Το κείμενο που ακολουθεί αποτελεί ελεύθερη απόδοση στα ελληνικά ενός μέρους του δοκιμίου «The Permanent Rebellion of Nicola Calas, The Trotskyist Time Forgot» του Alan Wald.
Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Against the Current, No. 196,
Σεπτέμβριος/Οκτώβριος 2018.
Οι σχέσεις του Νίκου Κάλας – Νίκο τον φώναζαν οι φίλοι του – και οι συναισθηματικές του κατακόμβες δεν έχουν ερευνηθεί εκτεταμένα. Ένα ζήτημα αφορά τη σχέση με την οικογένειά του. Τονίζεται μέσα στον εξής φροϋδικής εμπνεύσεως αφορισμό του ιδίου: «Ο καλλιτέχνης μπορεί να δημιουργήσει μόνο ένα πράγμα: τους γονείς του».
Έπειτα στην ερωτική του ζωή η πρώτη εντύπωση που έχουμε είναι ότι επρόκειτο για έναν φανατικό ετερόφυλο. Το 1943 παντρεύτηκε τη ρωσικής καταγωγής Elena Dimitrieva von Hoershelman, ψυχαναλύτρια, με την οποία θα έμενε μέχρι το τέλος της ζωής του.
Κάπου σε έναν στίχο του ο Κάλας λέει ότι «είμαι απόγονος του ερμαφρόδιτου Αδάμα…». Φαίνεται πως εμπνέεται από τους Γνωστικούς οι οποίοι σε μια από τις εκδοχές της θεογονίας τοποθετούσαν τον Πρώτο Άνθρωπο ή Αρχάνθρωπο ή Αδαμάντα στη βάση της ανθρώπινης γενεαλογίας. Αυτό το πλάσμα είχε ερμαφρόδιτη φύση και έφερε ταυτόχρονα στοιχεία μητρότητας και πατρότητας. Ο Θεός κοίμισε τον ερμαφρόδιτο Αδάμα ή Αδαμάντα για να ποιήσει τον Αδάμ και την Εύα. Πρόκειται για ιστορία με διάφορα προσωπεία κι έτσι, για παράδειγμα, ο μύθος του ανδρόγυνου πρωταρχικού ανθρώπου συναντάται και στο Συμπόσιο του Πλάτωνα.
Αν είναι, λοιπόν, απόγονος του ερμαφρόδιτου Αδάμα, κάπως έτσι αρχίζει να περιπλέκεται το ζήτημα της σεξουαλικότητας του Νίκου Κάλας. Ας δούμε ακολούθως μερικά πιο χειροπιαστά γεγονότα.
Από το 1934 πηγαινοερχόταν στο Παρίσι από την Αθήνα, μπαίνοντας στον κύκλο των Γάλλων σουρεαλιστών. Το 1937 θα αποφάσιζε να μείνει «μόνιμα» στο Παρίσι, διαμονή που θα κρατούσε περίπου δύο χρόνια, μέχρι να φύγει για την Πορτογαλία και έπειτα για τις ΗΠΑ το 1940.
Σε ένα γράμμα του τον Οκτώβριο του 1938 προς στον Γιώργο Θεοτοκά, συγγραφέα της «γενιάς του ’30», ο Κάλας σημείωνε: «Ψυχολογικά νιώθω σαν τον ήρωα της Βιρτζίνια Γουλφ, τον Ορλάντο, όπου μερικές φορές κυριαρχεί το θηλυκό στοιχείο και μερικές φορές το αρσενικό. Όπως προείπα, μέχρι σήμερα έχω μόνο διαρκείς και με πάθος σχέσεις με γυναίκες. Αλλά οι ιδέες μου περί αγάπης, ή μάλλον η στάση μου προς αυτήν έχει αλλάξει σε μεγάλο βαθμό….».
Το απύθμενο βάθος των ιδεολογικών του διαφορών με τον συντηρητικό Θεοτοκά δεν στάθηκε εμπόδιο στη φιλία τους.
Την ίδια χρονιά στο Παρίσι ο Κάλας δημοσίευσε τις Εστίες Πυρκαγιάς, που δεν είναι όπως θα περίμενε κανείς από την οπτική του 21ου αιώνα, ένα μανιφέστο ρευστότητας φύλων και πανσεξουαλισμού, αλλά αντίθετα είναι ρητά ετεροφυλοφιλικό βιβλίο και αναφέρεται στην ομοφυλοφιλία κυρίως σε σχέση με τον φασισμό. Σε κάποιο σημείο ο Κάλας εξηγεί: «…όπως η ζωή του ατόμου δεν μπορεί να είναι αντίθετη από τη ζωή των ζώων, έτσι και η επιθυμία του ατόμου– η αγάπη – δεν μπορεί να είναι αντίθετη από το συμφέρον του ενστίκτου της φύσης. Επομένως η αγάπη δεν μπορεί να είναι αντίθετη στην επιθυμία του αρσενικού για το θηλυκό και η ευτυχία οφείλει να είναι μια διευρυμένη μορφή της αγάπης όπου ενώνονται δυο άτομα διαφορετικού φύλου».
Οι απόψεις του περί σχέσεων συνοψίζονται από τη Lena Hoff: αν και περισσότερο φεμινιστής από τον Αντρέ Μπρετόν, ο Κάλας σχημάτισε ιδέες περί αγάπης και γάμου που είχαν πολλά κοινά με τις ρομαντικές απόψεις των σουρεαλιστών για μια σχέση με διάρκεια, πάθος και μονογαμική.
Το παραπάνω επιβεβαιώνεται όταν ο Κάλας γράφει: «Όταν αγαπάς, πρέπει να λες Αγάπη! Ούτε το διαζύγιο ούτε μια εξωσυζυγική σχέση κάνουν τον άνθρωπο ευτυχισμένο, παρά μόνο η αγάπη…». Πέραν τούτου υπερασπίστηκε απέναντι στην αστική οικογένεια και την εξουσία του συζύγου και του πατέρα, τον πρώτο επαναστατικό Σοβιετικό κώδικα του 1918 περί γάμου, οικογένειας και κηδεμονίας, που καθιστούσε ευκολότερη τη διαδικασία έκδοσης διαζυγίων άνευ αιτιολόγησης, έδινε το δικαίωμα στο ζευγάρι να πάρει όποιο επίθετο εκ των δυο συζύγων ήθελε, η ατομική περιουσία του καθενός θα διατηρούνταν σε περίπτωση διαζυγίου, κ.α. Με άλλα λόγια, έθετε ένα πλαίσιο για μια αγάπη λιγότερο θεσμικά καταπιεστική.
Ο Κάλας φαίνεται ότι τις επόμενες δεκαετίες θα σκεφτόταν τη στάση «αλλαγής σε μεγάλο βαθμό» που ανέφερε στο γράμμα προς τον Θεοτοκά, σαν τον μυθιστορηματικό Ορλάντο της Βιρτζίνια Γουλφ, που βρήκε την ηρεμία και την αυτοπεποίθησή του αφότου συνειδητοποίησε ότι ένας άνθρωπος μπορεί να έχει πολλούς εαυτούς.
Μετά από την περίοδο που διαφαίνεται στην αλληλογραφία με τον Θεοτοκά το 1938, δηλαδή μια περίοδο ετεροσεξουαλικότητας –ενισχυμένη από τις Εστίες Πυρκαγιάς-, ο Κάλας άλλαξε ρότα. Βρέθηκε σε μια διαβόητη σχέση με τον Μπράιον Γκάισιν, που ήταν συγγραφέας γεννημένος στον Καναδά, καθώς και ζωγράφος συνδεδεμένος με τον Σουρεαλισμό και έπειτα με τη γενιά των Beat λογοτεχνών, μάλλον πιο γνωστός ως ο άνθρωπος που σύστησε στον Γούιλιαμ Μπάροουζ την τεχνική cut-up που χρησιμοποίησε στο βιβλίο του Γυμνό Γεύμα (1959), αλλά και μια συνταγή με μαριχουάνα η οποία εμφανίστηκε στο βιβλίο μαγειρικής της Alice B. Toklas (σύντροφος της Γερτρούδη Στάην).
Η ερωτική σχέση των δύο αντρών περιγράφηκε σε μια βιογραφία του Γκάισιν το 2005, με τίτλο Nothing is True – Everything is Permitted. Ο Γκάισιν, που είχε στην παιδική του ηλικία το παρατσούκλι «Τρότσκι», πήγε στο Παρίσι για να μπει στην ομάδα των Σουρεαλιστών, όπου θα συγκρουόταν με τον Μπρετόν στα μέσα της δεκαετίας του 1930, με αποτέλεσμα ο Μπρετόν να τον αποβάλει από την ομάδα.
Αφότου ταξίδεψαν μαζί στην Ευρώπη, ο Κάλας και ο Γκάισιν θα έφταναν χώρια στη Νέα Υόρκη. Εκεί ο Γκάισιν έγινε μέλος του SWP (Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα) και δούλεψε σε ένα ναυπηγείο στο Νιού Τζέρσεϊ ως οξυγονοκολλητής κατά τη διάρκεια του πολέμου, ενώ διοργάνωσε μια εκστρατεία για να στηρίξει μια έγχρωμη γυναίκα υποψήφια στο εργατικό σωματείο.
Ο Κάλας σύντομα θα άλλαζε πάλι ρότα προς την ετεροφυλία, ανακοινώνοντας τον γάμο του με την Elena Dimitrieva von Hoershelman. Η σχέση με τον Γκάισιν είχε τελειώσει προ πολλού. Στο ημερολόγιο του John Bernard Myers που ήταν αρχισυντάκτης του νεοϋορκέζικου View όπου θα έγραφε και ο Κάλας, υπονοείται ότι ο τελευταίος είχε ακόμη κάποιες «ανησυχίες». Ο Myers είχε γνωρίσει τον Κάλας σε ένα γκέι μπαρ και μνημονεύει τα κουτσομπολιά που έλεγαν εκεί, ότι θα παντρευόταν μόνο και μόνο για να ικανοποιήσει τον Μπρετόν, ο οποίος θεωρούνταν μνημειωδώς ομοφοβικός.
Παρότι ο γάμος συνοδεύτηκε από στενή συνεργασία σε διάφορα κείμενα που έγραψε με τη γυναίκα του (φερειπείν εξέδωσαν το 1971 το Icons and Images of the Sixties) και κράτησε μέχρι να πεθάνει, ο Κάλας τη δεκαετία του 1960 αναμίχθηκε πολύ με την Ποπ Αρτ που ήταν ένα κίνημα το οποίο σήμερα βλέπουμε ότι συνδεόταν ιδιαίτερα με την αντρική ομοφυλοφιλική κουλτούρα.
Ίσως οι αλλαγές και η ασάφεια σχετικά με τη σεξουαλική του ταυτότητα συνδέονται με ένα μέρος ερμηνειών της ποίησης του Κάλας: οι στίχοι πόλης έχουν μια ροπή προς φιγούρες ξένων και παράξενες μορφές. Δραματοποιείται ο ίδιος ο εαυτός του ως ξένος που περιπλανάται από χώρα σε χώρα. Ίσως, ας προσθέσουμε, περιπλανάται ως ξένος από την πρωταρχική δυαδική του φύση, αυτή του Ερμαφρόδιτου Αδάμα.
Στο κείμενο και στον τίτλο προσθέσαμε την αναφορά στον στίχο του Κάλας «Είμαι απόγονος του Ερμαφρόδιτου Αδάμα…» και μερικά ακόμη στοιχεία.
Εικόνα: Ερμαφρόδιτος (c. 1934), του Max Ernst
.
.