Βρισκόμαστε σε μια περίοδο όπου οι οθωμανοί έχουν κατακτήσει την πόλη της Αθήνας και κυριαρχούν απόλυτα. Το Ερέχθειο στεγάζει το χαρέμι. Ο Παρθενώνας, με υψωμένο μιναρέ, έχει μετατραπεί σε τζαμί, ενώ ένα ιερό κτίσμα στο εσωτερικό του έχει προστεθεί να ατενίζει την Μέκκα. Γύρω του, πάνω στις ελεύθερες επιφάνειες του βράχου, δεκάδες σπίτια που κατοικούσαν οθωμανικές οικογένειες κυρίως στρατιωτών και φρουρών, συνθέτουν μια εντελώς ιδιότυπη καστροπολιτεία.
Αν και κάμποσα έχουν γραφτεί για εκείνη την περίοδο, μια σχετικά άγνωστη πλευρά της ιστοριογραφίας αποτελεί το μουσουλμανικό κοιμητήριο, που βρισκόταν στην κύρια είσοδο της Ακρόπολης με τρόπο επιδεικτικό, ώστε να συμβολίζει την οθωμανική κυριαρχία επί του αρχαίου παρελθόντος.
Ακριβώς λόγω της θέσης του στα Προπύλαια, έχει καταφέρει να αποτυπωθεί στην εικονογραφία εκείνης της περιόδου και μπορούμε να πάρουμε μια ιδέα από την κρυμμένη ιστορία της πρωτεύουσας.
Στη λιθογραφία του 1841 (Stademann, Ferdinand) αποτυπώνεται ο χώρος του νεκροταφείου λίγο πριν χαθεί για πάντα. Τον διακρίνουμε σε παρακμή, με κάποια λιγοστά μνήματα κι αυτά υπό κατάρρευση, καθότι η πόλη της Αθήνας δεν είναι πια οθωμανική. Η τούρκικη φρουρά στις 31 Μαρτίου 1833 έχει παραδώσει το Κάστρο στα βαυαρικά στρατεύματα του Όθωνα και η Αθήνα γυρνάει σελίδα. Η «κάθαρση» της ολομάρμαρης Ακρόπολης ξεκινά και η πρόσληψη της αρχαιοελληνικότητας θα θριαμβεύσει. Τα οθωμανικά σπίτια θα γκρεμιστούν. Ο φράγκικος πύργος που τον βλέπουμε στα δυτικά του βράχου σύντομα θα κατεδαφιστεί. Το οικοδόμημα του Ηρώδειου Ωδείου, που οι προεξοχές των καμάρων εμφανίζονται στα δεξιά, θα αναδυθεί και θα αναστηλωθεί.
Η έκταση του νεκροταφείου είναι αχανής όπως αποτυπώνεται στην χαλκογραφικό σχέδιο του αρχιτέκτονα Heinrich Hübsch το 1819 ο οποίος ατενίζει τη γεωγραφία από την Πνύκα.
Ακόμη πιο πίσω, σε μια λιθογραφία του 1778, βλέπουμε το κοιμητήριο να στέκει δίπλα στα περίφημα τείχη του Χασέκη, του βοεβόδα της Αθήνας. Μία από τις εφτά πύλες εισόδου που είχαν τα τείχη, τα οποία είχαν υψωθεί για να προστατεύσουν την πόλη από τις επιδρομές, βρισκόταν ακριβώς εκεί και την αποκαλούσαν «Τα μνήματα». Εντός του νεκροταφείου βλέπουμε και το κοιμητηριακό τζαμί, ένα από τα τέσσερα της πόλης το 1667, όπως το επιβεβαιώνει ο γνωστός περιηγητής Εβλιά Τσελεμπί.
Το στίγμα του μουσουλμανικού νεκροταφείου σε όλο του το μεγαλείο το λαμβάνουμε σε αυτή τη λιθογραφία η οποία το αποτυπώνει να βρίσκεται σε πλήρη λειτουργία, αποπνέοντας επιβλητικότητα και κατάνυξη. Ο πεσμένος κίονας κάτω αριστερά δημιουργεί έναν υπαινιγμό πάνω στο παράξενο μπόλιασμα της ιστορίας.
ΣΗΜΕΡΑ
Θραύσματα από μουσουλμανικές ταφικές στήλες, στα “μπάζα” της Ακρόπολης (Γ. Χαμηλάκης, 1/11/2020). Η φωτογραφία περιλαμβάνεται στο βιβλίο, Hamilakis, Y. and Greenberg, R. 2022. “Modernity’s Sacred Ruins: Archaeology, Colonialism and the National Imagination in Greece and Israel”.
♦
____________
Αν βρήκες το άρθρο μας ξεχωριστό ίσως αξίζει να εμψυχώσεις την προσπάθεια του ΑΣΣΟΔΥΟ ώστε να συνεχίσει να υπάρχει ως διακριτή φωνή στο διαδίκτυο. Κάθε οικονομική συνεισφορά θα σου επιστραφεί συναισθηματικά μέσα από το περιεχόμενό του. Κάνε μια δωρεά εδώ:
