Ας μιλήσουμε για σπίτια

Ι. Το οίκημα σαν όριο

Υπάρχουν τόσων ειδών σπίτια… Οι κατηγορίες σπιτιών είναι αμέτρητες, τόσες όσες οι κατηγορίες ανθρώπων, τροπικών φυτών ή ψαριών. Το να μιλάμε για σπίτια, άλλωστε, είναι τόσο επίκαιρο… Σπίτια μάς περιβάλλουν σαν τον αέρα που αναπνέουμε. Σπίτια ορθώνονται παντού όπου υπάρχει έδαφος, αλλάζουν  το τοπίο, δημιουργούν κοινότητες, πόλεις και πολεοδομίες, συνιστούν όρια και μια διαφορετική θέαση του κόσμου ο οποίος χωρίζεται πλέον, χάρη στην τεχνική τελειοποίηση των τοίχων, σε «εξωτερικό» και «εσωτερικό». Όλα βρίσκονται μέσα ή έξω. Ό,τι κλείνεται εκτός των τειχών του σπιτιού είναι το έξω, ενώ το μέσα είναι ό,τι απομένει. Τα παραδείγματα από την καθημερινή ζωή αφθονούν: Συχνά κάποιος κάθεται και κοιτάζει έξω από ένα παράθυρο και τότε το παράθυρο σηματοδοτεί τα όρια του εξωτερικού κόσμου, ο εξωτερικός κόσμος είναι όσα χωρούν στο παράθυρο αυτό. Τέτοιες πρακτικές, αν και φαινομενικά αβλαβείς, οδηγούν συχνά τον παρατηρητή σε παραπλανητικά συμπεράσματα. Καμιά φορά, συμβαίνει και το αντίθετο και τότε κάποιος εξωτερικός παρατηρητής, κάποιος απ΄όλους όσους διασχίζουν δρόμους ασυναίσθητα, κάποιος με συναίσθηση, σηκώνει το βλέμμα και τότε το μάτι του πέφτει στο εσωτερικό του παραθύρου κάποιου σπιτιού μέσα απ’ το οποίο διακρίνει μια ταπετσαρία, το πλευρό μιας τηλεόρασης ή μια οικογένεια που τρώει. Το περίγραμμα του παραθύρου συνιστά και πάλι το κάδρο ενός ζωντανού πίνακα, ενός tableau vivant. Η σκηνή, ωστόσο, που εκτυλίσσεται μπροστά στα μάτια μας είναι αποσπασματική,  φευγαλέα σχεδόν, και ίσως παραπλανητική. Συμπέρασμα: Ένα εσωτερικό ή ένα σπίτι δεν αποτελεί αξιόπιστο σημείο αναφοράς. Οι τοίχοι, μπορεί να μοιάζουν, αλλά δεν είναι τείχη.

ΙΙ. Το οίκημα σαν σύνορο

Συχνά, ένα σπίτι δεν είναι μόνο ένα– αψεγάδιαστο κι απυρόβλητο– τεχνητό όριο μεταξύ του «εξωτερικού» και του «εσωτερικού» φυσικού κόσμου, αλλά και ένα σύνορο μεταξύ εσένα και του άλλου. Είναι φορές, μάλιστα, που ένα σπίτι περιβάλλει κάποιον όμοια με παχύ γούνινο παλτό σε καιρούς παγωνιάς κι είναι αρκετό για να δικαιώσει μια ανθρώπινη ζωή. Σπίτια όμοια με γούνινα παλτά είναι για παράδειγμα οι χαμηλές βίλες, οι πέτρινες εξοχικές κατοικίες, οι επιβλητικές επαύλεις σε πράσινα προάστια, τα αναπαλαιωμένα αρχοντικά, τα μινιμαλιστικά αρχιτεκτονήματα πάνω στη θάλασσα και ούτω καθεξής. Επίσης, τα άνετα διαμερίσματα στο κέντρο της πόλης. Καμιά φορά, σταματάς το βήμα σου για ένα λεπτό– ο αέρας φυσάει– στέκεσαι έξω από τα σπίτια αυτά, γίνεσαι στιγμιαία εξωτερικός παρατηρητής των σπιτιών αυτών κι αφήνεις το βλέμμα σου ν’ αγκαλιάσει την επιβλητική πρόσοψη, διασχίζεις την είσοδο, εισχωρείς νοητά στο εσωτερικό, νιώθεις την απαλή υφή μιας ζεστής αύρας να σε τυλίγει. Δεν είσαι όμως ένας απλός εξωτερικός παρατηρητής. Η φαντασία σου που έχει αφεθεί ελεύθερη σε κάνει να μη νιώθεις τον χρόνο που περνά ή το κρύο, κι έτσι αφήνεσαι… Πίσω από την κλειστή αυλόπορτα ή τη σκοτεινή θυροτηλεόραση, φαντάζεσαι τζάκια στο σαλόνι μέσα στα οποία σιγοκαίνε ωραίες φωτιές το χειμώνα και τα τζάκια αυτά είναι συνήθως πέτρινα ή μαρμάρινα. Φαντάζεσαι επίσης δερμάτινες πολυθρόνες μέσα στις οποίες οι ένοικοι των σπιτιών αυτών βυθίζονται για να καπνίσουν και είσαι σίγουρος, πέρα από κάθε φαντασία, ότι μέσα απ’ τα παράθυρα τους ο εξωτερικός κόσμος μοιάζει εκπληκτικός, έως και ζεστός, πρόκειται δηλαδή για παράθυρα με εκπληκτική θέα. Τα παράθυρα αυτά τα φαντάζεσαι μεγάλα, τόσο που καμιά φορά το φως που μπαίνει άπλετο ενοχλεί, γι’ αυτό υπάρχει η ανάγκη για βαριές κουρτίνες, οι οποίες– φαντάζεσαι– πλαισιώνουν με σοβαρότητα τα έξοχα αυτά παράθυρα και κλείνουν τη θέαση προς τον εξωτερικό κόσμο όταν αυτή δεν είναι απαραίτητη, αφήνοντας τον αξιοσέβαστο ένοικο σε εκούσιο σκοτάδι. Τα θαύματα όμως που μπορεί να κάνει ένα γούνινο παλτό σε καιρούς παγωνιάς, ή η φαντασία, δεν τελειώνουν εδώ γιατί τα δωμάτια των σπιτιών αυτών συνεχίζονται ως το άπειρο σχεδόν και οι ένοικοι τους διατηρούν μεταξύ άλλων μεγάλα γραφεία γεμάτα βιβλιοθήκες γεμάτες βιβλία, κι αυτό είναι κάτι που το ξέρουμε με σιγουριά είτε γιατί το βλέπουμε στις σπάνιες φωτογραφίες που εμφανίζονται κατά περιόδους στην τηλεόραση ή στον Τύπο– δερματόδετοι τόμοι και πολύτιμες ξένες εκδόσεις πάνω σε χοντρά ράφια από καρυδιά, πίσω από δρύινα γραφεία– είτε γιατί η σοβαρότητα των ενοίκων αυτών δεν αφήνει περιθώρια για παρανοήσεις. Η σοβαρότητα τους, η ηθική ανωτερότητα τους, είναι, άλλωστε, η κύρια ιδιότητα τους και οι δερματόδετοι τόμοι, το σπίτι όμοια με γούνινο παλτό, η απόδειξη. Συμπέρασμα: Τα ωραία (βλ. πλούσια) σπίτια κλείνουν μέσα τους σοβαρούς (βλ. πέραν πάσης υποψίας) ανθρώπους. Τίποτα δεν είναι τυχαίο σ’ αυτή τη ζωή, εκτός ίσως από μερικές δευτερεύουσες πτυχές της καθημερινότητας που σπάνια ωστόσο αλλάζουν το πεπρωμένο μας, όπως για παράδειγμα τα λεωφορεία που φτάνουν στη στάση την ίδια ακριβώς ώρα μ’ εμάς.

Τόση ώρα που ονειροπολείς έξω από ένα τέτοιο σπίτι, μη σου κάνει εντύπωση αν κάποιος φρουρός εμφανιστεί ξαφνικά μπροστά σου και σου επιστήσει την προσοχή. Είναι καθήκον του να σου πει ότι απαγορεύεται το αδιάκριτο κοίταγμα, φέρνει σ’ αμηχανία τους ενοίκους, προκαλεί δυσφορία στην γειτονιά. Πρέπει να στρέψεις αλλού το βλέμμα σου, το οποίο σε προδίδει: το δικό σου σπίτι δεν σε καθιστά υπεράνω πάσης υποψίας.  Μην προσπαθήσεις να  δικαιολογηθείς, ό,τι πεις μπορεί να χρησιμοποιηθεί εναντίον σου.