«Ίσως όλα αυτά να προήλθαν από πολύ κλάμα»

ΟΠάρις από το Ίλιον είναι πρόσωπο υπαρκτό, σημερινό, παρά τις μυθικές συνδηλώσεις ονόματος και τοπωνυμίου. Πριν λίγες μέρες ανέβηκε στην Εναλλακτική Λυρική Σκηνή και μας ξανασύστησε ένα από τα πιο αριστουργηματικά έργα του Μάνου Χατζιδάκι, τα «Τραγούδια της αμαρτίας». Τον πέτυχα μετά το τέλος της συναυλίας κι άρχισα να του μιλάω με ενθουσιασμό για τη φωνή του. Αλλάξαμε τηλέφωνα, μήπως κάναμε μια συνέντευξη τις επόμενες μέρες.
Όταν του τηλεφώνησα για να την κανονίσουμε, φάνηκε λίγο διστακτικός, λίγο επιφυλακτικός με τα ΜΜΕ και τους δημοσιογράφους – προσπάθησα να του εξηγήσω ότι το ΑΣΣΟΔΥΟ δεν είναι ακριβώς ΜΜΕ κι εγώ δεν είμαι ακριβώς δημοσιογράφος. Τελικά κλείσαμε ραντεβού για έναν «καφέ γνωριμίας», όπως ήθελε να αποκαλέσει τη συνάντησή μας.
Για καλό και για κακό πάντως ηχογραφήσαμε τη συνομιλία μας.

Γιατί αντιδράς τόσο πολύ στα επαινετικά σχόλια; Μου είπες να μη γράψω τίποτα για τη φωνή σου.
Δεν είπα να μη γράψεις. Δυο λέξεις, είπα, θα ήταν αρκετές. Ήρθε μια κοπέλα στη δεύτερη ή στην τρίτη συναυλία, με κοίταξε μες στα μάτια και είπε απλά μπράβο. Αλλά με κοίταξε με τέτοιο ύφος σα να είχαμε γνωριστεί, σαν να επικοινωνήσαμε συναισθηματικά. Μ` αρέσει μετά από ένα τραγούδι, που μπορεί να ήταν μια συναισθηματική εμπειρία για σένα, να μου το περάσεις με μία σιωπή, με ένα βλέμμα. Λένε ότι η επιβράβευση του καλλιτέχνη είναι το χειροκρότημα. Ο καλλιτέχνης για μένα επιβραβεύεται μέσα από ολόκληρη την διαδικασία της δημιουργίας. Και αν θα ήθελε κάτι από το κοινό θα ήταν να ωθήσει τον καθένα ξεχωριστά να περάσει μέσα από τις σκέψεις που έκανε κι εκείνος στην διαδικασία αυτή. Να προβληματιστεί. Γιατί υπάρχουν πολλά ερωτήματα. Όχι «χειροκροτήσαμε και ωραία περάσαμε, γεια σας!».

Δεν έχει και κάτι ζωώδες το χειροκρότημα σαν κίνηση;
Ναι. Ο Μάνος Χατζιδάκις είχε την αντίληψη ότι τα λαϊκά τραγούδια, όπως είναι και τα «Τραγούδια της αμαρτίας», θα πρέπει να αποκαλύπτουν εις βάθος την ψυχή και όχι τις επιπόλαια φερμένες συνήθειες. Μετά από αυτό το βάθος, για μένα, χωράει μόνο η σιωπή. Μ` αρέσει να τραγουδάμε και να κλαίμε, να τραγουδάμε και να γελάμε. Αν υπάρχει κάτι που είναι όμορφο, μια ωραία φωνή ή ένας καλός οργανοπαίχτης, αυτό θα βοηθήσει ώστε να υπάρχει ορθότερη επικοινωνία. Αυτό θέλω να μάθω: αν συγκινήθηκες. Γιατί αυτό μου δείχνει ότι ήμουν σε ένα ποσοστό αληθινός.

Εγώ πάντως μετά τη συναυλία είπα στους φίλους μου ότι ήσουν «ένας λύκος που αλυχτούσε χωρίς να κλαίει». Το θεωρείς τραβηγμένο;
Όχι, ο καθένας έχει τη δικιά του οπτική.

Εννοούσα ότι ήσουν δραματικός χωρίς να γίνεσαι μελό.
Πιστεύω ότι ίσως υπήρχαν σημεία που το νόημα περνούσε με έναν άλλο τρόπο. Για παράδειγμα, στο «Θανάση γιατί έβγαλες το άλφα από μπροστά; Για ένα γράμμα χάνεις την αθανασία», αν το σκεφτείς σαν εικόνα είναι μεταξύ σοβαρού και αστείου. Όμως αυτό το αστείο καταλήγει σε έναν πόνο. Στην ανεπάρκεια του ανθρώπου, που θα `θελε να `ναι αθάνατος και που ο έρωτας τον κάνει αθάνατο. Έτσι πιστεύω ότι αυτό, ίσως και άλλα σημεία να ήθελαν με διαφορετική εκφορά. Ο καθένας έχει την οπτική του. Ίσως για κάποιους να ήμουν μελό σε κάποια σημεία. Ας πούμε, αυτό που είπε εκείνος ο κύριος, όταν ήσουν δίπλα, ότι υπήρχε ο λυγμός, ίσως κι εκείνος σ`αυτή την εν θερμώ συζήτηση…

…στον ενθουσιασμό, θα`λεγα…
…στον ενθουσιασμό, ναι, που δημιουργεί μια παρόρμηση, ίσως να μην είχε το χρόνο να το συζητήσει 100%. Αλλά εμένα μου φαινόταν αυτονόητος αυτός ο λυγμός, αν κάτσεις και μελετήσεις το έργο.

Είχες πολλά σχόλια θεατών μετά τις παραστάσεις; Σε πλησίαζαν πολλοί;
Συγκεκριμένα στο μυαλό μου έχει μείνει αυτή η κοπέλα που σου είπα και μια κυρία γύρω στα 60 – 65, που με ευχαρίστησε με τέτοιο τρόπο που στο τέλος αγκαλιαστήκαμε. Ήταν πολύ γλυκό αυτό. Αλλά γενικώς μιλήσαμε με μερικούς θεατές και ήταν όλοι γλυκύτατοι. Πολύ όμορφα λόγια άκουσα και από καλλιτέχνες όπως ο Σπύρος Σακκάς, η Δώρα Μπάκα , η Λυδία Κονιόρδου, από τον Αλκίνοο Ιωαννίδη, που σε μια πρόβα -μόλις που είχε τελειώσει εκείνος τη δική του και ήταν έτοιμος να φύγει – έκατσε, όταν ξεκινήσαμε, και άκουσε τρία τραγούδια, ήρθε κάτω από τη σκηνή και μου είπε μπράβο – φόρεσα δεύτερα γυαλιά! Αυτό είναι πάρα πολύ ωραίο, να σε εκτιμούν άνθρωποι που έχουν κάνει μια σταδιοδρομία – ιδιαίτερα όταν εξασκούν την ίδια τέχνη με εσένα. Ήρθανε κάποιοι μακρινοί συγγενείς μου – οι Κιμιωνήδες είναι μεγάλο σόι στην Κρήτη – οι οποίοι είδαν απλά το επώνυμο και κλείσανε εισιτήριο. Χάρηκα που ήρθανε στο τέλος να με γνωρίσουν.

Πώς βρέθηκες εκεί;
Είχε ανακοινωθεί στις 24 Ιουλίου 2017 μια ακρόαση στη Λυρική Σκηνή για επιλογή μονωδών για έργα του Μάνου Χατζιδάκι. Εγώ τότε θα έδινα για πρώτη φορά στο Εθνικό Θέατρο, στη δραματική σχολή. Ο Χατζιδάκις πάντα μ` άρεσε, κι είπα ας πάω να φάω την κρυάδα της κριτικής επιτροπής που θα βρω και στις εξετάσεις του Εθνικού και, πού ξέρεις, μπορεί να τα πάω καλά. Είχανε δύο τραγούδια για άντρες μονωδούς: το «Έρωτα εσύ» και το «Με την πρώτη σταγόνα της βροχής» – «Μεγάλος Ερωτικός» και τα δύο. Επέλεξα να πω «Με την πρώτη σταγόνα της βροχής». Ήταν στην επιτροπή ο Γιώργος Κουμεντάκης, ο Λουκάς Καρυτινός, ο Γιώργος Χατζιδάκις και στο πιάνο ο Λευτέρης Μιχαλόπουλος. Και ενθουσιάστηκαν. Κι ενθουσιάστηκα κι εγώ. Και μου λένε «θέλουμε να ακούσουμε και το δεύτερο». Είπα και το «Έρωτα εσύ» και σημειώσαν, στη συνέχεια, το τηλέφωνό μου. Περνάει ένας χρόνος και με παίρνει ο Λευτέρης Μιχαλόπουλος και μου λέει να συναντηθούμε. Η πρώτη συνάντηση ήταν σπίτι του, όπου δουλέψαμε λίγο τα δύο τραγούδια που είχα πει. Η δεύτερη συνάντηση ήταν στη Ρηγίλλης, στο σπίτι του Μάνου Χατζιδάκι – τρομερά μεγάλη χαρά που βρέθηκα σε εκείνον το χώρο. Εκεί μου μιλήσανε για τα «Τραγούδια της αμαρτίας» κι όπως ήταν λογικό τ` άκουγα όλο το καλοκαίρι.

Τα `χες ξανακούσει ποτέ πριν;
Όχι. Γενικώς δεν έχω ακούσει όλο το έργο του Χατζιδάκι. Τώρα το ανακαλύπτω σιγά σιγά. Έχω ένα μεγάλο κενό. Υπάρχουν έργα του Χατζιδάκι που δεν έχω κάνει τα απαραίτητα βήματα για να τα εκτιμήσω ακόμα.

Τα «Τραγούδια της αμαρτίας» πώς σου φάνηκαν; Είναι αρκετά προκλητικά. Σκέφτηκες «πώς θα τα πω τώρα εγώ μπροστά σε κοινό»; Ένιωσες να ντρέπεσαι;
Όχι, γιατί με το θέμα ομοφυλοφιλία έχω μια συζήτηση καιρό, πριν απ` αυτό. Σαν γεγονός, ατομικά, κοινωνικά. Δε θέλω να μπω σε λεπτομέρειες, αλλά μέσα από τα τραγούδια αυτά λυτρώθηκα, μπαίνοντας στα παπούτσια αυτού του ανθρώπου, ακούγοντας τις φωνές των τόσων κατατρεγμένων. Φαντάσου ότι υπάρχουν αυτή τη στιγμή 10 χώρες που η τιμωρία στην ομοφυλοφιλία είναι ο θάνατος και σε άλλες τόσες, ποινή φυλάκισης. Φρικτό και αυτό και άλλα τόσα που έχουν συμβεί και συνεχίζουν να συμβαίνουν.
Σε πολύ νεαρή ηλικία υπήρξα κι εγώ ρατσιστής. Και αυτό μου το θύμισε, με ακρίβεια, ένας παλιός μου γείτονας, που με έναν μαγικό τρόπο βρέθηκε μπροστά μου τον καιρό που εγώ έκανα πρόβες. Αυτός, πίσω από τους ψίθυρους της παρέας, ήταν η λούγκρα, ο πούστης, κι εγώ ήμουν πολύ ατίθασος και τον κορόιδευα. Τον βρήκα, μιλήσαμε και του έκλεισα εισιτήριο για την παράσταση και αυτός έκλεισε εισιτήριο Λονδίνο – Ελλάδα, αφού πλέον κατοικεί και εργάζεται εκεί. Στο τέλος της παράστασης βρεθήκαμε και μου είπε «Έκλαψα πολύ. Δηλαδή πέρασα καλά!». Δεν ήθελα κάτι άλλο. Είναι λογικό κι ο ίδιος ο Χατζιδάκις να είχε κλάψει κάποτε για ανάλογες συνθήκες, κι ίσως όλα αυτά να προήλθαν από πολύ κλάμα.

Είναι κι ο Χριστιανόπουλος, που έγραψε τα ποιήματα. Κι αυτός δεν πέρασε λίγα από την τοπική κοινωνία, από τα κατηχητικά.
Το Χριστιανόπουλο έχω σκεφτεί να πάω στη Θεσσαλονίκη να τον πάρω μια τεράστια αγκαλιά. Ο Χριστιανόπουλος είναι η καύλα, κάτι στεγνό και εντελώς απροκάλυπτο, ενώ ο Χατζιδάκις είχε πιο λεπτό τρόπο- ίσως επειδή μιλούσε με τη γλώσσα της μουσικής.

Οι γονείς σου, τ` αδέρφια σου, ήρθαν να σ` ακούσουν;
Ο ένας μου αδελφός έγινε πατέρας λίγες μέρες πριν την παράσταση, και δεν μπόρεσε κι ο άλλος τώρα άνοιξε ζαχαροπλαστείο και είχε πολλή δουλειά. Οι γονείς μου όμως ήρθαν και οι δύο.

Σου παραπονέθηκαν «τι πράγματα είναι αυτά που τραγουδάς»;
Έχουμε μεγάλη διαφορά ηλικίας με τους γονείς μου. Είναι παλαιών αρχών, που λένε. Και εννοώ ότι το υποσυνείδητό τους, όπως και το δικό μου, ανακαλεί εικόνες μιας άθλιας αντιμετώπισης των ομοφυλόφιλων. Είμαστε όλοι δέσμιοι του σκοτεινού δάσους, που λέγεται υποσυνείδητο. Αρκεί να το καταλάβουμε και να προσπαθήσουμε να αναθεωρήσουμε τα κακώς αποκτηθέντα. Είχανε αυτόν τον ενδοιασμό ότι ακούγονται πολύ θηλυπρεπή τα τραγούδια. Μετά, η μάνα μου μού είπε ότι τελικά δε φαινόταν πολύ θηλυπρεπές. Ο πατέρας μου ήταν πιο λακωνικός.

Καλλιτεχνικά το χάρηκαν όμως;
Το χάρηκαν, ναι. Αλλά από το σχολείο ακόμα υπήρχε η αντίρρηση. Ο πατέρας μου έχει την εικόνα των καλλιτεχνών, στο παρελθόν ιδιαίτερα, που ήταν πολύ μες στη νύχτα, του φαινόταν άκρως εξουθενωτική δουλειά, με κακές συναναστροφές και καθόλου χρήματα και είχε μια αντίρρηση γενικώς στο καλλιτεχνικό θέμα. Αυτό που χάρηκαν περισσότερο είναι ότι υπήρχε μια υποστήριξη από δασκάλους, φίλους και γνωστούς όσο καιρό ασχολούμαι με τη μουσική και έγινε μια επιλογή και είδαν το πάθος που τη διαδέχτηκε, όλο αυτό σα να τους έπεισε κάπως. Ξέρεις, το χελιδόνι θα αφήσει το χελιδονάκι του να φύγει όταν μάθει να αποκτά την τροφή του. Καταλαβαίνεις ότι, καλώς ή κακώς, νιώθουν μια ανασφάλεια. Και ίσως να μη σταματήσουν ποτέ να την νιώθουν. Θα σου πω και ένα περιστατικό που έχει πλάκα: Όταν ήταν μικρός ο μεγαλύτερος αδερφός μου, ο Αλέξης, βρέθηκε με τον πατέρα στην Κρήτη κι έτυχε να συναντήσουν το Θεοδωράκη. Τον άκουσε να τραγουδάει τον αδερφό μου και πήγανε και σπίτι του και τον έβαλε να τραγουδήσει κάτι. Είπε στον πατέρα μου μετά ότι ήτανε μικρός κι ότι μετά τη μεταφώνηση θα ήθελε να τον ακούσει ξανά. Αυτό ο αδερφός μου το έμαθε στα 33 του χρόνια. Και έπεσε από τα σύννεφα! Βέβαια συνεχίζει ν` ασχολείται με τη μουσική. Έπαιζε λύρα και λαούτο παλιά, τώρα μπουζούκι – και πολύ καλό μάλιστα. Με πρόταση του αδελφού μου ξεκίνησα κι εγώ κιθάρα στα 15 , όταν δηλαδή ξεκίνησε κι αυτός μπουζούκι.

Ας μιλήσουμε λίγο την εκμάθηση του έργου. Πώς έγινε; Διαβάζεις νότες;
Ναι.

Είχες για μπούσουλα την ερμηνεία του Καρακότα και την άλλη με το Δώρο Δημοσθένους που υπάρχει στο youtube;
Όχι ακριβώς μπούσουλα, αλλά τις έχω ακούσει και τις δύο ερμηνείες. Ο Καρακότας με άγγιξε περισσότερο σα φωνή, σαν ηχόχρωμα. Πήρα ιδέες – και είναι λογικό γιατί είχε κάνει πρόβες με τον ίδιο το Μάνο Χατζιδάκι.

Πάντως έχω την αίσθηση ότι δεν τον μιμήθηκες καθόλου.
Πήρα ιδέες από τον Καρακότα. Είχε κάνει συζητήσεις, πρόβες με το Χατζιδάκι, άκουσα κάποια ντοκουμέντα από κάποια τραγούδια. Επομένως σαν υλικό, το άκουσα πάρα πολύ. Βέβαια από κάποιο σημείο και μετά, σταματάς γιατί δεν είναι χρήσιμο. Σου δίνει μια ιδέα ίσως – γιατί το κάθε τραγούδι είναι ένα διαφορετικό επεισόδιο.

Πόσον καιρό κάνατε πρόβες;
Από Οκτώβρη νομίζω. Με το Λευτέρη Μιχαλόπουλο στην αρχή και μετά με τον Τίτο Γουβέλη, που τον αγάπησα πολύ. Δένεσαι συναισθηματικά μετά από κάτι τέτοιο. Κι αυτός είχε πολλές ιδέες. Κι ο Γιώργος Χατζιδάκις έθεσε την απαραίτητη προϋπόθεση να γνωρίσουμε τον ίδιο το Χατζιδάκι, γιατί είναι λογικό όταν ερμηνεύεις έργα ενός συνθέτη να ξέρεις το συνολικό του έργο. Κάναμε πολλές συζητήσεις και κρατάω πολλές σκέψεις από αυτή την γνωριμία , όχι μόνο τον θαυμασμό μου. Μου πρότεινε να διαβάσω το «Καθρέφτη με το μαχαίρι», τη «Μυθολογία», τα «Σχόλια του Τρίτου», και ιδίως για τα «Σχόλια του Τρίτου» – να το βάλεις σε παρακαλώ με μεγάλα γράμματα…

… ότι είναι σα να γράφτηκαν χτες.
Ναι! Και ομολογώ ότι τα έμαθα μέσα από αυτή τη διαδικασία. ΒΡΕΙΤΕ ΤΑ «ΣΧΟΛΙΑ ΤΟΥ ΤΡΙΤΟΥ»!

Τώρα λοιπόν βαφτίστηκες ως Χατζιδακικός ερμηνευτής; Ή είναι βαρύς ο χαρακτηρισμός;
Κοίτα, ό ίδιος ο Χατζιδάκις έλεγε ότι η προετοιμασία εκεινού που θα δεχθεί τη μουσική, όπως ο ερμηνευτής ή ο ακροατής, πρέπει να είναι αντίστοιχη με αυτή του δημιουργού. Σίγουρα δεν έχω την αντίστοιχη προετοιμασία, αλλά προσπαθώ. Ίσως σαν χροιά, σαν ηχόχρωμα, να μπορώ να υποστηρίξω κάποια έργα του Χατζιδάκι. Αυτό μόνο είμαι ικανός να καταλάβω.

Τα «Τραγούδια της αμαρτίας» θα έχουν και συνέχεια;
Νομίζω πως θα συνεχίσουμε να τα δουλεύουμε. Όπως καταλαβαίνεις, είναι πολύ ιδιαίτερα τραγούδια, πολύ λεπτών αποχρώσεων, είναι κέντημα το καθένα. Εφόσον είναι κέντημα, πρέπει η κάθε βελόνα να μπει με τον τρόπο της.

Θα τα δουλέψετε με σκοπό μια νέα παράσταση, μια ηχογράφηση;
Δεν ξέρω ακόμα τίποτα παραπάνω.

Άλλα έργα του Χατζιδάκι που θα σου άρεσε να ερμηνεύσεις ποια είναι;
Όπως σου είπα, υπάρχουν έργα του Χατζιδάκι που δεν τα γνωρίζω και μ` αρέσει πολύ αυτό, γιατί έχω δρόμο μπροστά μου. Η «Λαϊκή Αγορά», ο «Μεγάλος Ερωτικός» είναι έργα που γνωρίζω και μ` αρέσουν. Κι ο «Κύκλος του CNS».

Από δω και πέρα τι θες; Θέατρο ή μουσική; Ή μάλλον, θέατρο ή τραγούδι;
Μουσική, καλά το είπες, όχι μόνο τραγούδι. Μου αρέσει και η σύνθεση. Έχω κάνει ήδη μια δουλειά για την ερασιτεχνική θεατρική ομάδα ΘεατρΙΛΙΟΝ, που είμαι και μέλος. Κάναμε ένα θεατρικό πέρσι, το «Λεπρέντη» του Χουρμούζη. Για πλάκα είπα πως θα γράψω εγώ τη μουσική, κι αυτό το πήρε στα σοβαρά ο σκηνοθέτης μας, ο Σταμάτης Μπαντούνας – ένα αστέρι που καλύπτεται από τα φώτα της πόλης. Ήταν μια ωραία περιπέτεια για μένα αυτή και συνεχίζω να γράφω μερικές μελωδίες ανά καιρούς. Τώρα για το θέατρο… Η πρώτη μου επαφή ήταν στα 20. Για το θέατρο παράτησα τη σχολή της Οδοντοτεχνικής στη Σιβιτανίδειο. Αυτό που ένιωσα με το θέατρο το ένιωθα με το τραγούδι χωρίς να το καταλαβαίνω: το να αφήνεσαι, να βιώνεις, με ένα μαγικό τρόπο να πιστεύεις στη συνθήκη. Βέβαια στο θέατρο, επειδή δεν είχα και τα ερεθίσματα από μικρός, δεν έχω ασυνείδητα χτίσει μέσα μου κάτι, αλλά προς το παρόν, ερασιτεχνικά το εξασκώ και μαθαίνω πολλά γι ‘αυτή την μαγευτική τέχνη. Στο τραγούδι, άκουγα τη μητέρα μου να τραγουδάει με το ραδιάκι της και, παρότι δεν έχει ιδιαίτερα καλή φωνή, έχει όμως πολλή ψυχή και το `βαζα αυτόματα και ‘γω αυτό μέσα μου.

Κάποιες συνθέσεις του Πάρι Κιμιωνή και κάποιες «παραλλαγές», από την παράσταση «Ο Λεπρέντης» του Μ. Χουρμούζη (ΘΕΑΤΡΙλιον)

Άρα θέατρο ή τραγούδι;
Και τα δύο. Και μ` αρέσει που τα «Τραγούδια της αμαρτίας» έχουν μια ιδιαίτερη δραματικότητα. Βασικά όλα τα τραγούδια του Χατζιδάκι έχουν μια ιδιαίτερη δραματικότητα.

Είναι τόσο θεατρικά τα τραγούδια από μόνα τους που μάλλον δε χρειάστηκε να σε σκηνοθετήσει ο Γιάννης Σκουρλέτης.
Είχαμε όμως πολύ εποικοδομητικές συζητήσεις και μ` έκανε να θυμηθώ κάτι πολύ χρήσιμο και το οποίο ίσως δεν το είχα συνδέσει με το τραγούδι, κι αυτό είναι η απεύθυνση. Είναι από τα πρώτα μαθήματα του θεάτρου, αλλά στο τραγούδι το είχα ξεχάσει μάλλον. Αυτό με βοήθησε πάρα πολύ στο να μη δημιουργώ ένα εσωτερικό πλέγμα γύρω μου, γιατί όταν δεν έχεις απεύθυνση είναι σα να τα λες στον εαυτό σου. Ο Σκουρλέτης όμως σκηνοθέτησε πολύ όμορφα τον Fuerza Negra, ευρηματικό νέο χορογράφο και χορευτή, τον Ντένη Μακρή, επίσης, νέο ηθοποιό με ήδη λαμπρή σταδιοδρομία, και τα υπέροχα παιδιά του χορού. Αυτό ήταν το ωραίο για μένα. Η παράσταση ήταν στα χέρια πολλών νεαρών ανθρώπων με την επιμέλεια, βέβαια, έμπειρων καλλιτεχνών. Και αυτό είναι για μένα ένα κύμα αισιοδοξίας

Ποιο από τα «Τραγούδια της αμαρτίας» είναι το πιο αγαπημένο σου;
Το «Τύψεις» μ` αρέσει πολύ, η «Διαδρομή». Η «Παράκληση». Μ` αρέσει γιατί είναι ένας καυλιάρης Χριστιανόπουλος κι ένας πολύ ερωτικός Χατζιδάκις. Το «Νυχτερινό Γ΄», το «Νυχτερινό Α΄». Βασικά, όλα τα τραγούδια μου αρέσουν, το καθένα για διαφορετικούς λόγους. Και μην ξεχνάμε πως εκτός από τα ποιήματα του Ντίνου Χριστιανόπουλου υπάρχει κι ένα πολύ ωραίο του Χρονά. Για ποιο λόγο λες να υπάρχει αυτό το ποίημα;

Ίσως γιατί ο Χατζιδάκις ήθελε να δείξει ότι επίγονος του Χριστιανόπουλου είναι ο Χρονάς.
Υπάρχει και η άλλη άποψη, που θέλει ο Χατζιδάκις να προσθέσει και το γυναικείο στοιχείο. «Για σένα αφήνει η Αφροδίτη τα κλειδιά στην πόρτα». Δηλαδή σε θέλουν και οι γυναίκες και οι άντρες. Και η Αφροδίτη και οι φοιτητές της Γεωπονικής Σχολής. Ίσως. Μόνο ο δημιουργός ξέρει. Τι ωραίο γεγονός κι αυτό!

Θα σου άρεσε να τραγουδήσεις τα «Τραγούδια της αμαρτίας» σε ένα βυζαντινό ναό, μια εκκλησία;
Όχι.

Γιατί;
Επειδή έχω ζήσει το «πάρκο των ανώμαλων» – ας το αφήσουμε έτσι, ποιητικά – όπως λέει ο Χριστιανόπουλος σε ένα ποίημα του. Αυτό νομίζω είναι το πιο ωραίο μέρος, το καταλληλότερο.