Ήταν αρχές της δεκαετίας του `80 όταν το εργοστάσιο της ΑΓΕΤ ΗΡΑΚΛΗΣ στο Βόλο ενέπνευσε στο Λάκη Καραλή το ψευδοπαιδικό τραγούδι «Πιφ πώς βρωμάει» – και το λέω ψευδοπαιδικό γιατί στην πραγματικότητα είναι τόσο σκληρό, που μόνο με μια επίφαση παιδικότητας αντέχεται. Σχεδόν σαράντα χρόνια μετά, στον ίδιο τόπο και με την ίδια αφορμή, το τραγούδι ακούγεται πάλι εντελώς σύγχρονο.
Η Φαίη Τζανετουλάκου, κατ` επιλογήν Βολιώτισσα, ως μέλος της Επιτροπής Αγώνα ξεναγεί το ΑΣΣΟΔΥΟ στη θεσσαλική πόλη όπου τα δικαιώματα συγκρούονται με τα συμφέροντα.
Λοιπόν, τι βρωμάει πάλι στο Βόλο;
Βρωμάει η απόλυτη απαξίωση για την ανθρώπινη κατάσταση. Η κενή συναισθημάτων συμπεριφορά ενός εταιρικού κολοσσού είναι ο ορισμός της Ανθρωπόκενου εποχής, κι εμείς μόνοι, να πολεμάμε με ανεμόμυλους και υψικάμινους, εκεί στις απέραντες εσχατιές της ανθρώπινης ανηθικότητας.
Πιο συγκεκριμένα;
Μία απρόσωπη τσιμεντοβιομηχανία γαλλοελβετικών συμφερόντων που έχει αγοράσει το τοπικό εργοστάσιο τσιμέντου του Βόλου, ηλικίας 100 ετών, και το οποίο βρίσκεται μέσα στον αστικό ιστό, έχει αδειοδοτηθεί να καίει 200.000 τόνους σύμμεικτων σκουπιδιών. Η ζωή στον Βόλο περνά και χάνεται μέσα σε μία αχλή από διοξίνες, τσιμεντόσκονη και καμένη ηθική.
Πρόκειται για την ΑΓΕΤ ΗΡΑΚΛΗΣ;
Η ΑΓΕΤ-Ηρακλής επάνω στο μεγαλοπρεπές άρμα της Lafarge Holcim παρελαύνει στο Βόλο και σκορπά υποσχέσεις εταιρικής ευθύνης, και ενοχικά επιχειρήματα σε όσους θεωρούν ότι δεν πρέπει να αντιτασσόμαστε στη νέα ανάπτυξη που τόσο οφείλουμε να έχουμε ανάγκη μετά από δέκα χρόνια κρίσης. Το Καντιανό ερώτημα είναι εάν θυσιάζεις 100 εργαζόμενους για να σώσεις 100.000 πολίτες. Ακόμα κι αν μία ολοκληρωμένη μονάδα ανακύκλωσης θα έδινε εργασία σε πολλαπλάσιο αριθμό ανθρώπων. Εν τω μεταξύ, μετά από τέσσερα χρόνια αποτέφρωσης πλαστικών, φέτος υπήρξαν πενταπλάσιες εισαγωγές παιδιών με νεοπλασματικές ασθένειες.
Το εργοστάσιο νόμιμα προχωρεί σ` αυτές τις καύσεις; Γιατί δε τους σταματά η Νομαρχία, η Περιφέρεια;
Μα φυσικά νόμιμα. Αυτοί οι θεσμοί είναι τα απαραίτητα λιπαντικά που γρασάρουν αυτή την αλώβητη μηχανή της επιβεβλημένης νέας βιομηχανικής επανάστασης ενός «υπεύθυνου» καπιταλιστικού μοντέλου που οφείλουμε να χρειαζόμαστε. Ο οργουελικός τους χαρακτήρας εκφράζεται μέσα από την ευκολία που αλλάζουν τις ΑΕΠΟ – αποφάσεις εγκρίσεων περιβαλλοντικών όρων- , στο πώς διαιρούν ανόμοια πράγματα, όπως η υψηλή περιεκτικότητα υδραργύρου με τη θερμογόνο του δύναμη, στο πώς μανιπουλάρουν τα αποτελέσματα του TOC – ολικού ενεργού άνθρακα – προφασιζόμενοι ότι φταίει ο ίδιος άργιλος, που χρησιμοποιείται περιέργως από όλες τις τσιμεντοβιομηχανίες της χώρας, στο πώς, μετά την πίεση των πολιτών, διοργανώνουν πλασματικές μετρήσεις κατόπιν ραντεβού με την εταιρεία, στο πώς απορρίπτουν τη βασική και θεσμοθετημένη νομικά Αρχή της Προφύλαξης. Στο πώς, με άλλα λόγια, διάγουν μέσα σε ένα ηθικό κενό.
Οι κάτοικοι του Βόλου πώς αντιδρούν;
Οι περισσότεροι μουδιασμένα και αδιάφορα. Σαν να μην θέλουν να αφαιρέσουν μια ελιά από το σώμα τους σε περίπτωση που αποδειχτεί ότι είναι καρκίνος. Και κάποιοι σαν τον Μικελή από το «Λουκούμι» εναποθέτουν τον εαυτό τους στο ολίγον τίποτα. Ένας επικείμενος θάνατος από τοξικό αέρα φαντάζει ως η μόνη λαμπερή ατομικότητα που τους χαρίζεται. Η άχνη της ιστορίας θα έρθει να σκεπάσει μια ζωή μέσα στην τσιμεντόσκονη. Κάποιοι όμως, και αυτοί είναι αρκετοί, αντιδρούν. Πώς; Με το να έχουν αφήσει την ενδοσκόπηση του ανέφικτου, και να βγουν στους δρόμους δυο φορές, δέκα χιλιάδες από αυτούς, μετά από το κάλεσμα της Επιτροπής Πολιτών Αγώνα κατά της καύσης, θέλοντας να διεκδικήσουν το αναφαίρετο, υπερκομματικό και υπερτοπικό δικαίωμα στον καθαρό αέρα, ξαναγράφοντας δυναμικά και ειλικρινά τη Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του `48. Αυτή η διεκδίκηση είναι μία συγκινητική, γνήσια Ρομαντική πράξη ελευθερίας, που απαιτεί όχι μόνο την παύση της καύσης, αλλά τη επανάκτηση και διαχείριση του πολιτισμού, που δεν αξίζει να χειραγωγείται από μηχανές μαζικής εγκεφαλικής τήξης. Εμείς στην Επιτροπή αποτελούμε ένα πολυποίκιλτο υφαντό από δημιουργικά και πεισματάρικα πνεύματα που έχουμε ανταλλάξει την ατομικότητα με μία συλλογική πίστη σε ένα νέο Υψηλό.
Και αν έρθει κι άλλο καράβι από την Ιταλία, από όπου έρχονται οι τόνοι των σκουπιδιών, αφού ο Βόλος επιλέχθηκε επί Σαμαρά για αποτεφρωτήρας της Νότιας Ευρώπης, θα καλέσουμε κόσμο να το σταματήσουμε. Το πρότυπό μας είναι το San Francisco, μία πόλη 800.000 κατοίκων που επέτυχε το zero-waste. Και αυτό είναι πολιτισμός. Σπάνιος και τολμηρός για τις μέρες που διανύουμε.
Πώς δραστηριοποιείστε; Με τον παραδοσιακό τρόπο, διαδηλώσεις και συνθήματα; Έχετε συνομιλήσει με ανθρώπους της εξουσίας;
Με δύο μεγαλειώδη συλλαλητήρια, όπου ο κόσμος ξετυλίχθηκε σαν κινέζικος δράκος και έφτυσε φωτιά. Με τον παραδοσιακό τρόπο μίας folk τεθλασμένης αισθητικής απέναντι στην ολική σκληρότητα της γραμμικής εξουσίας και της επιστήμης της μεγιστοποίησης του κέρδους. Μέσα από θεατρικά δρώμενα που κυριαρχεί η μαλακή ύλη του ανθρώπινου σώματος, που όταν υφίσταται εισβολή πυκνώνει τα κύτταρά της σε μία αδιαπέραστη ασπίδα που γράφει συνθήματα στο δρόμο με τα μέλη του πληγωμένου σώματος. Μέσα από κάθε λογής ακτιβισμό, και συναυλίες ροκ, κέλτικων και μεσαιωνικών ήχων. Οι άνθρωποι της εξουσίας μαζί με κάποιους φορείς που λειτουργούν ως δεκανίκι- και δυστυχώς σε κάποιες περιπτώσεις δεν θα έπρεπε να συμβαίνει αυτό, όταν έχεις δώσει όρκο κάπου- κάπως λοιπόν τρομάζουν στιγμιαία και δεν ξέρουν πώς να το αντιμετωπίσουν όλο αυτό. Αλλά αμέσως μετά ανασυγκροτούνται, χαμογελούν παγερά και επιστρέφουν στο «business as usual». Και αυτή η αδιαπερατότητά τους δεν θα σταματήσει ποτέ να με εκπλήσσει. Η μετα-ανθρώπινη αποστασιοποίηση. Κάπως σαν τους ιατροδικαστές. Μόνο που σε αυτήν την περίπτωση το έγκλημα το διαπράττουν οι ίδιοι. Στυγνά και στεγνά. Θέλει μεγάλη εκπαίδευση και ταλέντο όλο αυτό, σου λέω. Θα μπορούσα και να το ζηλέψω. Αλλά δεν μπορώ. Φταίει μάλλον ο δικός μου πολιτισμός.
Ο κόσμος αντιδρά χύμα, ανοργάνωτος; Συνδικάτα, σύλλογοι και φορείς της πόλης τι στάση κρατάνε;
Χύμα από την άποψη της κατάθεσης ψυχής, όμως οργανωμένα και συντονισμένα. Έχουμε καλέσει πανεπιστημιακούς να μας μιλήσουν, όπως ο Paul Connett και ακτιβιστές από το Μεξικό και την Κολομβία. Είμαστε σε επικοινωνία με ένα παγκόσμιο δίκτυο κινημάτων για γη και ελευθερία όπως και με ακτιβιστές από διάφορα μέρη της χώρας με αντίστοιχα προβλήματα. Υπάρχει ένα σοβαρό επιτελείο πολιτών που οργανώνει όλα αυτά με πολύ κόπο και προσωπικό χρόνο, από επιστήμονες και καλλιτέχνες, και φυσικά πολλούς γονείς, που έχουν αφοσιωθεί σε αυτόν τον αγώνα. Πολλοί δεν είμαστε καν Βολιώτες. Οι ανοιχτόμυαλες δυνάμεις είναι μαζί μας, οι συντηρητικές όχι. Οι γιατροί είναι μία καθολική απογοήτευση. Τα μεγάλα κόμματα επίσης, αλλά αυτό είναι αναμενόμενο. Όποιος δεν πιστεύει στην παύση της καύσης είναι απέναντί μας. Επόμενη δράση είναι η κάθοδος στο Υπουργείο Υγείας και όποιος πιστός στον αγώνα μας να προσέλθει. Χρειαζόμαστε υγιείς φωνές μαζί μας. Σύντομα θα υπάρξει ενημέρωση στη σελίδα μας στο facebook. Και αν έρθει κι άλλο καράβι από την Ιταλία, από όπου έρχονται οι τόνοι των σκουπιδιών, αφού ο Βόλος επιλέχθηκε επί Σαμαρά για αποτεφρωτήρας της Νότιας Ευρώπης, θα καλέσουμε κόσμο να το σταματήσουμε. Το πρότυπό μας είναι το San Francisco, μία πόλη 800.000 κατοίκων που επέτυχε το zero-waste. Και αυτό είναι πολιτισμός. Σπάνιος και τολμηρός για τις μέρες που διανύουμε.
Ποια είναι η δική σου σχέση σου με το Βόλο;
Δεν είμαι εντελώς ξένη με το Βόλο, εδώ γεννήθηκε και έζησε η μητέρα μου πριν πάει Αθήνα να σπουδάσει. Ερχόμουν δε συχνά τα καλοκαίρια και θυμάμαι το εργοστάσιο από τότε, μια τρομαχτική Μετρόπολις αλά Lang. Τελευταία η πόλη μοιάζει πιο Παζολινική, με αρκετά γκροτέσκα στοιχεία, ειδικά σε αυτοδιοικητικό επίπεδο…
Αλλά την αγαπώ και, σαν μέλος του Συντονιστικού του αγώνα, της έχω αφιερωθεί, παρόλο που δεν έχει να μου προσφέρει προκλήσεις στο γνωστικό μου πεδίο, που είναι η ιστορία της τέχνης. Ένα επαναλαμβανόμενο όνειρό μου είναι ότι ένα βράδυ να ντυθώ υπερήρωας και θα διώξω τους κακούς από την Γκόθαμ της επαρχίας. Ποιος ξέρει, ίσως και να συμβεί.
Σκέφτεσαι να εγκαταλείψεις τον Βόλο αν δε σταματήσει άμεσα αυτή η κατάσταση;
Λυπάμαι που το λέω, αλλά αν δεν με αφήσουν οι ίδιοι οι Βολιώτες, τότε ναι θα φύγω. Δεν θα τα παρατήσω αλλά θα πρέπει να προστατεύσω την υγεία της οικογένειάς μου και τη δική μου. Ευτυχώς που εγώ τουλάχιστον έχω εναλλακτική, έναν αέναα ανοιχτό ορίζοντα και μια βαλίτσα με fin de siecle βιβλία, ενώ οι υπέρμαχοι της καύσης δεν φαίνονται να έχουν κάτι αντίστοιχο. Πάντως είναι κρίμα για κάποιον, ηθελημένα, να αποτελέσει το δείγμα της επόμενης επιδημιολογικής μελέτης, αυτού του «πιλοτικού» προγράμματος, όπως εύηχα προφέρεται από το Υπουργείο Περιβάλλοντος. Das Experiment, εύκολα και ξεκάθαρα. Η διαχείριση των απορριμμάτων μας είναι μια από τις πιο κερδοφόρες επιχειρήσεις πασπαλισμένες με αρκετή «εναλλακτική» ρητορική παγκοσμίως. Ο νέος «βρώμικος» χρυσός και οι παλιές καλές «καθαρές» δουλειές. Σε αυτήν την ευχάριστη νότα, να υπενθυμίσω κομψά στους αναγνώστες σας, ότι τα ιταλικά απορρίμματα τα διαχειρίζεται με ανάθεση του κράτους η Καμόρα. Φαντάζομαι ότι σε εμάς στέλνει το καλύτερο «πράμα» (sic). Είναι όμως θετικό ότι αυτά τα κράτη που θεωρούνται προηγμένα έχουν αρχίσει και εγκαταλείπουν την καύση. Σε προσωπικό επίπεδο έχω απλά σταματήσει να αποκτώ οτιδήποτε δεν μπορώ να καταναλώσω, ώστε να μην αφήσει καμία παρουσία πουθενά.
