Από τους σημαντικότερους Ισπανούς καλλιτέχνες του εικοστού αιώνα, ο Σαλβαδόρ Νταλί (1904-1989) συνέδεσε το όνομά του με το σουρεαλισμό και έχτισε έναν ιδιαίτερο μύθο καλλιτεχνικής ιδιοφυΐας.
Το έργο του που ονομάστηκε «Αφροδίτη με Συρτάρια» και θα συναντήσουμε παρακάτω είχε σκοπό να μας θεραπεύσει από την ίδια την ψυχανάλυση, βγάζοντας τα μυστικά του εαυτού και του πολιτισμού στη φόρα με το άνοιγμα των συρταριών.
Ο Τώνης Σπητέρης συναντάει τον Νταλί τον Δεκέμβριο του 1964 για μια αποκλειστική συνέντευξη, αλλά και για να τον πείσει να συμμετάσχει σε μια επερχόμενη μεγάλη έκθεση γλυπτικής στην Αθήνα.
.
ΠΑΡΙΣΙ. Δεκέμβριος 1964.
Ανταπόκριση Τώνη Σπητέρη
ΝΑπλησιάσεις το Νταλί είναι εύκολο και δύσκολο. Ανάλογα πως θα το πάρει. Μπορεί να σε κάνει να περιμένεις βδομάδες –συνέβηκε ακόμα και στον εκδότη των «Απομνημονευμάτων» του- ή να σε δεχτεί αμέσως. Εξαρτάται από τα κέφια, από τη διάθεση της στιγμής. Είναι ένα είδος μαζοχισμού, η έκφραση της ειρωνείας του. Στην περίπτωσή μου, μια κοινή φίλη διευκόλυνε τα πράγματα και βρέθηκα μια Κυριακή πρωί στο πολυτελές διαμέρισμα ενός ξενοδοχείου του κέντρου, μπροστά στις ανεπίληπτες και αγκυλωτές κεραίες των μουστακιών του περίεργου ζωγράφου. Ακουμπισμένος στο τζάκι με μετάλλινη περικεφαλαία του ρωσικού στρατού στο κεφάλι και βλέμμα αγέρωχο, μου θύμισε κάποια εικόνα του Θεόφιλου μεταμφιεσμένου σε Μεγ’ Αλέξαντρο. Δίπλα του, κουρνιασμένη σε μια πολυθρόνα η μούσα του, η τρομερή και άλλοτε ωραία Γκάλα, που μια μακρινή μέρα του 1926 εγκατέλειψε τον ποιητή Ελυάρ για να συνδέσει τη ζωή της με τον Ισπανό ζωγράφο.
Η πρώτη επαφή στάθηκε θερμή. «Είμαι κι εγώ λίγο Έλληνας», μου δηλώνει, «στην Καταλωνία την πατρίδα μου, αιώνες πριν οι Έλληνες και οι Φοίνικες είχαν εγκατασταθεί για να προετοιμάσουν το λίκνο του πολιτισμού, τα καθάρια και θεατρικά σπάργανα της γέννησής μου. Το Φιγκουέρος, όπου γεννήθηκα πριν από εξήντα χρόνια, βρίσκεται στο δρόμο προς το παλιό λιμάνι των Φωκαίων, το Αμπούρας, τη ‘Χώρα του Εμπορίου’».
Με διασκεδάζει η δήλωση του «πατριώτη» μας και τον ερωτώ αν είναι αυτές οι μακρινές «φωνές των προγόνων» που ξανάρχονται για να υπαγορέψουν τις τόσες συνθέσεις του με θέματα εμπνευσμένα από την Ελλάδα.
«Ασφαλώς», μου απαντάει, «πώς εξηγείται διαφορετικά ότι όλη μου η τέχνη βασίζεται στους Ίωνες φιλοσόφους, στην ελληνική επιστήμη και μυθολογία; Δέκα χρονών ζωγράφισα το πρώτο μου έργο και είχε θέμα την Ελένη της Τροίας, πολύ ρομαντική. Φυσικά, το όραμά μου διαφέρει, γιατί πάντα προσπάθησα να ελευθερώσω την καταπιεσμένη συνείδησή μας από τα συμβατικά της δεσμά. Παράδειγμα, η ‘Συρταρωτή Αφροδίτη της Μήλου’, ή η ‘Ωτορινολογική κεφαλή της Αφροδίτης’».
Βρίσκω την κατάλληλη στιγμή για να του μιλήσω για τα καινούργια του χαρακτικά με θέματα παρμένα από τη μυθολογία. Τον ερωτώ τι θέματα θα πραγματευτεί.
«Όλους τους θεούς, αρχίζοντας από τον Δία, τον Άρη, την Αφροδίτη. Και πολλές μυθολογικές σκηνές. Όλη τη μυθολογία. Πρόκειται για μια πολυτελέστατη έκδοση χωρίς κείμενο ή με σχόλια δικά μου».
«Σεις που είσαστε λάτρης της Ελλάδας, πως δεν αποφασίσατε ποτέ να έρθετε;»
«Είναι παλιό μου όνειρο και διακαής μου πόθος. Όταν τελειώσω τις ‘Μυθολογίες’ θα μπορέσω να επισκεφτώ ανενόχλητα τη δεύτερη αυτήν πατρίδα μου».
«Ξέρετε, θα γίνει μια μεγάλη διεθνής έκθεση γλυπτικής στην Αθήνα. Θα δεχόσασταν να στείλετε ένα κομμάτι σας;»
«Με μεγάλη μου χαρά. Έτσι το δημιούργημά μου, η νέα μου Αφροδίτη, θα μπορούσε να ξαναζήσει μέσα στο φυσικό της χώρο. Θα αποφάσιζα τότε κι εγώ ναρθώ να σας δω».
Η ιδέα τον ενθουσιάζει.
«Είναι ένα κομμάτι μοναδικό στη δουλειά μου, από τα λίγα υπερρεαλιστικά γλυπτά μου. Πολλές φορές μου ζήτησαν να το εκθέσω, αλλά επειδή ήταν αρχικά σε γύψο το απέφευγα. Τώρα το έχω χυμένο σε χαλκό κι έτσι για την Ελλάδα θα το στείλω. Θα πρέπει όμως να σας κάνω ειδικό σχέδιο για το πώς θα χρειαστεί να τοποθετηθεί γιατί με το φως σας δεν θα είναι εύκολο».
Φτάνουν στο μεταξύ κι άλλοι φίλοι του. Τους μιλάει για την Ελλάδα και για τα σχέδιά του. Ανάμεσα σ’ αυτούς και η Κρεμιέ που γύρισε τελευταία την ταινία με την Μερκούρη στο Καντακές. Τη ρωτάει για τη Μελίνα:
«Δύσκολη, αλλά χαριτωμένος άνθρωπος και άριστη ηθοποιός».
Ξαναπιάνουμε ωστόσο την κουβέντα με τον Νταλί για το Ποπ-Αρτ.
«Μ’ ενδιαφέρει ή μάλλον μ’ ενδιέφερε γιατί ποπ είχα κάνει πολύ πριν τους σημερινούς. Άλλωστε εγώ δεν μπορώ να παρακολουθήσω τη μόδα ή τα ρεύματα της στιγμής. Σήμερα νοιώθω την ανάγκη επιστροφής σ’ έναν καινούργιο κλασικισμό όπου να υπάρξει η έννοια του θείου, όπου θα μπορέσω ν’ αγκαλιάσω μέσα από το παραστατικό, φανταστικό φαινόμενο, την έννοια του κόσμου».
Δεν υπάρχει κανένας στόμφος στην ομιλία του. Σκέφτομαι πόσο διαφορετικός παρουσιάζεται σε πολλές άλλες του επιδειξιακές εκδηλώσεις. Του κάνω την παρατήρηση.
«Η ζωή είναι ένα μεγάλο θέατρο και ο καθένας μας παίζει ένα ρόλο ανάλογα με τις πεποιθήσεις του και αυτό που επιθυμεί να πετύχει. Οι μεγαλοφυείς, κι εγώ είμαι μεγαλοφυής, δεν μπορούν να δεσμεύονται από τα συμβατικά δεσμά. Διαφορετικά, αναπόφευκτα θα κάνουν παραχωρήσεις. Κι εγώ, εννοώ να παίζω το ρόλο μου ειλικρινά, καθώς μου το υποβάλλουν οι έμφυτες παρορμήσεις μου».
Η συνομιλία μας τελείωσε. Το παιδικό του χαμόγελο με συνοδεύει. Αποχαιρετιόμαστε και μου ανανεώνει την υπόσχεση να έρθει στη «δεύτερη του πατρίδα».
ΤΩΝΗΣ Π. ΣΠΗΤΕΡΗΣ
(Εφημ. ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, 6.12.1964)
Το φθινόπωρο του 1965 παρουσιάστηκε στην Αθήνα, στη διεθνή έκθεση γλυπτικής «Παναθήναια», στο λόφο του Φιλοπάππου, το γλυπτικό του έργο «Αφροδίτη με συρτάρια» ή, αλλιώς, «Συρταρωτή Αφροδίτη». Η έκθεση με ενορχηστρωτή τον τεχνοκρίτη Τώνη Σπητέρη, οργανώθηκε από τον Ελληνικό Οργανισμό Τουρισμού και υπήρξε ένα λαμπρό καλλιτεχνικό γεγονός, μια υπαίθρια «Μπιενάλε της Αθήνας», χωρίς προηγούμενο αλλά και δίχως επόμενο.
