Είναι λίγο πολύ γνωστή η ιστορία του Αρμάνδου Δελαπατρίδη, που στο πρώτο μισό του 20ου αιώνα διέπρεψε ως ρήτορας στους δρόμους της Αθήνας. Δεν έχουμε όμως ιδέα για το αν η ρητορική συνήθεια επικρατούσε εξίσου στην καθημερινότητα του 19ου αιώνα. Ας μνημονεύσουμε λοιπόν τον Κώστα, «τον γνωστότερο όλων των υπαίθριων ρητόρων της πόλεως», όπως μας ενημερώνει ένα δημοσίευμα του 1887, λύνοντάς μας όλες τις απορίες.
Μα ας ξεκαθαρίσουμε πρώτα κάτι: οι ρήτορες αυτοί δεν ομοιάζουν με εκείνους που ακόμη και σήμερα εναλλάσσονται στα speakers’ corner (κυρίως) της Ευρώπης, στα ειδικά διαμορφωμένα σημεία δηλαδή, σαν υπαίθριες πλατφόρμες, στις οποίες επεμβαίνουν οι πολίτες, παίρνοντας μέρος στο δημόσιο διάλογο. Οι ρήτορες των Αθηνών προσέφεραν θέαμα, οι ομιλίες τους, αν και συχνά πολιτικού περιεχομένου, είχαν πρωτίστως σκοπό ψυχαγωγικό, ήταν ασκήσεις φαντασίας, λάμβαναν χρήματα από περαστικούς. Οι πρώιμοι αυτοί περφόρμερ δρόμου ήταν συνήθως άνθρωποι του περιθωρίου, εννοώντας πως είχαν δυσκολία ένταξης στο κοινωνικό σύνολο. Η πρακτική των δημόσιων ομιλιών, είτε επέφερε τον θαυμασμό είτε την χλεύη του διαβάτη, τους χάριζε με βεβαιότητα τη δυνατότητα του ανήκειν.
Ο Κώστας λοιπόν έβγαζε λόγους «πεντάρικους και δεκάρικους» στην Αθήνα για σχεδόν 30 χρόνια, πριν ακόμη κι από την έξωση του Όθωνα το 1862. Ήταν μία «δημοτικοτάτη προσωπικότης και μία από τας περιπετειοδεστέρας υπάρξεις. Έξαλλος θερμοκέφαλος και ρήτωρ εκ φύσεως» αποτελούσε τη δεκαετία του 1860 «την μόνη ψυχαγωγία της στερουμένης τότε παντελώς δημοσίων θεαμάτων πρωτευούσης». Ήταν λοιπόν από τους πρωτοπόρους αυτής της πρακτικής, «εκφωνών λόγους ανά πάσαν στιγμήν» στους οποίους «τον μεγαλείτερον ρόλον έπαιζε η λέξις Κύριοι». Το 1877 είχε προκαλέσει τον πνιγμό της γυναίκας του και οδηγήθηκε στη φυλακή για πέντε έτη αντί να διαπράξει το «παρακεκινδυνευμένον κίνημα να αυτοκτονήση». Έκτοτε, μετανιωμένος για την πράξη του, λέγεται πως περιφερόταν σαν ένα φάντασμα του παλιού του εαυτού, πουλώντας εφημερίδες από συνοικία σε συνοικία και εκφωνώντας πλέον λόγους χωρίς συνοχή, ακατάληπτους και παραληρηματικούς. Πριν λίγες μέρες ένα από τα αλητάκια των γειτονιών, τα λεγόμενα χαμίνια, χωρίς καμία αίσθηση της παλιάς ρομαντικής Αθήνας, τον πετροβόλησε, προξενώντας του σφοδρό χτύπημα στο πόδι. Ο Κώστας, ο διάσημος ρήτορας των Αθηνών, βρίσκεται σαν σήμερα πριν από 130 χρόνια στο νοσοκομείο, κι αυτός είναι ο λόγος που δημοσιεύτηκε η ιστορία του στον τύπο της εποχής και καταφέραμε να τον γνωρίσουμε. Περαστικά να είναι ή κατά τη συγκλονιστική φράση της εποχής «του ευχόμεθα ταχεία παραμυθίαν».
Κώστας ο Ρήτορας
Κάνε να βγης αρχίτερα απ’ το νοσοκομείον προ τού να πάθη κι η πληθύς των τόσων σου ομοίων γιατ’ είνε τέτοια εποχή κ’ έχομε τέτοιο χάλι που ρήτορες υπαίθριοι χρειάζονται και πάλι
περιοδικό «Το Άστυ» τχ. 108, σελ. 7
.
Και εδώ ένα ντοκουμέντο ομιλίας του που εντοπίσαμε στο περιοδικό «Ασμοδαίος» 1881, τχ. 116, σελ. 4:
Εξώφυλλο: Λεπτομέρεια από τον «Ρήτορα» του Magnus Zeller, 1920π. (Los Angeles County Museum of Art)
