Μόλις τον περασμένο Νοέμβριο σε δημοπρασία του οίκου Sotheby’s πουλήθηκαν αυτά τα τέσσερα σχέδια που χρονολογούνται την περίοδο 1938-39, με τον κοινό για όλα τίτλο Ψαλίδι, Γυρίνος και Γλάστρα με λουλούδια.
Οι ευδιάκριτες υπογραφές δεν αφήνουν αμφιβολίες. Το πρώτο υπoγράφει ο Νικόλαος Κάλας, το δεύτερο η Remedios Varo, το τρίτο ο Benjamin Peret και στο τελευταίο αυτό που μοιάζει με 1713 δεν είναι παρά τα αρχικά του Αndre Breton.
Ανήκουν σε μια ευρύτερη σειρά έργων, που όλα φέρουν τις υπογραφές των Σουρεαλιστών της ομάδας του Μπρετόν, και εκτέθηκαν στο Παρίσι το 1999 στην γκαλερί 1900 |2000, στην έκθεση Jeu de Dessin Communique.
Το 1934 ο Κάλας βρίσκεται στο Παρίσι. Η ζωή ρέει όπως ο καφές στα φλιτζάνια των Παρισινών καφενείων, τον τόπο όπου αρχίζουν όλα. «Στο Παρίσι συναντάει κανείς κόσμο. Το πλεονέκτημα των καφέ. Και μαζί με τα καφέ μπορείς να έχεις και σαλόνια και επαναστάσεις.» [1]
Και παιχνίδια όπως αυτό με τα σχέδια, κάτι σαν παραλλαγή του exquisite corpse. Η ακολουθία των αριθμών δείχνει ότι ξεκίνησε το πρώτο σχέδιο ο Κάλας, το έδειξε για δευτερόλεπτα στην Varo η οποία όφειλε να το ξανασχεδιάσει από μνήμης με τη μέγιστη δυνατή ακρίβεια, στη συνέχεια ο Περέ σχεδιάζει ό,τι πρόλαβε να απομνημονεύσει από την Varo, για να καταλήξει στον Μπρετόν.
Παιχνίδια μεταξύ φίλων, με τασάκια ξέχειλα, καφέδες και αλκοόλ, μόνο που αυτοί οι φίλοι είχαν ονοματεπώνυμα που η Ιστορία δεν ξέχασε. Αυτή η επίμονη μνήμη είναι που έρχεται 80 χρόνια μετά να αποτιμήσει μια αμέριμνη στιγμή, ένα μικρό πείραμα τόσο σύνηθες όμως για τους συμμετέχοντες, με το ποσό των 5.625 δολαρίων. Και μαζί η μοναδικότητα του αντικειμένου που σώθηκε, που αντί για καντριγιέ σελίδες θα μπορούσε να είναι μια χαρτοπετσέτα, αρκεί να φέρει τις υπογραφές, που βαραίνουν τόσο την μηδαμινή αρχική αξία του αντικειμένου, ώστε το ευτελές αποκτά προστιθέμενη αξία τέτοια που το καθιστά θήραμα στο πολυτελές παζάρι του Sotheby’s. Λίγο προπολεμικό dna, αγγίγματα πάνω στα αγγίγματα για 80 χρόνια, το σωσμένο φθαρτό καδραρισμένο πίσω από γυαλί, να μην αγγίζεται, μη σπάσει το γυαλί και δραπετεύσουν τα γέλια του Μπρετόν, του Περέ, της Βάρο, του Κάλας και σκάσουν πάνω στον συλλέκτη.
Οι υπογραφές, ευτυχώς, δεν αποτιμώνται μόνο με όρους οικονομικούς. Έχει ενδιαφέρον να θυμηθούμε πώς αποκρυπτογραφεί ο Κάλας τη μονογραφή του Μπρετόν 1713. « Ο Μπρετόν απέδιδε ιδιαίτερη σημασία στους αριθμούς 17 και 13, γιατί με τον τρόπο που έγραφε τα αρχικά του το μεν Α(ndré) έμοιαζε με το 17, το δε B(reton) με το 13. Εξάλλου στην τράπουλα Ταρό το 17 της μεγάλης αρκάνας συμβολίζει την ελπίδα, ενώ το 13 τον θάνατο. […] Στην Αρκάνα 17 ο Μπρετόν αναφέρεται στο πουλί που είναι «ερμητικά κλεισμένο… πάνω από τα αγαπημένο λείψανο», ανάγοντας το κοτσύφι στο συμπληρωματικό/αντίθετο της πεταλούδας, συμβόλου της ψυχής, που στο χαρτί 17 στέκει πάνω σ’ ένα τριαντάφυλλο. Καθώς μάλιστα τα φτερά της πεταλούδας σχηματίζουν το λατινικό γράμμα V της λέξης Victory, ο Μπρετόν συνδέει τη συγκεκριμένη παράσταση με τη νίκη των επαναστατικών δυνάμεων που προσδοκούσε μετά το τέλος του Β’ Παγκόσμιου πολέμου» [2]
Όμως ας επιστρέψουμε στα μέσα του ’30 στα καφενεία και στα μανιφέστα.
«Κάποτε έτυχε σ’ ένα καφέ να συναντήσω τον Αντονέν Αρτό. Κατόπιν με ρώτησε ξαφνικά αν ήθελα να παίξω σ’ ένα έργο. Ήθελε να με κάνει ηθοποιό. Του είπα ότι δεν μπορούσα να μάθω τίποτα απέξω, ήταν απλώς αδύνατο. […]. Αυτό στο οποίο διέφερε το Παρίσι από τη Νέα Υόρκη, ήταν ότι, όταν μαζευόμασταν στο Παρίσι, ήταν όλοι εκεί. […] Το μόνο που είχα να κάνω ήταν να μετακινούμαι από το Ντε Μαγκό στο Φλορ» [1]
«Ποτέ δεν συνυπέγραφα τα μανιφέστα τους. Θέλω να πω δεν μπορούσα. Όταν οι υπερρεαλιστές δημοσίευσαν το ’39, όχι το ’38, ένα είδος πολιτικής μπροσούρας που λεγόταν Κλειδί, περιείχε ανυπόγραφα διάφορα πράγματα τα οποία είχα γράψει. Και δεν υπέγραφα ποτέ κανένα από τα μανιφέστα, έτσι το όνομά μου δεν εμφανίζεται πουθενά σ’ αυτή την έκδοση» [1]
Δε νομίζω ότι έχει νόημα να εμπλακούμε σε μια προσπάθεια ερμηνείας των σχεδίων, που ήταν ένας ακόμη ευφάνταστος και παιγνιώδης τρόπος να συνδιαλέγονται οι υπερρεαλιστές. Έχει ωστόσο σημασία τι απαντά ο Κάλας το 1977 για την Παρισινή περίοδο, και ενώ ήδη από τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του ’40 αποστασιοποιήθηκε ιδεολογικά και πολιτικά από τον Μπρετόν.
«Ποια ήταν για σένα η γοητεία του υπερρεαλισμού στο Παρίσι;»
« Ήταν ΤΟ πράγμα. Θέλω να πω, ήταν η περιπέτεια.» [1]
[1] Νικόλαος Κάλας Βίος και Πολιτεία – Η συνέντευξη για τα αρχεία της Αμερικανικής Τέχνης το 1977 – Μετάφραση και επιμέλεια: Σπήλιος Αργυρόπουλος, Βασιλική Κολοκοτρώνη / εκδόσεις: ύψιλον
[2] Nικόλαος Κάλας Υπερρεαλισμός και η δημιουργία της ιστορίας – Μετάφραση: Ανδρέας Παππάς / εκδόσεις: Άγρα
.
