Το κείμενο του ποιητή Μάρκου Αυγέρη που δημοσιεύουμε ακολούθως γράφτηκε πριν από εκατό χρόνια μα αναρωτιόμαστε κατά πόσο έχει γεράσει.
Περιγράφει τη δυσφορία μέσα στο σύγχρονο πολιτισμό παρά τη φαινομενική «πρόοδο» της ανθρώπινης κοινωνίας, την αποτυχία της αύξησης των υλικών μέσων της ζωής να εγγυηθούν την όποια ευτυχία, την αγωνία για έναν νέο κόσμο που χάνει την ψυχή και την πίστη του πέφτοντας στις πλάνες του επιστημονισμού. Τι θα καλύψει το κενό της παλιάς θρησκευτικότητας; Υπάρχει κάποιο ξέφωτο για το πνεύμα της Ευρώπης;
ΕΥΡΩΠΗ
Η σημερινή Ευρώπη πάσχει από ατονία της εσωτερικής ζωής, από την ανάγκη ενιαίου ηθικού και διανοητικού ιδανικού.
Από τη σχολαστική φιλοσοφία, εμποτισμένη με το δηλητήριο της διαλεκτικής που εφόνευσε τον αρχαίο κόσμο, επήγασε ορμητικά η νεωτέρη έρευνα και οι νεώτερες επιστήμες∙ αλλά εκ τούτων προήλθε ταχέως ο επιστημονισμός, το πνεύμα της αναλύσεως που σκοτώνει τις βαθύτερες δημιουργικές ορμές του ανθρώπου και η μηχανοποίηση του σύγχρονου βίου.
Την εσωτερική ενατένιση αντικατέστησε η εξωτερική δράση, η ιλιγγιώδης ενέργεια, η τεράστια εργασία, η τεράστια παραγωγή, η τεράστια κατανάλωση∙ αλλά στην παραμικρή ανάπαυλα, σε μια στιγμή περισυλλογής ο άνθρωπος αισθάνεται ότι απέναντι της τόσης προσπάθειας το ποσόν της κερδηθείσης ευτυχίας είναι ελάχιστο∙ η ψυχή πάσχει και αναζητεί δρόμους λυτρώσεως.
Ο πολιτισμός από εσωτερικός που ήταν έγινε εξωτερικός∙ είναι πολιτισμός ποσοτικός και όχι ποιοτικός∙ κατίσχυσε το πρωτόγονο ιδανικό και ο Ευρωπαϊκός πολιτισμός μετεβλήθη σε καλλιέργεια δυνάμεως∙ το Ελληνικό ιδεώδες εξασθένησε και η καλλιέργεια του ωραίου, του αγαθού και του αληθούς δεν είναι πλέον ο πρώτος σκοπός της ζωής.
Ο Ρωμαϊκός και ο φυσικός πρωτόγονος ρεαλισμός των Ευρωπαϊκών λαών είχε εξαγιασθεί και αποπνευματωθεί υπό το φως το εξ Ανατολών και υπό την οδηγία του Ελληνικού ιδεαλισμού ημπόρεσε να κλείσει στο μερικό το γενικό, διδάχτηκε να ανεβεί από το πράγμα στο αρχέτυπο, στην Ιδέα∙ και ανέβηκε ο ρεαλισμός ούτος ως ένα τεράστιο λυρικό κύμα και κάλυψε τους καθεδρικούς ναούς της Γαλλίας, τα ανάκτορα και τις εκκλησίες της Ιταλίας, την Ευρώπη ολόκληρη με μία αιώνια πνευματική άνθηση∙ μέσα από το άμεσα πραγματικό, μέσα από τις αναρίθμητες μορφές της κοινής καθημερινής ζωής που αγκάλιασε η Ευρωπαϊκή τέχνη, εμφανίζονται γελαστά τα ποικίλα πρόσωπα της θεότητος∙ είναι ο ενσαρκωμένος θείος Λόγος, η ενανθρωπισθείσα θεότης που ενεδύθη το ταπεινό ένδυμα της δημιουργίας, ή απλά η έννοια που ακτινοβολεί μέσα από το πλάσμα.
Αφότου όμως ο ρεαλισμός ούτος έχασε το ηθικό του περιεχόμενο, έγινε βαρέως υλιστικός∙ και η τέχνη γίνεται καθ’ εκάστην περισσότερο εξωτερική∙ αργοπορεί στην εξωτερική μορφή και ματαίως αγωνίζεται να βρει δρόμο προς την ψυχή, ή μάλλον δεν βλέπει, δεν αναγνωρίζει καμμία ψυχή. Οι ηθικές εστίες οι οποίες θέρμαιναν και γονιμοποιούσαν τον τεχνίτη έσβυσαν μέσα του.
Επιστημονικός υλισμός, ηθική και πνευματική αναρχία είναι ο σημερινός μας κλήρος∙ αγώνες οικονομικοί και αγώνες διανοητικοί∙ τα παλαιά κοινωνικά πλαίσια έγιναν ανεπαρκή για τις δημιουργηθείσες νέες ανάγκες∙ ένας κοινωνικός και διανοητικός πυρετός διατρέχει την Ευρώπη.
Στην κοινωνική αυτή ανησυχία τα οικονομικά αίτια είναι, κατά τη γνώμη μου, δευτερεύοντα και εντελώς εξωτερικά αίτια∙ η βαθύτερη αιτία της γενικής δυσφορίας είναι πνευματική∙ η κύρια αιτία είναι ανάγκη θρησκευτική, ασυνείδητη έστω, ανάγκη νέας πίστεως, η ανάγκη για μια νέα δημιουργία.
Επόμενο είναι την εσχάτη ανάλυση να ακολουθήσει η άκρα σύνθεση. Η αποστολή του άμεσου μέλλοντος είναι να οργανώσει την τεράστια αυτή πληθώρα των ιδεών, των μορφών και των τάσεων∙ μέλλει τάχα το ισχυρό οργανωτικό πνεύμα της Ευρώπης να ηττηθεί; Είναι απίθανον. Μέσα σε αγώνες και δισταγμούς, βραδέως μεν αλλ’ ασφαλώς, η ανθρωπότητα πορεύεται προς νέους ουρανούς και νέους παραδείσους.
ΜΑΡΚΟΣ ΑΥΓΕΡΗΣ
Εφημ. ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑ, Μάρτιος 1921
