχής γιατί μαζί και με κάποιους άλλους συμμαθητές, τιμήθηκα με τη φιλία του και μετά την αποφοίτησή μου. Ο Ανδρέας Αγγελάκης ήταν σπάνιος, όπως είναι οι ιδιαίτερα ευφυείς άνθρωποι. Ο πρόωρος χαμός του νομίζω ότι άφησε κενό στην πνευματική ζωή του λαού μας γιατί είχε πολλά ακόμα να δώσει, όμως αυτό το κενό, στους ανθρώπους που είχαμε προσωπική σχέση, είναι ιδιαίτερα έντονο.
Αγγελική Βασιλείου
δημ. υπάλληλος
Ο διανοούμενος, ποιητής, στιχουργός, συγγραφέας, φιλόλογος και πάνω απ’ όλα Δάσκαλος, Ανδρέας Αγγελάκης, αποτέλεσε για μένα έναν από τους δυο – τρεις ανθρώπους που με έκαναν να αλλάξω τρόπο σκέψης αλλά και να δω τη συγγραφή με «επαγγελματικό» μάτι πέρα από χόμπι… Ήταν εκείνος, που με προέτρεψε να διαβάζω «τα πάντα», να ζήσω και να αποκτήσω εμπειρίες, να μην στέκομαι μόνο σε όσα μου έμαθαν αλλά να ψάξω για την αλήθεια που κρύβεται στα κείμενα και στην ποίηση, στη μουσική, παντού όπου μπορεί κάποιος να ανακαλύψει την «μελωδία» της ψυχής.
Ξεφυλλίζοντας κάθε τόσο τα βιβλία του, συγκινούμαι με τις μοναδικές αφιερώσεις του και ειλικρινά λυπάμαι που δεν μπόρεσε να δει τις νουθεσίες του να γίνονται έργο. Πόσο θα `θελα, Δάσκαλε, να σου έδειχνα τη δουλειά μου και να περιμένω με λαχτάρα να κατεβάσεις τα γυαλιά σου, να με κοιτάξεις με το μοναδικό διεισδυτικό σου βλέμμα, κι αν ήμουν τυχερή να εισπράξω το επιδοκιμαστικό σου μειδίαμα… Τι δεν θα `δινα να ξαναβρεθούμε στην τάξη για ένα ακόμα μάθημα, αλλά και στον Τιπούκειτο για μια ακόμα παρουσίαση ποιητικής σου συλλογής…
Κλείνοντας θα παραθέσω την κριτική του Μ. Γ. Μερακλή (περιοδικό ΔΙΑΒΑΖΩ): Τα βιβλία του Αγγελάκη μάς θυμίζουν ότι η ποίηση δεν έρχεται, απλώς, να τέρψει καλοβολεμένες ζωές. Αιμοδότες της είναι, ως επί το πλείστον, ατομικά και ιστορικά δράματα. Το δικό του δράμα – που είναι ένα εξαιρετικά διαδεδομένο κοινωνικό δράμα – αποτελεί η «ερημιά της σάρκας».
Λίνα Βελιμαχίτη
δημοσιογράφος
Δεν υποψιαζόμουν ότι ήταν ποιητής. Θα έπρεπε όμως. Ήταν τόσο διαφορετικός από τους άλλους καθηγητές. Διεισδυτικός και διάφανος. Τον αγαπήσαμε, αλλά κυρίως τον νιώσαμε κοντά μας. Σε μια δύσκολη εποχή. Εφηβεία στα χρόνια της δικτατορίας. Η γνώση, τυποποιημένη. Η αυστηρότητα, το αποστεωμένο σύστημα διδασκαλίας, μια βαρεμάρα. Το δικό του το μάθημα, μια όαση. Δεν έμενε εκεί. Μαζί του πήγαμε σε μπουάτ, σε μουσεία, σε εκθέσεις. Μας μιλούσε πολύ για άγνωστα πράγματα και άνοιγε ένα παράθυρο, που για ορισμένους από μας δεν έκλεισε ποτέ.
Μια μέρα πήγα αδιάβαστη στο μάθημά του. Ατυχία να με σηκώσει για εξέταση. Αυτοσχεδίασα λοιπόν. Με μεγάλη επιτυχία. Δεν είπε τίποτα. Με άκουσε προσεκτικά και με κάλεσε στο διάλειμμα. «Έχεις ικανότητες», μου είπε. «Μπορείς να τα καταφέρεις να ξεγελάς και να παριστάνεις κάτι που δεν είσαι, που δεν το κατέχεις. Μπορείς. Αλλά θέλω να σκεφτείς και να αποφασίσεις αν αυτό θέλεις να γίνεις: Ένας άνθρωπος επιφανειακός και άδειος. Που θα νοιάζεται για την εικόνα και όχι για την ουσία». Τα κράτησα αυτά τα λόγια. Αργότερα έγινα δημοσιογράφος και γνώρισα πολλούς με αυτά τα χαρακτηριστικά. Ντενεκέδες τους λέει ο κόσμος. Δεν το έχουν βασανίσει, δεν το έχουν ψάξει, δεν το κατέχουν, αλλά μιλάνε ακατάπαυστα και προσπαθούν να εντυπωσιάσουν. Όμως εγώ είχα δάσκαλο τον Ανδρέα και δεν είχα το δικαίωμα να γίνω έτσι.
Τότε ήταν που κυκλοφόρησε μια συλλογή ποιημάτων του. Μου χάρισε ένα αντίτυπο με αφιέρωση. Δεν τα κατάλαβα πολύ καλά εκείνη την εποχή. Τα ξαναδιάβασα μετά το σχολείο. Είχα διαβάσει κι άλλους. Μετά διάβασα και άλλα ποιήματά του. Είχα μάθει πλέον να εμβαθύνω και να μην μένω στην επιφάνεια. Εκείνος μου το έμαθε.
Λασκαρίνα Γερασίμου
δημοσιογράφος
Βαθαίνει η αγκαλιά σαν αγαπιέσαι
(Α. Α.)
Δεν φανταζόμουν ποτέ ότι θα μου ζητηθεί κάποτε, να γράψω για τον Αντρέα… Υπήρξα μαθητής και εν συνεχεία φίλος του Αντρέα Αγγελάκη και μπορώ να πω πως για μένα ήταν ο πιο ουσιαστικός και αληθινός φίλος μέχρι σήμερα!
Ο Αντρέας ως καθηγητής ήταν ο πιο οικείος και ανοιχτός απ` όλους τους συναδέλφους του, κατακτώντας και πετυχαίνοντας μια ιδιαίτερη σχέση με τους μαθητές του, που παρέκκλινε από τα στάνταρ της εποχής. Αυτό οφειλόταν πιθανώς και σε μια εσωτερική του ανάγκη να βρίσκεται πολύ κοντά στη νεολαία, πράγμα που λειτουργούσε ανανεωτικά γι` αυτόν, όμως αυτή η επαφή δεν είχε τίποτα το τυπικό ή προσχηματικό, αλλά ήταν πολύ ουσιαστική! Εξ αυτού μάλιστα, πρόεκυψε και η περαιτέρω εξέλιξη της φιλικής σχέσης με κάποιους απ` τους μαθητές του και μετά την αποφοίτησή τους. Ένας λοιπόν απ` αυτούς τους μαθητές ήμουν κι εγώ καθώς και δυο – τρεις άλλοι συμμαθητές και κολλητοί μου, όπως και φίλοι μου από άλλο σχολείο που τον γνώρισαν χάρη σε μένα… Όλοι μας, όπως ήταν φυσικό, επηρεαστήκαμε λιγότερο ή περισσότερο, καθοριστικά, από την προσωπικότητα, τις γνώσεις και την ακεραιότητα αυτού του ανθρώπου, καθότι υπήρξε μια περίοδος που η συναναστροφή αυτή ήταν πολύ πυκνή λόγω και του γεγονότος ότι πολλοί ήμασταν Πειραιώτες γείτονες ή μέναμε πολύ κοντά. Θέατρα, σινεμά, παραστάσεις, συναυλίες, ποιητικές βραδιές, κάποια ταξίδια ανάμεσα σε πάμπολλες συνάξεις, οι δυο μας ή με φίλους, στο σπίτι μου ή στο δικό του, με ποιητές, λογοτέχνες, διανοούμενους, πάρα πολλές βραδιές σε ταβερνάκια κ.λπ., κ.λπ… Από το 1978-79 που αποφοιτήσαμε, μέχρι τον θάνατό του, το 1991, νομίζω ότι ήμουν μέσα στα πέντ` έξι πρόσωπα που έβλεπε τακτικότερα.
Την αρρώστια του την αντιμετώπισε με πολύ μεγάλη αξιοπρέπεια και δεν ήθελε να την δημοσιοποιήσει περά από το στενό οικογενειακό του περιβάλλον και δυο – τρεις πολύ στενούς του φίλους… Εμάς τους υπόλοιπους μάς κράτησε σε κάποια απόσταση, ειδικά το τελευταίο διάστημα. Η τόσο πρόωρη απώλειά του, μου έχει αφήσει από τότε μια επιπλέον πίκρα, γιατί τότε δεν είχα την απαιτούμενη ωριμότητα να συμπεριφερθώ όπως θα έπρεπε κάποιες φορές, ενώ έχω την πεποίθηση πως αν ζούσε όλα αυτά τα χρόνια θα ήταν και η δική μου ζωή πιο πλούσια και γεμάτη, καθώς κάποιοι άνθρωποι είναι μοναδικοί στη ζωή μας! Ο Αντρέας ήταν ευαίσθητος, ακέραιος και υπερασπιζόταν το δίκιο με ψυχή και τσαμπουκά. Δεν φοβόταν την αλήθεια και δεν είχε τα κόμπλεξ που απομακρύνουν τους περισσότερους από αυτήν. Υπερασπίστηκε πάντα τους αδύνατους και είχε πολύ μεγάλη ευαισθησία για όλους τους παρίες της κοινωνίας και τους κατατρεγμένους, με τους οποίους συνέπασχε, όπως φαίνεται άλλωστε και στα ποιήματά του! Ήταν ο άνθρωπος που μας άνοιξε, εν πολλοίς, τα μάτια στην νεανική μας ηλικία και νομίζω ότι χωρίς αυτόν θα είχαμε χάσει πολλά, τουλάχιστον όσοι από μας αναζητούσαμε κάτι πιο βαθύ κι αληθινό, έξω από τις κατεστημένες μικροαστικές κατευθύνσεις. Τον αγαπούσαν όλοι όσοι τον ήξεραν, διότι ήταν αληθινός, συναισθηματικός και ντόμπρος… Πάντα πνευματώδης, με σπουδαίο χιούμορ και συνέπεια απέναντι σε αυτούς που είχε επιλέξει να είναι οι αγαπημένοι του!
Θα μπορούσα να πω κι άλλα πολλά για έναν τόσο πολύτιμο, προικισμένο και αληθινό φίλο… Εύχομαι να ανταμώσουμε κάποτε…
Δημήτρης Διδυμιώτης
ελεύθερος επαγγελματίας
Είχα την τύχη να υπάρξω μαθήτρια του υπέροχου Ανδρέα Αγγελάκη! Αν και έφυγε νωρίς, δε θα πάψει να είναι στις καρδιές μας ποτέ! Ήταν άνθρωπος, φίλος, και όσο για καθηγητής, άψογος. Αλλά είχε καταφέρει να υπερισχύσει να είναι φίλος μας και όχι καθηγητής! Ήταν προχώ σε πολλά της εποχής εκείνης, ευαίσθητος, πανέξυπνος, ταλαντούχος, ένα παιδί που δεν θα μεγαλώσει ποτέ! Και ίσως αυτό ζήλεψε η μοίρα και μας τον στέρησε νωρίς! Ήταν πάντα κοντά στα προβλήματα μας! Και ποτέ δεν κατέκρινε με άσχημο τρόπο κανένα! Πάντα με χιούμορ και ταμπεραμέντο μάς έκανε να καταλαβαίνουμε το σωστό!
Ό,τι και να πω είναι πολύ λίγο γι` αυτό το αστέρι που λέγεται Ανδρέας Αγγελάκης! Θα λάμπει πάντα από εκεί που είναι! Και στις καρδιές μας πάντα θα ζει!
Αλίνα Κόλλια
στυλίστρια τεχνοτροπίας ρούχων και αξεσουάρ
Φοίτησα στο Λύκειο «Πλάτων» 13 ολόκληρα χρόνια (συμπεριλαβανομένου και του νηπιαγωγείου, θεωρούμαι βετεράνος λοιπόν…). Αποφοίτησα το 1979. Είχα τη χαρά για έξι ολόκληρα χρόνια να έχω τον Αντρέα καθηγητή (και φίλο τελικά) και «καθοδηγητή» σε ένα διαφορετικό και ουσιαστικότερο τρόπο σκέψης και αντιμετώπισης της ζωής. Ήταν ο καθηγητής μας στην τάξη και ο φίλος μας έξω από το σχολείο, που μας μύησε στις μουσικές, στις συζητήσεις , στην αναζήτηση της ποιότητας. Όταν βγαίναμε μαζί του, δεν υπήρχε τίποτα βαρετό, τίποτα παλιό, τίποτα σοβαροφανές. Είχαμε ένα ιδιαίτερο δέσιμο μαζί του και ίσως γι` αυτό η παρέα που ήταν τότε εξακολουθεί να υπάρχει και τώρα, καθώς βλεπόμαστε και μιλάμε καθημερινά. Ο γιός του Αργύρης ήταν μαθητής μου και ήταν τόση η χαρά μου…
Αν μου έμαθε ο Αντρέας κάτι; Ότι άλλο η σοβαρότητα και άλλο η σοβαροφάνεια, ότι η αγάπη μπορεί να έχει τόσα κρυμμένα πρόσωπα, με έμαθε να διαβάζω πίσω από τις λέξεις και να νιώθω, μου έδειξε την ποίηση, τον Ελύτη και το Σολωμό, με έκανε περισσότερο υγιή άνθρωπο. Θα μπορούσαμε να μιλάμε ατέλειωτες ώρες για τον Αντρέα, και είναι σαν να τον έχω μπροστά μου, με το χαμογελαστό και κρυφοειρωνικό του βλέμμα να προσπαθεί να μας μάθει όχι γράμματα με τη στενή έννοια αλλά τη στάση μας στη ζωή. ΔΑΣΚΑΛΟΣ.
Άννα Μπαϊρακτάρη
φιλόλογος
Λοιπόν, `74 – `79, στο «Πλάτων Παπαϊωάννου». Καθηγητές, πάρε τον ένα – κτύπα τον άλλον. Ξεχώριζε ένας νέος καθηγητής με ήθος, μοντέρνος, καινοτόμος για την εποχή του, ντροπαλός συγχρόνως, με καταπληκτικά μάτια, κορμοστασιά 18χρονου, κολλητό παντελόνι, δερμάτινη ζώνη με στρογγυλή αγκράφα μπρούτζινη, πουκάμισο με μύτες… Αέρας η μορφή του, ο λόγος του σε μάγευε. Λογοτεχνία – αγγλικά, τα μπερδεύαμε. Πιο πολύ μας ήθελε δίπλα στην έδρα να συζητάμε. Περήφανη εγώ, όταν άκουσα το «Όταν θα γεννηθεί ο γιος σου»… Τότε δεν ήξερα πόσα άλλα είχε κάνει και άφησε. Κάποια από αυτά θα τα απολαύσω στην παράσταση στο Ντουέντε του Σ. Κραουνάκη – έτσι δεν είναι;
Πόσο λυπήθηκα για αυτά που δεν έζησα μαζί του! Εγώ ήμουν ένα ντροπαλό παιδί, οι συμμαθητές μου όμως έβγαιναν μαζί, ρουφούσαν – υποθέτω – κάθε λέξη στην ανήσυχη εποχή της εφηβείας. Λατρευτός Ανδρέας. Έφυγε νωρίς.
Τζένη Παπαμιχαήλ
πεντικιουρίστ
