Δευτέρα 13 Μαΐου 2019. Η ώρα οχτώ, το απόγευμα. Ένας όμορφος άντρας περνά το κατώφλι της εξώπορτας του Ασύλου Ανιάτων. Η όψη του έχει μια πολύ ιδιαίτερη ευγένεια και το ντύσιμό του προδίδει ένα γούστο αρκετά σπάνιο για την εποχή. Διαβάζει με χαρά εφήβου το εκτενές εισαγωγικό κείμενο που μοιράζεται στο κοινό πριν την έναρξη της παράστασης.
Ξαφνικά απευθύνεται σε εμάς.
– «Σωστά, σωστά όλα αυτά που γράφετε εδώ, αλλά θα μου επιτρέψετε να σας διορθώσω σε δύο σημεία; Αρχικά δεν είναι αυτή εδώ η τελευταία αθηναϊκή οικία των Ροδοκανάκηδων. Και αφετέρου δεν υπάρχουν ιστορικές αποδείξεις ότι ο πρώτος καταγεγραμμένος πρόγονος των Ροδοκανάκηδων ήταν γελωτοποιός στο Βυζάντιο».
Η ώρα είναι δέκα και μισή, το βράδυ. Η παράσταση έχει μόλις τελειώσει. Ο παράξενος κύριος δεν μπορεί να κρύψει τον ενθουσιασμό του.
– «Ω μα αυτό δεν ήταν παράσταση, ήταν μάθημα νεοελληνικής λογοτεχνίας. Θα μου επιτρέψετε όμως και πάλι, μία μόνο παρατήρηση:το πατρογονικό δαχτυλίδι των Ροδοκανάκηδων ο πρίγκιπας Δημήτριος Ροδοκανάκης το φορούσε στον παράμεσο του αριστερού του χεριού, και όχι στο τελευταίο δάχτυλο του δεξιού»
– «Συγγνώμη, ένα λεπτό. Πώς τα ξέρετε όλα αυτά; Το όνομά σας;»
– «Αντώνιος Κρίνος Ροδοκανάκης».
Την επόμενη μέρα λαμβάνουμε το παρακάτω mail.
—– Προωθημένο μήνυμα —–
Στάλθηκε: Τρίτη, 14 Μαΐου 2019, 5:31:14 μ.μ. EEST
Αγαπητέ κύριε Ασπρούλη,
για άλλη μια φορά θέλω να σας ευχαριστήσω, και εσάς και όλους τους συντελεστές, για τη μεγάλη χαρά που μου δώσατε χθες. Είχα την τύχη να απολαύσω μια ονειρική παράσταση με ευρηματική σκηνοθεσία της κας Ανδρεάδη, εξαιρετική κίνηση και δύο εξαιρετικούς ηθοποιούς, (ο κ. Νικούλι μάλιστα, σε ένα ρόλο που οι απαιτήσεις του άγγιζαν τα όρια της σωματικής εξάντλησης), που στάθηκαν επάξια και ισάξια δίπλα στην κ. Πατεράκη την οποία, όπως την έβλεπα, δεν μπόρεσα να μην αναλογιστώ κάποια στιγμή τη μαγική δύναμη που έχει, χρόνια τώρα, να μας συνεπαίρνει και να μας ταξιδεύει.
Αλλά, όλα αυτά υπηρετήσαν ένα στέρεα δομημένο έργο που έμπλεκε αρμονικά την ιστορία με τη μυθοπλασία και που απαιτούσε για τη συγγραφή του επίπονη και πολυσχιδή έρευνα πάνω στον νεοελληνικό πολιτισμό που η δεκαετής της διάρκεια διόλου δεν με εκπλήσσει. Ένα έργο εκπαιδευτικό θα τολμούσα να πω, που δίνει αφορμές για ψάξιμο στους θεατές, ένα έργο που ξεθάβει θαμπές ψηφίδες και τις προσφέρει γυαλισμένες και λαμπυρίζουσες στο προσωπικό μωσαϊκό του τι σημαίνει να είσαι νεοέλληνας και Αθηναίος του καθενός μας και, να τον κάνει να ψάξει και για άλλες πολύχρωμες ψηφίδες.
Ίσως, αδρά, όλοι έχουν ακούσει ή κάτι ξέρουν για τον Πλάτωνα Ροδοκανάκη, τον Κωνσταντίνο Χρηστομάνο, τον Δημήτριο Ροδοκανάκη. Αλλά πόσοι πλέον ξέρουν τον Περικλή Γιαννόπουλο, τον ελληνικό αισθητισμό, την Καλιρρόη Παρέν, την Αικατερίνη Λασκαρίδου και τι σήμαινε τότε η Σχολή Χιλλ και πόσο επηρέασε την εξέλιξη της Ελληνικής κοινωνίας, τον Αλέξανδρο Σκουζέ και την ιστορική του οικογένεια και πόσα διασώθηκαν από αυτούς για την ιστορία της νεαρής τότε πρωτεύουσάς μας, την Ελένη Νεγρεπόντη και κατ’ επέκταση τον Κώστα Ουράνη, τους Όθωνα και Αθηνά Σταθάτου και το Αθηναϊκό τους μέγαρο; Πόσοι παρατηρούν αυτό το στολίδι της Αθήνας όπου ο Ερνέστος Τσίλλερ, ο σημαντικότερος εκφραστής του Αθηναϊκού ρομαντισμού, τοποθετώντας μια οβάλ βεράντα δίνει απόλυτη συμμετρία σε ένα εντελώς παράγωνο κτήριο! Και μια και το έφερε η κουβέντα, τι επιμονή μας κι αυτή να αποκαλούμε “νεοκλασικά Οθωνικού τύπου” τα παλαιότερα και “Αθηναϊκού τύπου” τα νεώτερα ρομαντικού ρυθμού κτήριά μας! Ο Νεοκλασικισμός ανήκει στον 18 αιώνα και φτάνει μέχρι τα πρώτα χρόνια του 19ου. Ο 19ος αιώνας είναι ο αιώνας του ρομαντισμού, της επιστροφής στις ρίζες και, φυσικά στην Ελλάδα εκφράζεται με τευτονικού ρομαντισμού κτήρια στην αρχή λόγω των Γερμανών αρχιτεκτόνων που ακολούθησαν τον Όθωνα μέχρι να βρει τις ελληνικές του κλασικές ρίζες. Και πόσοι ξέρουν το Ναύαρχο Μάλκομ και τη βίλα του στα Πατήσια με ηλικία ίση με αυτή της σύγχρονης πρωτεύουσάς μας;
Και μιας και το έργο που συγγράψατε με την κα Ανδρεάδη βρίθει συμβολισμών, ας έρθω σε έναν συμβολισμό που πέρασε στην σκέψη μου με το τέλος της παράστασης μιας και ο τροχός θεωρείται η σπουδαιότερη εφεύρεση του ανθρώπου. Το ξέρετε ότι για τις οικοδομικές ανάγκες της βίλας Μάλκομ ο Sir Pulteney Malcom έφτιαξε το πρώτο κάρο, το πρώτο δίτροχο που αντίκρισαν στη ζωή τους οι Γκάγκαροι Αθηναίοι; Αυτή ήταν η κατάσταση της Αθήνας και των κατοίκων της 186 χρόνια πίσω! Αν σκεφτούμε την απόσταση που διανύσαμε, παρόλα τα στραβοπατήματα, δεν τα πήγαμε και άσχημα! Έτσι κι εσείς, ξαναφέρατε στην αυλή του Ασύλου Ανιάτων, στην αυλή της βίλας Μάλκομ ένα δίτροχο για να κουβαλήσουμε άκοπα γνώση για μια Ελλάδα που σκόπιμα ή τυχαία, δεν έχει σημασία, λησμονήθηκε αλλά σήμερα ενέχει τη σπουδαιότητα του χαμένου συνδετικού κρίκου στην αλυσίδα της ταυτότητάς μας.
Αλλά ας αφήσω όλα αυτά τα ενθουσιώδη για εμένα αλλά μάλλον άχρηστα για εσάς κι ας έρθω σε θέματα που μάλλον σας είναι χρήσιμα και μπορώ ίσως να σας βοηθήσω. Και ας ξεκινήσω με παρατηρήσεις μου ως ιστορικός.
Πάνω στη γενεαλογία των Ροδοκανάκηδων, ιδιαίτερα μετά το σάλο που δημιούργησε ο Δημήτριος Ροδοκανάκης, έχουν γραφτεί πολλά, σοβαρά και αστεία, από επαΐοντες και μη, Ιστορικά και εραλδικά όμως, σε καθαρά επιστημονικό επίπεδο, όλα συγκλίνουν ότι πρόκειται για κλαδί της οικογένειας Δούκα. Τώρα, αν ο γενάρχης είναι ο Κωνσταντίνος Δούκας ο Ροδοκανάκης τον 8ο αιώνα κατά τους μεν, ή, εκ θηλυγονίας, ο Ιωάννης Ραβδοκανάκης τον 13ο αιώνα κατά τους άλλους, απλά προσθέτει ή αφαιρεί 500 χρόνια φερεπώνυμης οικογενειακής ιστορίας, σταγόνα στον ωκεανό του χρόνου αν σκεφτούμε ότι η οικογένεια των Δουκών ανάγει τις ρίζες της στον Κωνστάντιο Χλωρό, τον πατέρα του Μεγάλου Κωνσταντίνου. Για αυτό και με ξένισε το γραφόμενο περί πρώτου γνωστού καταγεγραμμένου προγόνου του Πλάτωνα ενός βυζαντινού μίμου και, παραφράζοντας την γνωστή ιταλική φράση σας λέω μετά γνώσεως λόγου ότι non e veroma e bentrovato! Και επειδή αυτό ταιριάζει με το ύφος του έργου, αλλά ξενίζει και απωθεί αυτούς που έχουν γνώση της Ιστορίας, θα σας πρότεινα, σε ένα μελλοντικό ανέβασμα να το αφήσετε μεν αλλά προσθέτοντας και την πηγή. (Ξέρουμε, -κατά τον Γράμψα, – ότι…).
Επίσης να σας πω ότι η οικογένεια Ροδοκανάκη έχει ένα από τα παλαιότερα σε πλήρη καταγραφή οικογενειακά δένδρα στην Ευρώπη που ξεκινά στις αρχές του 14ου αιώνα, και σε αυτά τα 300 μέχρι τον Κωνσταντίνο Ροδοκανάκη υπήρξαν σημαντικοί Ροδοκανάκηδες, άχρηστοι μεν για τις ανάγκες του έργου, αλλά, μάλλον και σημαντικότεροι ιστορικά του Κωνσταντίνου ώστε στο αμιγώς ιστορικό συνοδευτικό κείμενο να αγνοούνται. Σας αναφέρω ενδεικτικά τον Ιωάννη Ροδοκανάκη (Βλάχο), υπερασπιστή της Πύλης της Αγίας Θεοδοσίας (τη σημερινή Αγιά Καπουσί) που έπεσε μαζί με τον εξάδελφό του αυτοκράτορα Κωνσταντίνο ΙΑ στις 29 Μαΐου 1453. Ίσως σε επόμενο γράψιμο θα πρέπει να αναδιαμορφωθεί το σημείο αυτό ώστε να πηγαίνει μεν από τον γελωτοποιό στον Κωνσταντίνο αλλά να μην φαίνεται ότι αγνοεί τους ενδιάμεσους.
Σας είπα προφορικά την άποψή μου για τη σύνδεση με τον Πλωτίνο Ροδοκανάκη, τα επιχειρήματα και “αποδείξεις” του κ. Ρόμβου για να τον συνδέσει με την οικογένεια είναι αν μη τι άλλο σαθρά, μακάρι στο μέλλον να έρθουν στο φως νέα στοιχεία και να αποδειχθεί η θεωρία του, αλλά, ιστορικά, πρόκειται περί πρότασης και περί θεωρίας. Όμως ο τρόπος που το γράφετε, (Ξέρουμε τον Πλωτίνο Ροδοκανάκη…) δεν σημαίνει και αναγκαστική συγγένεια, οπότε ας μην ψάχνουμε και ψύλλους στα άχυρα!
Σχετικά με το Δημήτριο Ροδοκανάκη, ομολογώ ότι, ως Ροδοκανάκης, βρήκα την σκόπιμα ελλειπή αναφορά σας άκρως ανακουφιστική και σας ευχαριστώ γι αυτό! Όμως, έτσι για να σας βάλω το σαράκι του ερευνητή, ξέρετε τι υπήρξε για τον Διεθνή Τεκτονισμό; Και ξέρετε γιατί η προτομή του είναι στημένη στην είσοδο της Μεγάλης Στοάς του Εδιμβούργου;
Ο Δημήτριος Ροδοκανάκης υπήρξε μια περίεργη προσωπικότητα που θα μπορούσε να γίνει εύκολα ανεξάντλητο θέμα μυθιστορημάτων και θεατρικών έργων. Δόκιμος και φέρελπις ιστορικός κατέστρεψε τη φήμη του και το έργο του από την έκδοση των “The most Holly Orders of St. George and St. Michael” και μετά. Και ο Τεκτονισμός έχει μερίδιο ευθύνης σ’ αυτό… Από την άλλη, η εμμονή που ανέπτυξε για να “αποδείξει” τα στερούμενα κάθε βάσης δικαίου κληρονομικά δικαιώματά του επί του Βυζαντινού θρόνου αμαύρωσε και το σημαντικό τεκτονικό του έργο. Γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Σύρο όπου φοίτησε στο άκρως πρωτοποριακό Λύκειο Ευαγγελίδη και σε ηλικία 14 ετών εξέδωσε με έξοδα των γονέων του, το πρώτο του έργο το μυθιστόρημα “Ο λέων της θαλάσσης”. Παθιασμένος εραστής του ωραίου φύλλου, έζησε ως γοητευτικός δανδής την μόλις 30 ετών πρωτεύουσα Αθήνα και, λέγεται ότι οι ατθίδες παραμόνευαν πίσω από τα παράθυρά τους για να τον δουν να περνά έφιππος την οδό Φιλελλήνων, τον τότε κοσμικό δρόμο! (Τον βλέπουμε σε φωτογραφίες και πορτραίτα ώριμης ηλικίας αλλά ένα νεανικό του πορτραίτο που έχω δει δικαιολογεί πλήρως τη φήμη του). Έζησε στο πλευρό των Γαριβαλδινών τη συναρπαστική απελευθέρωση κι ένωση της Ιταλίας και, ώριμος πια πήγε στο Μάντσεστερ και εντάχθηκε στο πλευρό του αδελφού του στις οικογενειακές επιχειρήσεις όπου ομολογουμένως αποδείχθηκε λιγότερο ικανός από ότι άλλο είχε ασχοληθεί και, σύντομα μεταφέρθηκε στο Λονδίνο για να ασχοληθεί με την Ιστορία και την κοσμική ζωή. Άρα το “πρίγκιπας από το Μάντσεστερ” δεν αντιστοιχεί στην ιστορική αλήθεια. Είναι όμως ο εύστοχος αφορισμός που του απέδωσε ο σπουδαίος Ελληνιστής Emile Legrand όταν, από θαυμαστής και θερμός θιασώτης του έργου του μετετράπη σε άσπονδο εχθρό κι επικριτή του.
Στη Δημοτική Βιβλιοθήκη της Ερμούπολης υπάρχει ένα αντίτυπο του “Βίος και συγγράμματα της Α.Α.Υ του Πρίγκιπος Δημητρίου Ροδοκανάκιδος” του … Ιουστινιάνη (δεν θυμάμαι το βαπτιστικό του όνομα), προφανώς γραμμένο από τον ίδιο τον Δ.Ρ., δεν αξίζει καν τον κόπο να διαβαστεί, όμως, ο προηγούμενος κάτοχος και δωρητής του είχε επιμελώς κόψει και τοποθετήσει ανάμεσα στις σελίδες αποκόμματα αγγλικών, κυρίως, εφημερίδων αλλά και ελληνικών και ιταλικών με ειδήσεις σχετικά με τον Δ. Ρ., ακροάσεις στο Buckingham, ταξίδια με τη Βικτωρία με τη βασιλική θαλαμηγό κ.α. Το είχα δει προ δεκαπενταετίας και πλέον και είχα επιστήσει την προσοχή του προσωπικού της βιβλιοθήκης στο πολύτιμο αυτό αρχειακό υλικό. Ίσως θα ήταν άκρως ενδιαφέρον να το δείτε πριν την μεταφορά της παράστασης στο Λονδίνο.
Και ας έρθω τώρα στα σπίτια. Ξέρετε, τώρα, 200 χρόνια μετά, έχω αρχίσει να πιστεύω ότι όλοι οι Ροδοκανάκηδες τελικά είχαν και έχουν ένα και μόνο σπίτι. Το περίφημο Βλάχικο Ροδοκανάκικο, τον πύργο του 8ου αιώνα στον Κάμπο της Χίου, καμένο από το 1822, με πεσμένα τα λείψανά του από το σεισμό του 1881 και που σήμερα στην σχεδόν απροσδιόριστη θέση του εκτείνονται χωράφια, πορτοκαλιές και κάποια σπίτια. Ίσως κρίνω εξ ιδίων αλλά νομίζω ότι όλοι προσπαθούσαν κατά κάποιο τρόπο να αναπαράγουν το μυθικό αυτό σπίτι που επτά γενιές τώρα ακούμε και μεταφέρουμε με τη σειρά μας και, αν δεν υπήρχε η περιγραφή του τότε πρέσβη της Γαλλίας στην Υψηλή Πύλη compte de Marcellus στο Voyage dans le Levant που τον επισκέφτηκε στα 1805, κανείς μας δεν θα πίστευε ότι στην τουρκοκρατούμενη Ελλάδα υπήρχε ένα σπίτι με μυρωδάτους κήπους, έπιπλα Bull, γαλαρία με έργα Φλαμανδών ζωγράφων, αίθουσα μπιλιάρδου και, στον ψηλότερο πύργο του, στο belvedere, ένα τηλεσκόπιο που επόπτευε όλο το Αιγαίο μέχρι την Ικαρία! Από την έπαυλη που έσπευσε, αμέσως μετά τον σεισμό, να κτίσει η προ προ γιαγιά μου στο Επισκοπειό της Σύρου το 1882, (μπαζώνοντας τους αμπελώνες ανάμεσα σε δύο λόφους της ήδη από το 1834 κτισμένης έπαυλής της) σε σχέδια (σπιτιού και κήπου) του Σαμπό και μεταγενέστερες επεμβάσεις του Τσίλλερ, σε ανάμνηση του χαμένου σπιτιού της Χίου μέχρι τη villa Rodocanachi της Τοσκάνης μεσολαβούν δεκάδες σπίτια. Η πινακοθήκη της Οδησσού, αλλά και το Ανάκτορο των Μαλαχιτών στην Αγία Πετρούπολη, (από όπου προέρχονται η συλλογή ταπισερί της Εθνικής μας Πινακοθήκης και τα επίχρυσα επιδαπέδια κηροπήγια με βάση από μαλαχίτη, μέρος της μεγάλης συλλογής που κατέλειπε στο Ελληνικό κράτος ο Θεόδωρος Ροδοκανάκης και πρόλαβε σταδιακά να συγκεντρωθεί επί μία δεκαετία, μέχρι το 1917, στην Ελβετία και να διασωθεί από την καταιγίδα της Ρωσικής επανάστασης) το Chios στην Αγγλία, το νυν Δημαρχείο του Πασσύ στο Παρίσι,ακόμα και το Castello της Κέρκυρας κτίστηκε για μια Ροδοκανάκη. Η Φάνυ Ροδοκανάκη, ανηψιά και κληρονόμος των Πολυλάδων από την μητέρα της ήταν η σύζυγος του ναυάρχου Bibelli που έχτισε για χάρη της στην πατρογονική της γη το περίφημο Castello Bibelli.
Αυτά τα πολλά και φλύαρα! Ξέρω ότι σας κούρασα, ελπίζω όχι τόσο ώστε αν δείτε επόμενο mail μου να το στείλετε κατευθείαν στα spam!
Σας στέλνω σε δεύτερο mail από το κινητό μου φωτογραφίες πορτραίτου του Δ.Ρ. για να δείτε ότι φορούσε το δαχτυλίδι με τον σφραγιδόλιθο στο αριστερό χέρι, το γράμμα που έστειλε ο Θεόδωρος Παλαιολόγος στον (“πρωθυπουργό”) Δούκα του Μπάκιγχαμ ζητώντας την αγγλική προστασία, (την οποία και έλαβε), φωτογραφία του Chios, και τη σχετική με τη βίλα Μάλκομ σελίδα του Δημητριάδη.
Και τώρα που αναφέρθηκα στον Μάλκομ, επιτρέψτε μου μια παρατήρηση, είναι το μοναδικό πράγμα που με “ξένισε” και στο πληροφοριακό κείμενο και στην παράσταση. Τον αποκαλείτε “σερ Μάλκομ”. Ο τίτλος του σερ όμως είναι ονομαστικός, όχι οικογενειακός, (γιαυτό και δεν είναι κληρονομικός), και συντάσσεται πάντα με το βαπτιστικό όνομα και ποτέ μόνο με το επώνυμο. Είναι λοιπόν σερ Πάλτνευ Μάλκομ, (είχε και όνομα γλωσσοδέτη ο μακαρίτης), ή, Ναύαρχος Μάλκομ.
Το γράμμα του Θ. Παλαιολόγου προέρχεται μεν από το αρχείο μου αλλά το πρωτότυπο του βρίσκεται
στο Public Record Office στο Λονδίνο, είναι και προσβάσιμο και δημοσιεύσιμο.
Και πάλι σας ευχαριστώ και παραμένω πάντα στη διάθεσή σας για όποια πληροφορία ή διευκρίνηση μπορεί να χρειαστείτε.
Α. Ι. Ροδοκανάκης – Κρίνος
Ιστορικός
.
ΣΤΗ ΜΝΗΜΗ ΕΝΟΣ ΜΙΚΡΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ
Κάθε Δευτέρα, Τετάρτη, Πέμπτη & Παρασκευή στις 20.30
και κάθε Σάββατο στις 18.30 & στις 20.30Τοποθεσία: Άσυλο Ανιάτων, Αγίας Ζώνης 39, Κυψέλη
Μέχρι 31/5
Εισιτήρια: 13 ευρώ γενική είσοδος / 10 ευρώ μειωμένο
Πληροφορίες / Κρατήσεις:
Τηλ.: 694.634.9344
.
Διαβάστε επίσης
