ΗΕύη Σούλη μού εξηγεί: «Το “Στέρεο νερό” είναι φράση από το “Δημήτρη” του Ευθύμη Φιλίππου. Κάποια στιγμή λέει ότι του άρεσε του Μητροπάνου να παίζει με μια μάζα στέρεου νερού στο στόμα του. Εννοούσε το παγάκι.»
Η Κατερίνα Φώτη συνεχίζει τις συστάσεις: «Από το `14 δουλεύουμε μαζί – είναι η τέταρτη κατά σειρά παραγωγή μας. Μας ενδιαφέρει πολύ το δίπολο, η εγγενής αντίθεση του αστικού ιστού, η ανάγνωση του λαϊκού και του pop με έναν τρόπο μαζικό, χωρίς πρόσημα, λαϊκό και όχι λαϊκίστικο.»
Οι δυο τους, χορογράφος και χορεύτρια, είναι τα βασικά μέλη της ομάδας Stereo Nero DanceCo.
Αυτές τις μέρες, στα πλαίσια του Φεστιβάλ Αθηνών, σε ένα γκοθάδικο στο Γκάζι, στο Second Skin, παρουσιάζουν την παράσταση «Φθογγικά Πάθη», βασισμένη σε κείμενο του γιώργου δομιανού και -ζωντανή- μουσική του Jan Van de Engel.

Γιώργο, τα «Φθογγικά Πάθη» ήταν δική σου ιδέα ή ανάθεση;
γιώργος: Ανάθεση από την Εύη – και τεράστια τιμή που με επέλεξε. Και ήταν η πρώτη φορά που έγραψα έτσι. Το θεώρησα μεγάλη πρόκληση. Η Εύη μού μίλησε για τα φθογγικά πάθη και την προσπάθεια σωματοποίησής τους. Της έστειλα ένα μικρό πλαίσιο, κι αυτό ήταν. Άρχισα σιγά σιγά να χτίζω την ηρωίδα. Ήταν κάτι που θα το χορογραφούσε γυναίκα και θα το ερμήνευε γυναίκα. Δεν μπορούσε παρά η ηρωίδα λοιπόν να είναι γυναίκα.

Εσένα, Εύη, πώς σου ήρθε η ιδέα;
Εύη: Από το γραμματικό όρο των φθογγικών παθών: οι λέξεις μεταλλάσσονται για να μη χάσουν την αρχική τους μορφή. Η ιδέα ήταν να δούμε πώς μία γυναικεία και κατά προέκταση ανθρώπινη περσόνα περνάει κι αυτή από αυτές τις μεταλλάξεις, για να μη χάσει την αρχική της μορφή. Η βασική δραματουργική γραμμή τού έργου είναι αυτή. Βλέπουμε μια γυναίκα, αλλά μιλάμε για έναν υπαρξιακό, ανθρωποκεντρικό μονόλογο. Δεν είναι γυναικείο μανιφέστο. Μιλάμε για ένα καθολικό σύμβολο, για έναν άνθρωπο που ξεκινάει μια πορεία για να καταλήξει σε μια καινούρια θέαση του εαυτού του. Αυτή ήταν η βασική ιδέα και, γνωρίζοντας τη γραφή του δομιανού, του έκανα την πρόταση, επειδή εμπιστεύομαι όλο αυτό που κάνει. Έτσι έγινε η ανάθεση και μετά παρήχθη το κείμενο που έχουμε στα χέρια μας.
Σε κάθε παράσταση θέλω οι συνεργάτες μου να είναι ελεύθεροι, δηλαδή να μη βάζω περιορισμούς στο τι θα φτιάξει ο καθένας, και μετά είναι δική μου δουλειά να παντρέψω όλα αυτά που ο καθένας φέρνει. Επίσης δε μου αρέσει να είναι τίποτα κονσέρβα, π.χ. δε μ` ενδιαφέρει να ανεβάσω Τσέχωφ. Πιο πολύ μ` απασχολεί να πω σ` έναν άνθρωπο που ζει στο τώρα «γράψε μου κάτι ειδικά γι` αυτό που θέλω να κάνω τώρα». Όπως δε θα βάλω ποτέ μουσική που υπάρχει ήδη. Θέλω να δημιουργούμε έναν κόσμο, μια ατμόσφαιρα, από την αρχή. Προφανώς υπάρχουν αναφορές, και προσωπικές και του έργου, αλλά όλα αυτά δημιουργούν κάτι καινούριο.

Εσύ ως χορογράφος χρειαζόσουν απαραιτήτως κείμενο;
Εύη: Για μένα κάθε φορά είναι μια πρόκληση να βάζω καινούρια στοιχεία σ` αυτό που κάνω. Δε μου αρκεί η κίνηση από μόνη της. Γι` αυτό υπάρχει και η μουσική: όχι σα χαλί, αλλά σαν πρωταρχική και ουσιαστική σύνδεση με το όλο πράγμα. Σ` αυτή τη φάση επιλέξαμε να υπάρχει και ο λόγος, που να συνδέει. Ο ρυθμός του λόγου, της κίνησης και της μουσικής είναι ο συνδετικός ιστός.

Το κείμενο θ` ακουστεί ηχογραφημένο;
Εύη: Όχι, το κείμενο θα ειπωθεί από την Κατερίνα. Δεν είναι η αυστηρή θεατρική πρόζα που έχουμε στο μυαλό μας, αλλά δεν είναι και ποιητική απαγγελία. Η βασική γραμμή είναι ο ρυθμός: υπάρχει ένας ρυθμός στο κείμενο, ένας ρυθμός στο σώμα κι ένας ρυθμός στη μουσική. Και πάνω σ` αυτό το πράγμα ερευνήσαμε να δούμε πώς όλα αυτά τα στοιχεία θα δέσουν ώστε κανένα να μην υπολείπεται του άλλου, αλλά όλα μαζί να συμπορεύονται και να κτίζουν έναν κόσμο, μια ιστορία, μια αφήγηση, που ο καθένας μπορεί να την πάρει όπως θέλει.

Κατερίνα, πώς είναι να τα κάνεις όλα αυτά μαζί, χορό και ερμηνεία – απαγγελία;
Κατερίνα: Θα `λεγα πως δεν είναι ακριβώς απαγγελία, γιατί όταν μπαίνεις σε μια διαδικασία κινητικής διαμόρφωσης του υλικού, αναγκαστικά και ο λόγος εκφέρεται με άλλη μορφή. Για μένα ήτανε δύσκολο σαν εγχείρημα, γιατί ήταν η πρώτη φορά που μπήκαμε σε μια διαδικασία να μπλέξουμε πάρα πολύ τα εργαλεία και να παραγάγουμε ταυτόχρονα απ` όλα μαζί. Μέχρι πρότινος η ομάδα δούλευε πάνω στα κινητικά υλικά που διαμορφώνονταν με αυτοσχεδιαστικές συνθήκες και με κάποια υλικά που είναι τα βασικά τής χορογραφικής σύνθεσης και προκύπτουν με κινητικούς αυτοσχεδιασμούς. Αλλά επειδή το κείμενο είχε από μόνο του ένα ειδικό βάρος και επειδή έρχεται να λειάνει κάπως την αυστηρή κινητική φόρμα που διαμορφώθηκε όσο μελετούσαμε τον κεντρικό πυρήνα της παράστασης, εν τέλει όλα αυτά τα στοιχεία συμπορεύονται, δεν αλληλοκαλύπτονται το ένα έναντι του άλλου, αλλά μπορούν να αναπτύσσουν μαζί τη σκηνική δράση.

Σας δόθηκε έτοιμο το κείμενο, τελειωμένο;
Εύη: Ναι. Η αρχική μορφή του βέβαια είναι άλλη, και άλλη αυτή που θ` ακούσεις στην παράσταση. Αυτό έγινε προφανώς για λόγους θεατρικής δράσης. Ένα κείμενο έτσι όπως το διαβάζεις, δε μπορείς με τον ίδιο τρόπο να το ακούσεις και στο θέατρο.
Κατερίνα: Οι αφετηρίες και του γιώργου και της Εύης και η δική μου είναι εντελώς διαφορετικές. Ο καθένας έφερε ένα κομμάτι του. Και ο Γιαν Βαν, και η σκηνογράφος μας η Μαριλένα. Ο καθένας βάζει κάτι. Στο συγκεκριμένο έργο έχουν ισχυρή θέση και το κείμενο και η μουσική, που είναι ζωντανή – είναι ηλεκτρονικός ήχος αλλά είναι live. Εκείνη τη στιγμή που συμβαίνει κάτι σε μένα, συμβαίνει και στον Γιαν. Έχουμε ένα διαρκή διάλογο.

Κατερίνα Φώτη

Το κείμενο βρίσκετε ότι έχει μουσικότητα, ρυθμό;
Εύη: Σίγουρα. Το κείμενο μάς έδωσε καινούριους κινητικούς δρόμους. Έχει κι αυτό το πράγμα που λέμε λούπα, και το έχει εκμεταλλευτεί πάρα πολύ ο Γιαν Βαν.

Με τον Γιαν Βαν πώς σμίξατε;
Εύη: Με τον Γιαν είναι η δεύτερη συνεργασία που κάνουμε. Η πρώτη ήταν το «Dalga», και ομάδα που κερδίζει δεν αλλάζει. Οπότε ο Γιαν Βαν θα μείνει βασικός συνεργάτης στην ομάδα, εις το διηνεκές- αν θέλει κι ο ίδιος.

Τι μουσική έγραψε τώρα;
Εύη: Επειδή του δώσαμε αρκετά references επάνω σ` αυτό που λέμε new wave, dark wave, synth, έκανε κι αυτός ένα recreation αυτής της eighties μουσικής ατμόσφαιρας.
Κατερίνα: Με πρωτότυπο όμως τρόπο, πάντα στη διαδικασία και τη λογική τού έργου. Μπήκαμε στη διαδικασία να ερευνήσουμε τα φθογγικά πάθη, που είναι γραμματικό φαινόμενο. Στην αρχή μάς φαινόταν πολύ φιλολογικό. Διαπιστώσαμε ότι υπάρχει η έννοια της χασμωδίας στο λόγο και ότι τα φθογγικά πάθη είναι στην ουσία η προσπάθεια των φθόγγων να αποφύγουν τη χασμωδία. Αν ένα υποκείμενο προσπαθεί να αποφύγει τη χασμωδία του καθημερινού βίου, ποια σωματική κατάσταση έρχεται να επικοινωνήσει με τους ανθρώπους γύρω του; Κάπου εκεί, επειδή δεν ξέραμε πώς να το πιάσουμε ακριβώς, η Εύη απευθύνθηκε στο γιώργο, που μας έφερε το κείμενο, για να διερευνήσουμε την πορεία αυτής της ύπαρξης. Πάντως η έννοια του πάθους συνδέεται με μια νυχτερινή κατάσταση, με την κατάσταση ενός ανθρώπου που βιώνει μια καταπίεση, ένα βάρος, που μπορεί να το εκφράσει σε νυχτερινή ώρα. Και καταλήξαμε ότι η καλύτερη αισθητική προσέγγιση που μπορούμε να δώσουμε είναι μια αισθητική που έχει να κάνει με το dark wave και αυτό το είδος διασκέδασης, γιατί οι άνθρωποι που μετέρχονται αυτής της διασκέδασης, παρά το ότι σε ένα μαγαζί μπορεί να είναι εκατό, ο καθένας χορεύει μόνος του. Αυτή η ελάχιστη μοναξιά το ξημέρωμα δημιουργεί τελικά ένα είδος εκκλησιασμού. Οπότε όλα τα στοιχεία μαζί βοηθήσανε το ένα το άλλο για να φτιάξουμε αυτό που έχουμε φτιάξει σήμερα.
Εύη: Αυτή είναι και η σύνδεση με το προηγούμενο έργο, το «Dalga». Αν θέλουμε να πούμε ότι η ομάδα έχει μια σύνδεση στα έργα της, είναι αυτό ακριβώς: πώς σε ένα νυχτερινό κέντρο, οι άνθρωποι μετέρχονται της ερωτικής εξομολόγησης. Απλά σ` αυτή τη φάση των «Φθογγικών Παθών» αλλάζει η φόρμα γιατί μιλάμε για μια rock / new wave / pop φιγούρα. Αλλάζει η αισθητική, αλλά ο πυρήνας είναι ο ίδιος.

Θα μπορούσες να πεις ότι και το κορμί έχει πάθη όπως και οι λέξεις; Παραλλήλισες τις λέξεις με το σώμα;
Εύη: Προφανώς. Σίγουρα στο σώμα γράφονται όλα, κι ό,τι παθαίνουμε φαίνεται.
Κατερίνα: Επίσης εμείς που εμπλεκόμαστε και με την εκπαιδευτική διαδικασία του χορού, από τον τρόπο που κινούνται οι μαθητές στο μάθημα, από τον τρόπο που σωματοποιούν αυτό που τους δίνουμε, μπορούμε να καταλάβουμε πολλά για την ψυχοσύνθεσή τους και τον τρόπο που τοποθετούνται κοινωνικά. Οπότε, το σώμα δημιουργεί μια πιο αφαιρετική έννοια, ενώ ο λόγος τη συγκεκριμενοποιεί κάπως.

Άρα το σώμα προηγείται της λέξης.
Κατερίνα: Εγώ θεωρώ πως ναι.

Εύη Σούλη

Να μιλήσει όμως λίγο κι ο ποιητής για το έργο.
γιώργος: Ήταν απίθανα γοητευτική η εξίσωση των φθογγικών παθών με το ανθρώπινο σώμα, με την ανθρώπινη συμπεριφορά. Οι άνθρωποι συναιρούνται, εκθλίπτονται και προσπαθούν να εκτείνουν την ύπαρξή τους για να βρούνε απαντήσεις. Άνθρωποι Φθόγγοι. Και σε πολλές περιπτώσεις οι απαντήσεις που βρίσκουν αφορούν το σύνολο έστω και εάν πηγάζουν από προσωπική ανάγκη. Η τέχνη είναι ένα τέτοιο παράδειγμα. Μπορεί στο δρόμο να διαλυθείς, να αλλάξεις, να γίνεις αγνώριστος. Γι’ αυτό είναι και η λιγότερο εγωιστική πράξη του σύμπαντος.

Λογικά το κείμενο υπήρχε μέσα σου και πριν σου ζητηθεί από την Εύη – αλλιώς δε θα σου `βγαινε. Συγγενεύει με κάτι άλλο που έχεις γράψει;
γιώργος: Συγγενεύει με ένα κομμάτι από το προηγούμενο βιβλίο μου, την «Πάσα ανάσα», την ηρωίδα που υπάρχει εκεί. Αλλά εκεί η γυναίκα εκπροσωπεί την γυναίκα – εαυτό της, ενώ εδώ εκπροσωπεί το ανθρώπινο είδος. Χρησιμοποίησα πάντως πολλά κοινά υλικά. Το αποτέλεσμα του κειμένου δεν ήταν ίδιο, αλλά τα υλικά ήταν.

Ποια είναι αυτά τα υλικά;
γιώργος: Τα υλικά για να γράψω ως γυναίκα είναι οι γυναίκες που ξέρω: είναι η κόρη μου, η μάνα μου, τα κορίτσια που έχω αγαπήσει, όλες οι γυναίκες που έχω γνωρίσει στη ζωή μου. Το υλικό είναι αυτές.

Η γυναίκα που μιλάει ποια είναι;
γιώργος: Όλες.

Πώς είναι να γράφει ως γυναίκα κάποιος που έλκεται από το γυναικείο φύλο; Ήταν εύκολο να μπεις στο γυναικείο ψυχισμό;
γιώργος: Δεν το θεωρώ ακατόρθωτο άλμα. Η ανάγνωση που κάνει ένας άντρας στον γυναικείο ψυχισμό έχει μια κάποια βαρύτητα. Γιατί μπορεί όλο το έργο να λέει «δεν θα με ορίζεις», αλλά στην πραγματικότητα η γυναίκα ορίζει τον άντρα. Και ορίζει και τον κόσμο. Γι` αυτό τη θεωρώ καλύτερη εκπρόσωπο του ανθρώπινου είδους.

«Δεν είμαι στη διάθεσή σας / είμαι στη διάθεσή μου.» Φεμινιστικό τσιτάτο;
γιώργος: Ναι, είναι, με την καλή έννοια. Αλλά όχι μόνο αυτό.
Κατερίνα: Να πω κι εγώ ότι, παρόλο που ξεκινήσαμε από έναν πυρήνα γυναικείας ανάλυσης του χαρακτήρα, εν τέλει το ζήτημα του αυτεξούσιου και της αυτοδιάθεσης είναι πάρα πολύ συνολικό και καθολικό. Δε μας αρέσει να βάζουμε πρόσημα φύλου. Γενικά θεωρούμε ότι ο κάθε άνθρωπος που έμφυλα τοποθετείται ανοιχτά ενάντια σε κάποιον κοινωνικό κανόνα, μετέρχεται της ίδιας ψυχολογίας.
γιώργος: Άλλωστε αυτό το στίχο που είπες, μπορούμε να φανταστούμε να τον λέει κι ένας σκλάβος το 17ο αιώνα.
Εύη: Η φράση «δεν θα με ορίζεις» συμπυκνώνει, νομίζω, το σύνολο του έργου. Αν μπορούμε να διαλέξουμε δυο – τρεις φράσεις μέσα από το κείμενο, που για μένα είναι η αλήθεια μας κι ο στόχος μας, το «δε θα με ορίζεις» είναι μία απ` αυτές. Ξεκινάει ο γιώργος «δε θα μ` αγαπάς, δε θα με ποθείς» και φτάνει στο «δε θα με ορίζεις», που είναι πιο συμβολικό, πιο κοινωνικό, πανανθρώπινο, άφυλο, κ.λπ. Κι αυτό για μας ήταν το κέρδος απ` το κείμενο: το να φύγουμε από το ερωτικό. Δε θέλαμε να γίνει ένας ερωτικός γυναικείος μονόλογος, όπου μια γυναίκα θα λέει σε κάποιον «δε θέλω να μ` αγαπάς» και μετά θα λέει «θέλω να μ` αγαπάς». Αυτό θέλαμε να το αποφύγουμε. Για μένα, είναι μια γυναίκα που είναι σε μάχη, σε εσωτερικό πόλεμο.

γιώργος δομιανός

Άρα, θα μπορούσε το έργο να χαρακτηριστεί queer;
Εύη: Όχι, queer δεν είναι.
Κατερίνα: Είναι η μάχη για το αυτεξούσιο.
Εύη: Κι αυτές οι ταμπέλες…
Κατερίνα: Αφού το κείμενο λέει «δεν θα με ορίζεις». Δε θα το ορίσουμε εμείς! Δε θα του δώσουμε μια περιοριστική ταυτότητα.
Εύη: Στην ουσία για μένα είναι μια μάχη με το χρόνο. Λέει «πρέπει να μάθω και δεν έχω πολύ καιρό». Όλοι οι άνθρωποι έχουμε συγκεκριμένο χρόνο σ` αυτή τη γη και συγκεκριμένα ερωτήματα που καλείται να απαντήσει ο καθένας προσωπικά, συλλογικά, οπότε εδώ έρχεται και η καθολικότητα του πράγματος. Και μέσα από αυτές τις ζυμώσεις και τον πόλεμο τον εσωτερικό που βιώνει ο καθένας, μπορεί να βρει τη δική του λύτρωση, τη δική του κάθαρση, τη δική του ειρήνη, τη δική του γαλήνη.

Πάντως η γυναικεία περσόνα βολεύει και δραματουργικά. «Αφού η μήτρα είναι πεδίο βολής γεννήθηκα στόχος.»
Κατερίνα: Η συμβολοποίηση της μήτρας επίσης είναι πολύ συγκεκριμένη. Μπορεί να αναχθεί από τη γέννα μέχρι το βιασμό. Η μήτρα είναι που γεννάει, η μήτρα είναι και που διαρρηγνύεται.

Εσύ σκέφτεσαι να το δουλέψεις παραπάνω το κείμενο και να το αυτονομήσεις όταν τελειώσει η παράσταση;
γιώργος: Όχι, είναι γραμμένο γι` αυτό το σκοπό. Δε θέλω να το ξεκολλήσω. Σε καμία περίπτωση δε μπορώ να το ξεχωρίσω από το σύνολο των «Φθογγικών Παθών», από την Εύη, την Κατερίνα, τον Γιαν. Δε θα `θελα να το πειράξω καθόλου. Και μάλιστα λόγω των αναγκών της παράστασης έγιναν και αλλαγές, μετατοπίσεις του κειμένου, κοπήκαν μέρη, άλλαξαν πράγματα, το οποίο μου άρεσε πολύ. Γιατί έγινε αυτό που έπρεπε να γίνει: κομμάτι ενός ενιαίου συνόλου.

Τι αποκόμισες εν τέλει από όλη αυτή τη συνεργασία, που σε έβγαλε από τη μοναχικότητα της γραφής;
γιώργος: Αποκόμισα την εμπειρία του να γράφεις κάτι που δεν θα διαβαστεί από το χαρτί. Ακούγεται απλό αλλά δεν είναι. Αφαιρεί την ασφάλεια του να επαναλαμβάνεις την διαδρομή ανάμεσα από τις λέξεις. Αυτή η ασφάλεια αφορά και τον αναγνώστη και τον συγγραφέα. Κοίτα, δεν έχω πολλή εμπειρία ούτε από θέατρο ούτε από χορό. Άποψη προφανώς έχω, όπως έχουν όλοι οι άνθρωποι, αλλά δεν έχει τη βαρύτητα ενός ανθρώπου που έχει δει πολλές παραστάσεις, είτε θεατρικές είτε χορευτικές. Σκέψου τώρα να πρέπει να γράψω ένα κείμενο χοροθεατρικό. Πολύ δύσκολο. Οπότε αναγκάστηκα να εμπιστευτώ ένα δικό μου ρυθμό. Γράφοντάς το φοβόμουν ότι δε θα μπορεί κανείς να το ερμηνεύσει, σε συνδυασμό και με κίνηση, να το παίξει και με το σώμα, αλλά η Κατερίνα το κάνει εκπληκτικά. Η Εύη δεν έκανε απλά τη μετάφραση των λέξεων σε κίνηση. Η Εύη συμπλήρωσε τις προτάσεις με τις δικές της κινητικές λέξεις. Ταυτόχρονα μέσα σε όλο αυτό ο Γιαν με την μουσική του έριξε το ανατρίχιασμα. Και παρ` όλη τη σκοτεινότητά του – γιατί υπάρχει σκοτεινότητα – είναι πολύ καθαρό και φρέσκο πράμα. Κι όλοι οι συνεργάτες είναι φωτεινοί άνθρωποι που κατάφεραν να γεννήσουν κάτι ωραία σκοτεινό.


9, 10 και 11 Ιουνίου στο Second Skin (Δαμοκλέους 8, Αθήνα – Γκάζι) – περισσότερες πληροφορίες και αγορά εισιτηρίων στην ιστοσελίδα του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου