Λασπωμένοι δρόμοι, ήχοι παπουτσιών που περπατάνε μέσα στα νερά, καταιγίδες που σε κάνουν να βάζεις βαθιά τα χέρια στις τσέπες έστω κι αν είσαι σε μία πολυθρόνα κινηματογράφου, μυρωδιά επαρχιακού σιδηροδρομικού σταθμού: αυτός ο συνδυασμός υγρασίας, τσιγάρου και κουρασμένων ρούχων. Οι χαρακτήρες των ταινιών του Αγγελόπουλου μένουν πάντα άναυδοι μπροστά στην έννοια των συνόρων. Παλεύουν όμως μαζί τους με όλα τους τα όπλα. Τα πόδια, τα χέρια, τον διαμελισμό των αναμνήσεών τους, την απλόχερη προσφορά προσωπικών καταστροφών. Προσπαθούν να τα καταργήσουν περνώντας τα, ό,τι τίμημα και να έχει αυτή τους η πράξη.
“Τα πιο μεγάλα σύνορα είναι στο μυαλό.
Τα κύρια σύνορα είναι τα σύνορα της αγάπης, της γνώσης,
της προόδου του κόσμου, της κατανόησης.
Τα σύνορα ανάμεσα στον έναν και τον άλλο.
Για να μπορέσει κανείς να δει το βλέμμα του άλλου πρέπει πρώτα να καταργήσουμε τα σύνορα.
Το βλέμμα των άλλων είναι σημαντικό για την συνέχιση του κόσμου.”
Η βάση όλων των εκφάνσεων της τέχνης είναι μία ιστορία. Η βάση όλων των εκφάνσεων της υψηλής τέχνης είναι μία πραγματικά καλή ιστορία. Με αρχή, μέση και τέλος. Ο Αγγελόπουλος κατάφερε να κάνει υψηλή τέχνη χωρίς αρχή και χωρίς τέλος, παρά μόνο μέση, το μεδούλι μίας θαρραλέας σκέψης. Κατάφερε στην πραγματικότητα μέσα από τις ταινίες του να πλέξει μία τεράστια και μόνιμη σκηνή. Την μόνιμη σκηνή μίας συλλογικής λύπης.
“Ονειρευόμασταν έναν καλύτερο κόσμο,
όμως ξυπνήσαμε βίαια σε έναν άλλο.”
Κωνστάντζα – Οδησσός. Ο ήρωας πάνω σε ένα πλωτό φορτηγό συνοδεύει στο τελευταίο της ταξίδι μία γενναία ιδέα που σκόπευε να αλλάξει τον κόσμο. Η ιδέα αυτή είναι πια ένα τεράστιο σπασμένο άγαλμα. Κι εμείς μπαίνοντας στο σώμα του ήρωα, αμίλητοι, ακίνητοι, παγωμένοι, προσπαθούμε κοιτώντας το ποτάμι να καταλάβουμε.
“Ίσως αν ήξερα ποιος είμαι θα είχα σταματήσει να κάνω ταινίες.
Κάνω ταινίες για να βρω μία ισορροπία. Κάνω ταινίες για να καταλάβω.”
Ο Αγγελόπουλος μας προσέφερε έναν κινηματογράφο που εκ πρώτης όψεως μοιάζει επιτηδευμένος, προσεκτικός και στημένος. Μα η αλήθεια είναι πως μπόρεσε να περάσει στο βλέμμα μας, το βλέμμα του ποιητή. Μας προσέφερε την δυνατότητα να μπορούμε κάθε φορά για δύο – τρεις ώρες να αντιμετωπίζουμε τον κόσμο όπως του αξίζει. Να βλέπουμε μονάχα αυτά που έχουν πραγματική σημασία, να επιβεβαιώνουμε κάθε φορά την ύπαρξη μίας μεταφυσικής που παράγεται από τον ίδιο τον άνθρωπο.
(Μια ηλιόλουστη μέρα, στάσου σε μια βουνοκορφή και ψέλλισε το όνομά του. Αμέσως θα συγκεντρωθούν σύννεφα. Θα βρέξουν και θα σε κάνουν ένα με το χώμα. Ύστερα η λέξη σύνορα θα εξατμιστεί.)
Φωτογραφία Josef Koudelka / Romania, 1994 – (από τα γυρίσματα της ταινίας “Το βλέμμα του Οδυσσέα”)
