Ένα σπάνιο κι αχρονολόγητο χειρόγραφο του Νίκου Καρούζου έρχεται στο φως μέσω της δημοπράτησής του στις 15 Δεκέμβρη 2018 στη Θεσσαλονίκη. Πρόκειται για μια επιστολή, μισή δακτυλογραφημένη – μισή χειρόγραφη, που στέλνει ο ναυπλιώτης ποιητής στον διευθυντή των «Αθηναϊκών Γραμμάτων» αλλά και στενό του φίλο, όπως αποκαλύπτεται, Δημήτρη Βαρουτσή. Η επιστολή του Καρούζου συνοδεύεται από ένα ποίημα προς δημοσίευση στο περιοδικό καθώς και από ένα κριτικό κείμενο πάνω στην ποιητική συλλογή «21 σπουδές για μικρό στίχο» του θεατρικού συγγραφέα Βασίλη Ζιώγα, τα οποία, δυστυχώς, δεν συμπεριλαμβάνονται στη δημοπράτηση. Δυστυχώς ξανά, το βραχύβιο περιοδικό (τέλη του 50′), στο οποίο ο Καρούζος ήταν τακτικός συνεργάτης, δεν είναι ψηφιοποιημένο ενώ δεν κατορθώθηκε η εύρεσή του στις δημόσιες βιβλιοθήκες. Αποτελεί γρίφο λοιπόν ποιο είναι το συγκεκριμένο ποίημα, που αποτελείται από 26 αράδες, συν άλλες δύο του μότο, συν άλλη μία η λέξη «Διάλογοι», όπως αποκαλύπτεται στο τέλος της επιστολής. Άραγε η λέξη «Διάλογοι» να αποτελεί τον τίτλο του ποιήματος ή την υπογραφή του μότο; Ανάλογα με την απάντηση λαμβάνουμε και διαφορετικό αποτέλεσμα.
Πρώτα απ’ όλα, η συλλογή του Βασίλη Ζιώγα εκδίδεται το 1957, οπότε πρέπει να εικάσουμε με σχετική ασφάλεια πως βρισκόμαστε στο προχωρημένο έτος του 1957 ή στο 1958. Όμως ο Καρούζος έχει ήδη πραγματοποιήσει την έκδοση των «Διαλόγων» του το 1956. Μέσα σε αυτούς τους διαλόγους, και μάλιστα ο «πρώτος διάλογος», έχει ακριβώς 26 αράδες:
Σα να μην υπήρξαμε ποτέ
κι όμως πονέσαμε απ᾿ τα βάθη.
Ούτε που μας δόθηκε μία εξήγηση
για το άρωμα των λουλουδιών τουλάχιστον.
Η άλλη μισή μας ηλικία θα περάσει
χαρτοπαίζοντας με το θάνατο στα ψέματα.
Και λέγαμε πως δεν έχει καιρό η αγάπη
να φανερωθεί ολόκληρη.
Μία μουσική
άξια των συγκινήσεών μας
δεν ακούσαμε.
Βρεθήκαμε σ᾿ ένα διάλειμμα του κόσμου
ο σῴζων εαυτόν σωθήτω.
Θα σωθούμε από μία γλυκύτητα
στεφανωμένη με αγκάθια.
Χαίρετε άνθη σιωπηλά
με των καλύκων την περισυλλογή
ο τρόμος εκλεπτύνεται στην καρδιά σας.
Ενδότερα ο Κύριος λειτουργεί
ενδότερα υπάρχουμε μαζί σας.
Δεν έχει η απαλή ψυχή βραχώδη πάθη
και πάντα λέει το τραγούδι της υπομονής.
Ώ θα γυρίσουμε στην ομορφιά
μία μέρα…
Με τη θυσία του γύρω φαινομένου
θα ανακαταλάβει, η ψυχή τη μοναξιά της.
Αν το καλοσκεφτούμε όμως, δύσκολα θα δημοσίευε ο πολυγραφότατος Καρούζος ένα παλαιότερό του ποίημα σε κεντρικό περιοδικό. Γενικότερα, δεν συνηθιζόταν ως πρακτική, όπως ακριβώς δεν συνηθίζεται στις μέρες μας. Πρέπει να ποντάρουμε, λοιπόν, στο γεγονός πως η λέξη «Διάλογοι» αποτελεί την υπογραφή του μότο. Και στην περίπτωση αυτή το αποτέλεσμα διαφέρει. Γιατί πράγματι τον Δεκέμβρη του 1957, σύμφωνα με τα άπαντά του (εκδ. Ίκαρος), ο Καρούζος δημοσιεύει ένα ανέκδοτο ποίημά του στα Αθηναϊκά Γράμματα, που ονομάζεται «Οι Καρποί». Το πρόβλημα που δημιουργείται είναι πως το συγκεκριμένο ποίημα δεν είναι 26 αράδων αλλά 34. Δεν μπορεί όμως να μην είναι το εν λόγω ποίημα καθότι εμφανίζει όντως μότο από τους παλαιότερους «Διαλόγους» του. Οπότε, πρέπει μάλλον να υποθέσουμε πως έγιναν αλλαγές της τελευταίας στιγμής. Το πιθανότερο σενάριο, είναι πως ο Βαρουτσής, δέχεται το αίτημα του Καρούζου να δημοσιευτεί το ποίημα σε μια ολόκληρη σελίδα, αλλά του ζητάει να σπάσει στα δύο ή και στα τρία κάποιες αράδες ώστε να τεντώσει το κείμενο και να φαγωθεί το κενό που δημιουργείται. Το σενάριο αυτό ισχυροποιείται και από την παρουσία πέντε μονολεκτικών αράδων στο ποίημα, πράγμα που διεμβολίζει ελαφρώς την κειμενική οικονομία.
Όπως και να ‘χει το ποίημα δεν είναι πολύ δημοφιλές, και πρέπει να φανερωθεί εδώ, μιας και δεν υπάρχει ηλεκτρονικά. Έχει όμως το ενδιαφέρον του η συγγραφική ελευθερία που αναδύει η προσπάθεια του Καρούζου να αποτυπώσει την ροή του ανθρώπινου μυαλού τα πρώτα χαοτικά δευτερόλεπτα του πρωινού ξυπνήματος:
ΟΙ ΚΑΡΠΟΙ
Σα να μην υπήρξαμε ποτέ
κι όμως πονέσαμε απ’ τα βάθη
ΔΙΑΛΟΓΟΙ
Χαίρε άνθος
τόσο είναι ο θεός.
Είδατε το μπιλιάρδο;
Με πλήγωσε. Γιατί
παίζουν.
Η κυρία πάλι οξύνεται στα μάτια
ένα βλέμμα εδώ προς το μέρος σου
μα ολόκληρη στη νύχτα και στα μέλη της.
Αφιερωμένη ώρα στο «Έθνος» ο μοναχικός χοντρός.
Οι άλλοι.
Μες στην απελπισία σου
ζηλεύεις τις μορφές
της ζωής.
Ανοίγουν οι χαρούμενες φιάλες
και συ ολοένα
βλέπεις πόσο ξεδιπλώθηκε
η ελπίδα σου για ένα τέτοιο πράγμα.
Τι θέλεις πια;
Θα σας πω.
Μια ήσυχη μπύρα.
Το πρωί ο γιακάς μου να ‘χει νόημα
κι όλος ο δρόμος ηδονικός
ΔΟΥΛΕΙΑ.
Το μεσημέρι σπίτι μου.
Χωρίς ανήσυχη πείνα κι ο ύπνος
ν’ αγγίξει τα μαλλιά μου
να μείνω γαλήνιο στήθος
σώμα μες στην αγάπη μου – το νιώθετε…
Χαίρε
άνθος.
Όλες τις λέξεις τις υπογράφω.
Φύγε τώρα και θα ξανάρθεις.
-Καφέ.
Σύγκορμα δευτερόλεπτα περνούν απ’ τη γεύση μου.
Πέρα από τον εντοπισμό του δημοσιευμένου ποιήματος, που ενέχει απλώς έναν χαρακτήρα ερευνητικού παιχνιδίσματος, το χειρόγραφο είναι σημαντικό για ποικίλους λόγους και η δημοσίευσή του εδώ λαμβάνει παράλληλα και έναν χαρακτήρα διάσωσης, αντιπαλεύοντας το ενδεχόμενο απόκρυψής του στη συλλογή κάποιου ιδιώτη. Καταρχάς, και προσπερνώντας τα κάμποσα μικρά βιογραφικά συμπεράσματα που μπορούν να εξαχθούν από τους ειδικούς, φανερώνει την σοβαρότητα με την οποία αντιμετώπιζε την εξωτερίκευση του έργου του και το πάθος του για την εκδοτική αρτιότητα. Επίσης, η προτροπή να του σταλεί όλο το περιοδικό για να το επιμεληθεί φωτίζει μια κρυφή ή ελάχιστα φανερή πλευρά του Καρούζου: αυτή του διορθωτή και επιμελητή περιοδικών ή βιβλίων. Αν και θα ήταν ορθότερο αν λέγαμε πως φανερώνει την ευρύτερη αγωνία του για τα ελληνικά γράμματα καθότι γίνεται φανερό πως το αίτημα του Καρούζου για επιμέλεια ολόκληρου του περιοδικού δεν ενέχει μέσα του κάποιο είδος οικονομικής συναλλαγής.
Κατά τα άλλα, βρισκόμαστε στο 2018.
Τιμή εκκίνησης 25 ευρώ.
Αντικείμενο Νο 4064.
Ουδέν σχόλιον.
Πολύτιμη η συνεισφορά της Ειρήνης Γιαννάκη στην έρευνα.
Ευχαριστίες στο βιβλιοθηκονόμο της Ακαδημίας Αθηνών Γιώργο Κατσαμάκη για την επικοινωνία.