Πέντε Προσωπικές Σημειώσεις για τη Μουσική και τον Εαυτό
.
Ι.
Υπάρχει η μουσική που σου αλλάζει τον χαρακτήρα κι υπάρχει η μουσική που σου αλλάζει το γούστο. Υπάρχουν περιπτώσεις που αυτές οι δύο αλλαγές ταυτίζονται κι υπάρχουν περιπτώσεις που αυτές οι δύο αλλαγές δεν ταυτίζονται. Αν ταυτιστούν, μπορούν να σου αλλάξουν τη ζωή – το πιστεύω και το ‘χω πάθει.
Όταν ήμουν πιο μικρός, πίστευα ότι ο χαρακτήρας και το γούστο σχετίζονται βαθιά. Βασικά, δεν είναι ότι το πίστευα. Μάλλον έπραττα σαν να ίσχυε, σε μικρό ή μεγάλο βαθμό. Τώρα το πιστεύω με περισσότερη ευκρίνεια, βλέποντας τη δύναμη και το όριο αυτής της διαπίστωσης, αλλά μάλλον πράττω σαν να μην ισχύει. Προσπαθώ να είμαι κάτι παραπάνω από το άθροισμα των προτιμήσεών μου – και το ίδιο επιθυμώ και για τους γύρω μου.
Μπορώ πια να δω ότι υπάρχει μουσική που μου άλλαξε το γούστο, αλλά άφησε λίγο-πολύ ανέγγιχτο τον χαρακτήρα μου. Αυτήν τη μουσική την έχω ακόμα στην καρδιά μου. Βέβαια, δεν είμαι σίγουρος ότι η καρδιά μου βρίσκεται πια εκεί που την είχα αφήσει.
ΙΙ.
Το γούστο συχνά συνδέεται με την αυτόνομη αισθητική κρίση. Αυτή είναι συνήθως η βάση για την ταύτιση χαρακτήρα και γούστου – κι έτσι η αισθητική κρίση γίνεται ηθική. Είναι μια φαντασίωση, έτσι δεν είναι; Έχω μάθει το εξής: το γούστο πηγάζει, επίσης, από το ασυνείδητο. Όση παραπάνω απόλαυση αντλείς από την ποιότητα του γούστου σου, τόσο λιγότερο προθυμοποιείσαι να το επεξεργαστείς. Να ρωτήσεις: γιατί μ’ αρέσει αυτό και όχι εκείνο; Πώς σχετίζομαι μ’ αυτό που μ’ αρέσει και πώς σχετίζομαι μ’ εκείνο που δε μ’ αρέσει;
Εγώ ρωτάω: γιατί συμβαίνει να νιώθουμε πιο έντονα όταν ακούμε αγαπημένη μουσική που ξεφεύγει από τα συνειδητά καθορισμένα σύνορα του γούστου μας; Μπαίνω στον πειρασμό να πω: ό,τι ξεπερνάει τα όρια του γούστου είναι ο χαρακτήρας. Ό,τι αλλάζει, επίσης, τον χαρακτήρα επιδρά υπόγεια στο γούστο κι εκρήγνυται τις δύσκολες ώρες. Έρχεται μαζί με αναμνήσεις από όνειρα, τραγουδιστά νανουρίσματα, πρώιμες επιθυμίες φυγής, ματαιωμένες αγάπες, μικρούς και μεγάλους θανάτους.
Καθώς το γούστο δεν γνωρίζει παρά μόνο τον εαυτό του, ο χαρακτήρας χαϊδεύει το σημάδι της παλιάς πληγής. Ένα χάδι, ένας κόμπος. Ένα χάδι, ένας κόμπος.
ΙΙΙ.
Αυτό που θέλω να πω δεν είναι ότι το γούστο είναι ασήμαντο. Η καλλιέργεια του γούστου μπορεί να είναι κοπιώδης, αυτοστοχαστική, να περιέχει αγάπη και αφοσίωση, να συνδέεται με την προσπάθεια για άνοιγμα προς τους άλλους. Απλά, η μουσική, ως δραστηριότητα του ελεύθερου χρόνου, είναι κι αυτή μια μυστικοποιημένη κοινωνική σχέση. Εμφανίζεται ως ταυτότητα και συχνά φέρνει στην επιφάνεια έναν διαχωρισμό του ανήκειν από το σχετίζεσθαι.
Η εφηβεία είναι μια κρίσιμη περίοδος γι’ αυτά τα πράγματα. Συνήθως εκεί είναι που συμβαίνουν οι πρώτες ταυτίσεις ανάμεσα στην αλλαγή του γούστου και την αλλαγή του χαρακτήρα. Λοιπόν, ας γίνω πιο συγκεκριμένος – όχι πάρα πολύ όμως. Για μένα, η ταύτιση χαρακτήρα και γούστου μεσολαβήθηκε από την επαναστατική επιθυμία. Αναρωτιέμαι συνεχώς για το περιεχόμενο αυτής της επιθυμίας. Όπως συνηθίζεται σε πολλές περιπτώσεις, αυτή η επιθυμία είναι τόσο ουτοπική όσο και μελαγχολική. Η αισιοδοξία της είναι μια αισιοδοξία βουτηγμένη στην τραγωδία. Η επανάσταση, λοιπόν, έχει μια αισθητική – κι η δεύτερη διατηρείται στην ζωή ακριβώς επειδή πέρασε και χάθηκε η στιγμή πραγματοποίησης της πρώτης.
Όταν νιώθω ότι αποφεύγω την απόλαυση, κάτι μέσα μου λέει πως αυτό συμβαίνει επειδή ταυτίζω τον προσωπικό και τον ιστορικό ορίζοντα. Δεν είναι πάντα αλήθεια, αλλά πιστεύω βαθιά ότι αν νικούσε η επανάσταση, θα ήμασταν πιο δυστυχισμένοι, τα προβλήματά μας θα ήταν πιο έντονα, θα έπρεπε να κλονίσουμε τις βεβαιότητες και να ενισχύσουμε τις αμφιβολίες μας, θα χρειαζόταν να σκίσουμε τους εαυτούς μας στα δύο.
Έχω σκίσει τον εαυτό μου στα δύο ακούγοντας τη μουσική που με κάλεσε να το κάνω. Αγκάλιασα το κάλεσμά της κι είμαι χαρούμενος γι’ αυτό.
ΙV.
Ας γίνω ακόμα πιο ειλικρινής σ’ αυτό που, μάλλον, προσπαθώ να πω. Πέρα από την μουσική που μπορεί να σου αλλάξει την ζωή, να σε οδηγήσει σε τόπους που ήθελες να πας αλλά δίσταζες, σε κατευθύνσεις που δεν γνώριζες ότι επιθυμείς μέχρι να σου αποκαλυφθούν ή σε δρόμους που δεν υπήρχαν παρά μόνο στο ασυνείδητό σου, υπάρχει και κάτι ακόμα. Υπάρχει η μουσική που μπορεί να σου σώσει την ζωή.
Η ζωντανή κι η ηχογραφημένη πλευρά της μουσικής έχουν μια περίεργη σχέση. Ξέρουμε, μάλλον, ότι η μουσική πριν γίνει τελικό προϊόν ήταν δεμένη με την κοινωνική ζωή, όχι μια διαχωρισμένη δραστηριότητα του ελεύθερου χρόνου που παράγεται και αναπαράγεται τεχνικά. Αρχικά, υπήρχε η κοινωνικοποιημένη μουσική κι έπειτα, μετά από πολλά χρόνια, ήρθε η ηχογράφησή της. Τον τελευταίο έναν αιώνα σχεδόν, στη Δύση, η ηχογράφηση προηγείται της κοινωνικοποίησης, κι η μουσική εμπειρία δύσκολα ξεχωρίζει απ’ την τεχνική παραγωγή και αναπαραγωγή της.
Αυτά δεν τα λέω από την σκοπιά της νοσταλγίας για ένα άμεσα βιωμένο παρελθόν. Θέλω απλά να πω ότι η μουσική σαν κάτι για τον εαυτό είναι μια πρόσφατη ιστορική δημιουργία, γιατί κι αυτό που γνωρίζουμε σαν εαυτό είναι επίσης μια πρόσφατη ιστορική δημιουργία. Κάπου είχα διαβάσει μια ιστορία που έλεγε το εξής: όταν στη δεκαετία του ’20 άρχισαν οι πρώτες ηχογραφήσεις των τραγουδιών στα Απαλάχια Όρη της Βόρειας Αμερικής, ένας ντόπιος μουσικός άκουσε τη μουσική του ηχογραφημένη να βγαίνει από τον φωνογράφο και τρομοκρατήθηκε, νόμισε ότι άκουσε τον διάβολο.
Η μουσική που σου σώζει τη ζωή έχει τη δυνατότητα να απομακρυνθεί από τη διαλεκτική παραγωγής και αναπαραγωγής. Μπορεί να πατάς ένα κουμπί, αλλά αυτή ζωντανεύει και σου παρουσιάζεται με μοναδικό τρόπο κάθε φορά. Έχεις ξεχάσει πλέον το γούστο – ή τουλάχιστον δε σε νοιάζει πια. Δεν αποστασιοποιείσαι πια από αυτό που κάνεις. Δεν υπάρχει ίχνος κυνισμού ή ειρωνείας. Θέλεις κάποιον να τραγουδήσει για σένα, να τραγουδήσει εσένα. Θέλεις να σου πει όχι αυτό που είναι δύσκολο να ακούσεις, αλλά αυτό που είναι δύσκολο να πεις:
Είναι τόσο εύκολο το γέλιο, είναι τόσο εύκολο το μίσος. Χρειάζεται δύναμη η τρυφερότητα κι η καλοσύνη.
V.
Όλα αυτά είναι ωραία και τα πιστεύω βαθιά. Είναι η πυξίδα μου για να απολαμβάνω περισσότερο τα πράγματα και να είμαι καλύτερος με τους ανθρώπους. Αλλά τι νόημα έχουν; Όχι, εννοώ, αλήθεια, τι νόημα έχουν; Στην τελική, γάμησέ το το γούστο σου.
Αν η μουσική, ενίοτε, μας έχει αλλάξει τη ζωή ή μας έχει σώσει τη ζωή, καλώς. Πρέπει, όμως, κάποια στιγμή να αμφισβητήσουμε και την ίδια τη ζωή – πρώτα απ’ όλα τη δική μας, αυτήν, εδώ. Έχω δώσει τον καλύτερό μου εαυτό κι έχω βάλει τα δυνατά μου για να χαμογελάσω, κάποιες φορές ανταμείφθηκα πλουσιοπάροχα κι άλλες φορές μου βγήκε από τη μύτη. Το πρόβλημα δεν είναι εκεί.
Η ζωή αυτή αξίζει να αλλάξει και να σωθεί, αλλά δεν είναι το μεγαλύτερο δώρο που μπορεί να σου δοθεί. Ο θάνατος δεν είναι το χειρότερο πράγμα που μπορεί να συμβεί σε κάποιον. Αυτό το αθέμελο οικοδόμημα, με τους νεφελοσκέπαστους πύργους και τα τρανά παλάτια και τα ηλεκτρισμένα λόγια που ανταλλάξαμε στη διαδρομή, αυτή η μεγάλη σφαίρα, ναι, κι όλα όσα έχει επάνω της θα διαλυθούν. Αύριο, λοιπόν, πού θα ξυπνήσουμε;
Η ζεστή κοσμική θάλασσα δεν έχει τρικυμίες. Έχει βαθύ κόκκινο χρώμα και κοντά στην επιφάνειά της πετάνε μεγάλα ροζ πουλιά. Κάθε τόσο, από το νερό, αν και δεν είναι ακριβώς νερό, ξεπροβάλουν γιγάντιοι ύφαλοι που έχουν σχήμα σαν ανθρώπινο κεφάλι, ξαπλωμένο ανάσκελα, να κοιτάζει τον μωβ ουρανό με τα νεκρά του μάτια. Οι σειρήνες τραγουδάνε σε μας κι εμείς τραγουδάμε στις σειρήνες, έτσι ώστε να μην έχει πια νόημα αν θα πεις εμείς ή αν θα πεις σειρήνες. Έτσι κι αλλιώς, το τραγούδι είναι το ίδιο – και κανείς μας δεν το γνώριζε πριν αρχίσει να το τραγουδάει.
Το ρήμα enfold σημαίνει αγκαλιάζω, εσωκλείω, κλείνω στην αγκαλιά μου. Το ρήμα unfold σημαίνει ανοίγω, ξεδιπλώνω, απελευθερώνω. Η φωνή του Tim Buckley έλεγε το πρώτο, εγώ άκουγα το δεύτερο. Αν πρόκειται να τα προφέρουμε, ας τα κάνουμε να σημαίνουν το ίδιο. Όταν έκλεισες κάποιον άλλον άνθρωπο στην αγκαλιά σου, τον απελευθέρωσες; Είναι το μόνο πράγμα που θα έχει πια σημασία στη μεγάλη ζεστή θάλασσα..
εξώφυλλο: πίνακας της Tracie Cheng
