Είναι ο αριστερός ψάλτης στο ναό του Αγίου Δημητρίου Αμπελοκήπων, μα η ψαλτική του τέχνη δεν εξαντλείται εκεί. Συνθέτει ο ίδιος βυζαντινή μουσική, μελοποιώντας ποίηση με βυζαντινό τρόπο. Τα κείμενα που προσεγγίζει μπορεί να είναι και σύγχρονων ποιητών – στιχουργών. «Ο στιχουργός που δουλεύει και για μένα είναι ο Πέτρος Φιλιππάκος. Γράφει έτσι όπως το θέλω εγώ. Ψάχνω πάντα νέους ανθρώπους που γράφουν∙ αλλά να γράφουν με ομοιοκαταληξία. Όταν δε βρίσκω, πάω σε παλιούς ποιητές.»
Στη συζήτησή μας αναγκαστικά πιάσαμε και θεωρητικά μουσικά ζητήματα, μιας και δε συναντάς κάθε μέρα τέτοιου είδους συνθέτες.

Υπάρχουν ακόμα συνθέτες βυζαντινής μουσικής;
Ναι, υπάρχουν.

Η βυζαντινή μουσική δεν είναι κάτι παγιωμένο στους αιώνες;
Όχι, η βυζαντινή μουσική εξελίσσεται. Υπάρχουνε μεταρρυθμίσεις. Η τελευταία μεταρρύθμιση έγινε το 1814. Η μουσική που υπήρχε πριν τον 9ο αιώνα, η τέχνη του Δαμασκηνού, όπως την λέμε, η αγιοπολίτικη οκτώηχος, δεν ξέραμε πώς ήταν ούτε μπορούμε να τη μελετήσουμε σε βάθος. Κάπου τον 9ο αιώνα ξεκινάει μια μεταρρύθμιση που εκπρόσωπός της είναι ο Ιωάννης Κουκουζέλης και την ονομάζει παπαδική οκτάηχο. Αυτό κρατάει πάρα πολλούς αιώνες και κάπου το 18ο αιώνα η μουσική αυτή υφίσταται άλλη μια μεταρρύθμιση. Τη μουσική αυτή, επειδή περνάει από στόμα σε στόμα, από δάσκαλο σε μαθητή, και επειδή είναι πάρα πολύ δύσκολο να διατηρηθεί σ` όλα αυτά τα χρόνια, αναγκαστήκαμε κάποια στιγμή να την καταγράψουμε. Για να μπορέσει όμως να καταγραφεί, έπρεπε να υποστεί μια μεταρρύθμιση. Άρα εμείς ως ψάλτες αυτή τη στιγμή εκπροσωπούμε αυτή τη μουσική που κάποιοι την καταγράψανε όσο το δυνατό καλύτερα μπορούσανε. Έτσι έχουμε τα χειρόγραφά τους, τις καταγραφές τους, και προσπαθούμε να αποδώσουμε αυτή την τέχνη που εκφράζεται περισσότερο μέσα από το χαρτί. Υπάρχει όμως και η διαφορετική άποψη, πολλών συναδέλφων, που αναγνωρίζουν τη μουσική που καταγράφηκε στα βινύλλια στις αρχές του προηγούμενου αιώνα – όλοι αυτοί που κατέγραψαν τη μουσική ήταν Φαναριώτες, Κωνσταντινουπολίτες, Πατριαρχικοί, ζούσαν στην Περιφέρεια που αυτή η συγκεκριμένη μουσική γεννήθηκε, έγινε αποδεκτή και εξελίχθηκε. Εμείς λοιπόν θεωρούμε ότι ναι μεν η ηχογραφημένη αυτή μουσική λειτουργεί εκπροσωπευτικά, αλλά είναι πολύ λίγα τα ακούσματα για να πούμε ότι έτσι είναι αυτή η μουσική. Γι` αυτό στην πορεία της εξέλιξής της εμφανίστηκαν πολλοί δάσκαλοι, πολλές χορωδίες, όπως του Σίμωνα Καρρά, του Λυκούργου Αγγελόπουλου, και με τον καιρό άρχισαν να δημιουργούνται σοβαρά προβλήματα για το πώς τελικά αυτή η μουσική αποδίδεται, ερμηνεύεται.

Οι μεταρρυθμίσεις αυτές αφορούν την εκτέλεση της μουσικής ή και τη σύνθεση;
Την εκτέλεση. Αφορούν την εξέλιξη της μουσικής, την ερμηνεία και την καταγραφή της.

Έπαψε ποτέ να συνθέτεται βυζαντινή μουσική;
Όχι, ποτέ δεν έπαψε. Γιατί η μουσική πάντα υπήρχε στην εκπαίδευση, υπήρχε στη μαθητεία και ο καθένας μπορούσε να μάθει να γράφει νέα μέλη. Έπρεπε όμως να ξέρει πολύ καλά μουσική – ήταν πολύ αυστηρά τα πράγματα. Το πρόβλημα τώρα με τους συνθέτες είναι ότι και χωρίς να ξέρουν μουσική, συνθέτουν. Τότε έπρεπε να ξέρεις τι εκπροσωπεί η μουσική σου, πού απευθύνεσαι, έπρεπε να ξέρεις ρυθμική, να ξέρεις γλώσσα, έπρεπε να χρυσοπληρώσεις το δάσκαλο για να μάθεις. Αλλά κι η Ιστορία πιστεύεις ότι διέσωσε όλους τους συνθέτες; Τους πιο επιφανείς διέσωσε. Όπως λέμε και σήμερα, τα πιο εμπορικά μένουν τελικά!

Η Εκκλησία έχει εντάξει στο τυπικό της κάτι από νέους συνθέτες; Η πιο σύγχρονη σύνθεση που ακούγεται στην εκκλησία, ποια είναι; Ποιας εποχής;
Η Εκκλησία δεν επιλέγει, αυτό το κάνουμε εμείς οι ψάλτες. Η εκκλησία είναι ο χώρος όπου εμείς ξεδιπλώνουμε τη μουσική μας. Η μουσική είναι απαραίτητη γιατί ενδύει το λόγο. Η Εκκλησία δεν επεμβαίνει. Απλά εκφράζει την άποψή της.

Ένα χερουβικό μπορείς να το πεις με όποια μελωδία θες;
Όχι, πρέπει να έχει μια βυζαντινή φόρμα, μορφολογικά δηλαδή να στηρίζεται σε κανόνες.

Θα μπορούσε λοιπόν να είναι ενός νέου συνθέτη;
Θα μπορούσε.

Συμβαίνει όμως;
Παρατηρώ στο διαδίκτυο ότι οι νέοι συνθέτες δεν κάνουν τρομερά ανοίγματα. Είναι συντηρητικοί στον τρόπο που συνθέτουν. Αντιγράφουν τους παλιότερους. Νομίζω ότι είμαστε λίγο συντηρητικοί στη μουσική μας.

Νομίζω ότι η δημοφιλέστερη σύνθεση του περασμένου αιώνα είναι το «Αγνή Παρθένε».
Ναι, είναι ποίημα του Αγίου Νεκταρίου και το μελοποιήσανε μοναχοί στη Σιμωνόπετρα.

Έχει ενταχθεί στην υμνολογία της Εκκλησίας;
Όχι ακόμα. Αλλά πιστεύω ότι στο μέλλον, σε πενήντα χρόνια, σίγουρα θα ενταχθεί. Ήδη σε αρκετούς ναούς ψάλλεται. Εγώ όμως δεν το έχω ψάλει.

Γιατί; Δε σου αρέσει;
Μου αρέσει πολύ σα σύνθεση, τη θεωρώ όμως τραγούδι.

Ίσως γι` αυτό και είναι τόσο δημοφιλής.
Ναι. Είναι ένα πανέμορφο βαλσάκι. Θα προτιμούσα να το ακούσω με τετράφωνη χορωδία.

Το θεωρείς λίγο δυτικό σαν άκουσμα;
Λογικό δεν είναι; Όλη η πορεία της μουσικής στην νοτιοανατολική Μεσόγειο επηρεάζεται πάρα πολύ από τη δυτική μουσική. Ανοίγουμε το ραδιόφωνο και ακούμε περισσότερο δυτική μουσική.

Όχι πάντα. Ακούμε και ελληνόστιχα αραβικά, που εδώ τα χαρακτηρίζουν «σκυλάδικα».
Εννοώ ότι η μουσική κουρδίζεται, συντονίζεται σε αυτό που λέμε διαστήματα συγκερασμένα.

Βρίσκεις βυζαντινές αναφορές σε συνθέτες που δε χαρακτηρίζονται βυζαντινοί, π.χ. στο Θεοδωράκη, στο Μαρκόπουλο κι άλλους νεότερους;
Πάρα πολλές. Και κυρίως στο ρεμπέτικο, που θα μπορούσε να θεωρηθεί εξέλιξη της βυζαντινής. Απλά για λόγους καθαρά ιδεολογικούς, αυτοί που εκπροσώπησαν το ρεμπέτικο έμειναν λίγο στο περιθώριο. Εκεί το πρόβλημα δεν ήταν η μουσική αλλά ο στίχος. Ο στίχος είναι αυτός που καθορίζει σε ποιο κοινωνικό στρώμα θα ακουστεί το τραγούδι.

Αφού φτάσαμε πλέον στο στίχο, ας μιλήσουμε για το λόγο που βρεθήκαμε, για τη βυζαντινή μελοποίησή σου δηλαδή στον Καβάφη και στον Παλαμά.
Είναι οι αγαπημένοι μου ποιητές.

Αν και αντίπαλοι.
Θα τους ενώσω εγώ, με τη μουσική μου. Ο Καβάφης είναι απ` τους αγαπημένους μου ποιητές, είναι αυτός που διάβασα όταν έδινα εξετάσεις στο Υπουργείο Πολιτισμού για θεατρικές σπουδές. Δε θα μπορούσα να τον αφήσω ποτέ έξω από τις συνθετικές μου τάσεις. Η «Δέησις» λοιπόν με ενέπνευσε να γράψω αυτό το βυζαντινό έργο, και το `βγαλα προς τα έξω – για να σου πω την αλήθεια – για να δω τις αντιδράσεις του κόσμου.

Και πώς ήταν;
Θετικές. Αυτό είναι το παράξενο. Και στο άλλο, του Παλαμά, το «Διγενή». Οι συνάδελφοί μου βέβαια δεν εκφράζονται και πάρα πολύ.

Πήγες στον Παλαμά: εθνικόφρων ποιητής, μεγαλοϊδεάτης, του πάει μια χαρά η βυζαντινή μουσική – βυζαντινό και το θέμα του ποιήματος. Και η «Δέησις» του Καβάφη είναι ένα από τα δύο αναμενόμενα – το άλλο θα ήταν το «Στην Εκκλησία».
Ήθελα μια ιστορία από πίσω. Με εξιτάρει η ιστορία.

Θα μπορούσες να μελοποιήσεις ένα ερωτικό ποίημα του Καβάφη με βυζαντινό τρόπο;
Ναι, θα μπορούσα.

Αν ήταν ομοερωτικό, θα το `κανες;
Θα το `κανα. Θα του `βαζα άλλα στοιχεία. Κοίτα, η ανατολική μουσική γενικότερα, στην οποία ανήκει και η βυζαντινή, έχει ήχους για όλα τα συναισθήματα. Δηλαδή, ο πλάγιος του τετάρτου αντιστοιχεί περίπου, ισοδυναμεί, με το μακάμι που το λέμε ραστ. Το μακάμι ραστ για τους Οθωμανούς και τους Άραβες έχει μια ηδονή, σε βγάζει από τη δωρικότητα που συνήθως οι άλλοι ήχοι της βυζαντινής μουσικής προσδίδουν και σε βάζει μέσα σε ευχάριστη κατάσταση, ξεφεύγεις λιγάκι. Κι αν βάλεις και λίγο ρυθμό… Άρα λοιπόν θα μπορούσα να γράψω γιατί υπάρχει η ευκαιρία μέσα από την πολυηχία της μουσικής μας να γράψεις για ό,τι συναίσθημα θέλεις. Η Βυζαντινή μουσική μορφολογικά και συνθετικά έχει τρία ήθη: αυτό που σε διαστέλλει, αυτό που σε συστέλλει κι αυτό που σε ησυχάζει. Κι αποφασίζεις τι ήθος θέλεις να περάσεις προς τα έξω.

Αν μελοποιούσες ένα από τα πιο τολμηρά ποιήματα του Καβάφη, θα το `βαζες στο youtube;
Βεβαίως και θα το `βαζα.

Δε θα φοβόσουν κάπως;
Πιστεύω στον κόσμο. Έχω μια άποψη διαφορετική από τους συνθέτες της εποχής μου. Έχω φίλους συνθέτες και σε άλλα είδη μουσικής. Βλέπω λοιπόν ότι η τάση του συνθέτη είναι να περάσει αυτό που θέλει αυτός. Αλλά δε μπορούμε να το κάνουμε αν δεν το δώσουμε στον κόσμο. Αν θέλουμε να αρέσει στον κόσμο, αφήνουμε τον κόσμο να μας πει αν αυτό που γράψαμε είναι ωραίο ή όχι. Αλλιώς, θα ακουστεί σε 10 – 15 άτομα που λέγονται ακαδημαϊκοί, ιδεολόγοι. Αν θέλω να ακούσουν τη μουσική μου περισσότεροι, πρέπει να μιλήσω στη γλώσσα τους. Βγάζω λοιπόν τη μουσική μου προς τα έξω και περιμένω αντιδράσεις. Όταν βλέπω ότι ο κόσμος αντιδρά θετικά, αυτό είναι αξιοσημείωτο και μου δίνει ελπίδα. Επομένως ο επόμενος στόχος μου θα μπορούσε να είναι αυτός: να γράψω βυζαντινή μουσική πάνω σε ένα τέτοιο ποιητικό υπόβαθρο. Τολμηρό, μη συνηθισμένο.

Κι αν σου πει την Κυριακή ο παπάς στην εκκλησία «δε ντρέπεσαι μ` αυτά που κάνεις»;
Δε θα μου το πει, και το ξέρω. Ξέρεις τι μου θύμισες; Είχα κάνει μια συναυλία στο Atheneum και ο τίτλος της ήταν «Εν αρχή ην ο Έρως».

Όχι ο Λόγος;
Όχι, ο Ερως! Τότε λοιπόν στην εκκλησία που ήμουνα, στην Παλλήνη, έβγαλα προσκλήσεις να δώσω στους ιερείς. Να `βλεπες μόνο την έκφρασή τους! Και τους εξήγησα ότι ο έρως είναι η αγάπη που βγαίνει προς τα έξω, η συνοχή, τα συναισθήματα. Εγώ πάντως τους κάλεσα, δεν ήρθε κανείς, δεν πειράζει. Παρ` όλ` αυτά μ` αγαπάνε γιατί είμαι ειλικρινής σ` αυτό που κάνω κι αυτό που κάνω το βγάζω προς τα έξω και δεν το κρύβω.


 

 

.

Διαβάστε επίσης:

Οι τρομακτικές ζωγραφιές ενός 11χρονου παιδιού που το λέγανε Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη