Bullet Points
[Το πολύκροτο ποίημα του Τζέρικο Μπράουν]
Ειρήνη Γιαννάκη (κείμενο) – Τόνια Κοβαλένκο (μετάφραση ποιήματος)
.
Στο κεφάλι, και δεν θα αυτοπυροβοληθώ
Πισώπλατα, και δεν θα κρεμαστώ
Με σακούλα σκουπιδιών, κι αν το κάνω,
Να ξέρεις πως δεν θα το κάνω
Μέσα σε περιπολικό, φορώντας χειροπέδες,
Ή στο κρατητήριο μιας πόλης
Που γνωρίζω το όνομά της, μόνο
Επειδή περνάω από κει οδηγώντας
Για να φτάσω σπίτι μου. Ναι, ίσως κινδυνεύω
Αλλά να ξέρεις, πιο σίγουρος είμαι ότι τα σκουλήκια
που ζουν κάτω απ’ τις σανίδες του δαπέδου μου
θα κάνουν αυτό που κάνουν πάντα
σε κάθε κουφάρι
Παρά ότι ένας εκπρόσωπος του νόμου θα μου κλείσει τα μάτια
όπως ένας εκπρόσωπος του Θεού ή ότι θα με σκεπάσει
με σεντόνι τόσο καθαρό που θα με σκέπαζε μ’ αυτό
Και η μάνα μου πριν κοιμηθώ.
Όταν θα σκοτωθώ, θα το κάνω
Όπως οι περισσότεροι Αμερικανοί,
Να το ξέρεις: με το κάπνισμα
Ή με μια μπουκιά κρέας που θα μου κάτσει στο λαιμό
‘Η επειδή θα’ χω μείνει ταπί και θα ξυλιάσω
Έναν χειμώνα απ’ αυτούς που αποκαλούμε
‘ο χειρότερος όλων των εποχών’.
Αν μάθεις πως πέθανα κι ήταν κάπου κοντά
ένας μπάτσος, τότε να ξέρεις ότι ο μπάτσος αυτός μ’ έφαγε.
Με πήρε από μας κι άφησε πίσω το σώμα μου, το οποίο,
Ξέχνα όσα μας δίδαξαν,
είναι πιο ακριβό από την αποζημίωση
Που δίνει το κράτος σε μια μάνα για να μην κλαίει πια,
Και πολύ πιο όμορφο από την καινούρια σφαίρα
Που θα ξεσφηνώσουν απ’ τις πτυχώσεις του εγκεφάλου μου.
♦
Ανατέμνοντας το κακό
της Ειρήνης Γιαννάκη
Ο Τζέρικο Μπράουν είναι o αφροαμερικανός ποιητής που στις αρχές του περασμένου μήνα κέρδισε το βραβείο Πούλιτζερ 2020 για την ποίηση για τη συλλογή του “The Tradition” (Copper Canyon Press, 2019). Γεννημένος το 1976 στο Σρίβπορτ της Λουιζιάνα, καθηγητής και διευθυντής του προγράμματος δημιουργικής γραφής στο πανεπιστήμιο Έμορι της Ατλάντα, συγκαταλέγεται ανάμεσα στις πιο διακριτές νέες φωνές της Αμερικανικής ποίησης σήμερα. Και οι τρεις συλλογές που έχει εκδώσει– “Please” (New Issues Poetry & Prose, 2009) και “The New Testament” (Copper Canyon Press, 2014) οι δύο προηγούμενες–, έχουν συγκεντρώσει αρκετές διακρίσεις, έχουν αποσπάσει διθυραμβικές κριτικές αλλά και έχουν στρέψει το ενδιαφέρον του αμερικανικού αλλά ολοένα και πιο διεθνούς αναγνωστικού κοινού πάνω του.
Με βαθιά γνώση της αμερικανικής ιστορίας και με γερές ρίζες στην αμερικάνικη λυρική παράδοση, ο Τζέρικο Μπράουν μοιάζει να έχει απευθείας προγόνους τη Ντίκινσον, τον Ουίτμαν, τον Φροστ, την Πλαθ, την Σέξτον. Με τόλμη και ευαισθησία, διατρέχει θέματα όπως η εξουσία και η διαφθορά της, η βία, ο θάνατος, το ευάλωτο σώμα, η σεξουαλικότητα, η ομοερωτική ταυτότητα, ο πόνος και η αγάπη. Το συλλογικό τραύμα και το προσωπικό βίωμα διαπλέκονται, όπως και η μυθολογία με τη σύγχρονη ιστορία.
Ο Μπράουν μιλά συχνά στα ποιήματά του για τον ρατσισμό και τη βία κατά των μαύρων στην Αμερική. Ο τελευταίος στίχος από το ποίημά του “The tradition” που έδωσε και τον τίτλο στην ομώνυμη συλλογή είναι μία άμεση ονομαστική αναφορά στις γνωστές περιπτώσεις θανάσιμης αστυνομικής βίας: Έρικ Γκάρνερ, Μάικλ Μπράουν και Τζον Κρόφορντ. Η «παράδοση», στη συγκεκριμένη περίπτωση, δεν είναι άλλη από την επαναλαμβανόμενη βία κατά των μαύρων αλλά και τη βαθιά ριζωμένη στάση μιας ολόκληρης κοινωνίας που ενώ ευαγγελίζεται ελευθερία, ισότητα και δημοκρατία, επιμένει στην αντιμετώπιση εκατομμυρίων ανθρώπων σαν πολίτες δεύτερης κατηγορίας, στον απόηχο μιας άλλης επαχθούς «παράδοσης», αυτή της δουλείας.
Η ποίησή του έγινε τραγικά επίκαιρη αυτές τις μέρες, μετά τη δολοφονία του άοπλου αφροαμερικανού Τζωρτζ Φλόιντ στη Μινεάπολις στις 25 Μαΐου, κατά τη διάρκεια σύλληψής του από αστυνομικούς, τις διαδηλώσεις, τις ταραχές και το παγκόσμιο κίνημα διαμαρτυρίας “Black Lives Matter” που ακολούθησαν. Στο επίκεντρο της δημοσιότητας βρέθηκε το παρακάτω ποίημα “Bullet Points” που άρχισε να αναδημοσιεύεται ευρέως από τους χρήστες των σόσιαλ, κι έχει γραφτεί, όπως ο ίδιος ο Μπράουν έχει δηλώσει, με αφορμή πραγματικά περιστατικά από υποτιθέμενες αυτοκτονίες μαύρων ενώ τελούσαν υπό αστυνομική φύλαξη. Η ποίησή του διαθέτει την αμεσότητα, το βιωματικό υπόβαθρο, το λυρικό βάθος αλλά και τον αυτοσαρκασμό που απαιτούνται για να θίξει κανείς αυτά τα θέματα, αποφεύγοντας μελοδραματικές ή διανοουμενίστικες παγίδες.
To ευφυέστατο λογοπαίγνιο του τίτλου “Bullet points” που χάνεται στα ελληνικά σοκάρει τον αναγνώστη με το αμφίσημο σημασιολογικό φορτίο του: “Bullet” είναι η σφαίρα αλλά και το τυπογραφικό σημείο που εισάγει σε μία λίστα. Μπορεί να φανταστεί κανείς τις σφαίρες που καρφώνονται στα κρανία μαύρων όπως αυτών του ποιήματος σαν μαύρες κουκίδες στο λευκό φόντο της προνομιούχας Αμερικής. Οι σφαίρες που εκτοξεύει ο ρατσισμός σχηματίζουν «σημεία» που δεν μπορεί άλλο πια να παραβλέπει ένα ολόκληρο έθνος. Το ρίγος του ποιήματος προσπαθεί να διαπεράσει τη ραχοκοκαλιά της αμερικανικής κοινωνίας, ανατέμνοντας το κακό, τις απ-αξίες και τις κραυγαλέες κοινωνικές ανισότητες, χρησιμοποιώντας μερικούς ανατριχιαστικούς παραλληλισμούς: τα σκουλήκια ξέρουν να κάνουν καλύτερα τη «δουλειά» που είναι προορισμένα να κάνουν από τους αστυνομικούς που όχι μόνο έχουν χάσει και την παραμικρή ανθρωπιά αλλά δεν κάνουν καν το καθήκον που έχουν επιφορτιστεί ενώ το ανθρώπινο σώμα ενός αφροαμερικανού για το κράτος αξίζει πολύ λιγότερο και από την αποζημίωση με την οποία το αποτιμά, προκειμένου να απαλλαγεί από τις διεκδικήσεις των συγγενών του. Το “Bullet Points” είναι η συγκλονιστική μεταθανάτια φωνή ενός αφροαμερικανού που υπήρξε θύμα του συστημικού ρατσισμού και που σίγουρα «δεν αυτοπυροβολήθηκε»: «Αν μάθεις πως πέθανα κι ήταν κάπου κοντά / ένας μπάτσος, τότε να ξέρεις ότι ο μπάτσος αυτός μ’ έφαγε».
Ο Τζέρικο Μπράουν διαβάζει το εν λόγω ποίημα
Bullet Points
I will not shoot myself
In the head, and I will not shoot myself
In the back, and I will not hang myself
With a trashbag, and if I do,
I promise you, I will not do it
In a police car while handcuffed
Or in the jail cell of a town
I only know the name of
Because I have to drive through it
To get home. Yes, I may be at risk,
But I promise you, I trust the maggots
Who live beneath the floorboards
Of my house to do what they must
To any carcass more than I trust
An officer of the law of the land
To shut my eyes like a man
Of God might, or to cover me with a sheet
So clean my mother could have used it
To tuck me in. When I kill me, I will
Do it the same way most Americans do,
I promise you: cigarette smoke
Or a piece of meat on which I choke
Or so broke I freeze
In one of these winters we keep
Calling worst. I promise if you hear
Of me dead anywhere near
A cop, then that cop killed me. He took
Me from us and left my body, which is,
No matter what we’ve been taught,
Greater than the settlement
A city can pay a mother to stop crying,
And more beautiful than the new bullet
Fished from the folds of my brain.
Jericho Brown,The Tradition, Copper Canyon Press, 2019
