Οι εμπνευστικές ημέρες της Νέας Υόρκης

Επιστολή στην οικογένεια του

[Νέα Υόρκη] 8 Αυγούστου [του 1929]

Πολυαγαπημένοι μου γονείς και αδέρφια,

οι μέρες μου στην Νέα Υόρκη περνούν μέσα σε μια ατμόσφαιρα μεγάλης γαλήνης, αλλά και μεγάλου όφελους, κατά τη γνώμη μου. Αρχίζω να καταλαβαίνω κάτι (πολύ λίγο), αλλά μεταφράζω συνεχώς και πιστεύω πως στο τέλος θα την κερδίσω την μάχη των αγγλικών.

Αρχίζω επίσης να γράφω και μάλιστα πράγματα που θεωρώ πως αξίζουν τον κόπο. Φυσικά, δεν θέλω να δημοσιεύσω τίποτα μέχρι να ολοκληρωθούν και να είναι σωστά διατυπώμενα.

Είναι ποιήματα τυπικού βορειοαμερικάνικου στυλ, με θέμα τους μαύρους σχεδόν όλα τους. Πιστεύω πως θα φέρω μαζί μου στην Ισπανία το λιγότερο δυο βιβλία. Αν και το πιο σημαντικό είναι αυτά που μου μένουν ακόμα να δω και να μελετήσω. Με ενδιαφέρει πολύ η Νέα Υόρκη, και νομίζω πως θα μπορέσω να δώσω μια νέα νότα όχι μόνο στην ισπανική ποίηση, αλλά και σ’ ό,τι γυρίζει γύρω από τους ίδιους θεματικούς άξονες. Μην πείτε τίποτα απ’ αυτά σε κανέναν. Είναι πιθανό μόλις τελειώσει το βιβλίο μου σχετικά με την Νέα Υόρκη, να μεταφραστεί στα αγγλικά και να δημοσιευτεί πρώτα σ’αυτή τη γλώσσα. Ο φίλος μου, ο εκδότης Μπρίκελ [Brickell], θέλει να εκδώσει κάτι δικό μου. Εγώ είμαι σύμφωνος. Στο επόμενο γράμμα μου θα σας στείλω δυο μακροσκελή άρθρα που δημοσιεύτηκαν σε μια από τις σημαντικές εφημερίδες της Νέας Υόρκης σχετικά με την ποίηση μου, καθώς και το περιοδικό «Αλάμπρα» [Alhambra] που έχει έξι φωτογραφίες δικές μου, μια απ’ αυτές αυτή που έβγαλα καθισμένος στα ιαματικά λουτρά του Λανχαρόν [Lanjarón, Γρανάδα]. Καθώς είναι όλα στ’αγγλικά, όπως είναι φυσικό, ο Πακίτο θ’ αναλάβει τη μετάφραση.

Κι όσο για τον Πακίτο, τι να πω; Ξέρω ότι ο μπαμπάς θα δυσαρεστήθηκε γιατί θα προτιμούσε να είχε φανεί πιο τολμηρός ο Πακίτο. Τώρα όμως θα έχουν ήδη όλα περάσει κι εσείς θα είστε πάλι χαρούμενοι και θα λέτε όπως πάντα δόξα το Θεό. Εγώ εγκρίνω με όλη μου την ψυχή την συμπεριφορά του Πακίτο γιατί είναι μια συμπεριφορά έντιμη και ενός ανθρώπου ο οποίος έχει  πραγματικά  συνείδηση.  Κι εγώ στη θέση του θα είχα κάνει το ίδιο. Κι επιπλέον, τον επόμενο χρόνο ο Πακίτο θα τα πάει εντυπωσιακά καλά στις εξετάσεις. Δεν θα είναι πια ένα  νευρικό αγόρι, αλλά ένας άνδρας που θα τα ξέρει όλα καλά. Εγώ  λυπήθηκα  πολύ  γι’  αυτόν,  σε καμιά περίπτωση, όμως, για εσάς. Στο κάτω κάτω πολύ σύντομα  θα  έχει  την ευκαιρία να κατορθώσει αυτό που θέλει. Αν λυπάμαι γι’ αυτόν είναι γιατί ίσως τον πιάσει απαισιοδοξία κι αυτό θα ήταν κάτι που δεν θα μπορούσα ν’ ανέχτω για κάποιον της δικής του  εξυπνάδας, της κλάσης του και της ευφυίας του. Ο Πακίτο, είναι σημαντικό να το καταλάβετε αυτό, είναι ένας από τους πιο άξιους ανθρώπους που έχω γνωρίσει και μιας  εξαιρετικής  και  ισορροπημένης  ψυχοσύνθεσης.  Αυτό που πρέπει να κάνετε τώρα εσείς είναι να μην του πείτε τίποτα που θα τον ταράξει. Εγώ ξέρω πως δεν θα το κάνετε και πως θα είστε μια χαρά. Και σ’ αυτόν να πείτε να μην σταματήσει να μελετά για τις επόμενες. Εγώ σας σκέφτομαι όλους μαζί ενωμένους και χαρούμενους. Κι εγώ είμαι, εκτός από το γεγονός της απουσίας σας.

Αν στη Νέα Υόρκη δεν είχα τους φίλους που έχω, αυτή η απουσία θα ήταν δυσβάσταχτη, αλλά είναι αλήθεια πως με προσέχουν όλοι στο μέγιστο. Ο Μαρότο [Maroto] που πάντα πειράζει τους άλλους λέει:  «Όπου  κι  αν  πάμε  είσαι  ο χαϊδεμένος και το επίκεντρο της προσοχής όλων. Δεν υπάρχει κανένας άλλος εκεί που   βρίσκεσαι   εσύ.   Αυτό   είναι   πολύ   άδικο».   Στην   πραγματικότητα,   έχω  πολύ καλούς φίλους που κάνουν τη ζωή μου εδώ πολύ διασκεδαστική. Χτες  βράδυ γίνονταν στο σπίτι της miss Άνταμς [Adams] (απόγονος μιας από τις πιο αριστοκρατικές οικογένειες της Ν. Υόρκης), μια γιορτή προς τιμή μου για να με παρουσιάσει στους φίλους της. Παρευβρέθηκε πολύς συμπαθητικός κόσμος της βόρειας Αμερικής. Ένας αρκετά καλός πιανίστας έπαιξε μουσική του Αλμπένιθ [Albéniz] και του Φάγια [Falla] και τα κορίτσια φορούσαν μαντίλλια¹. Στην τραπεζαρία  υπήρχαν-  ω  θεία  έκπληξη!-  μπουκάλια  με  κρασί  της  Χερέθ  [Jerez  de la Frontera] και κονιάκ «Φουνταδόρ» [Fundador]².

Εν κατακλείδι, μια βραδιά υπέροχη. Εγώ, φυσικά, έκανα το «νούμερο» μου με τα τραγούδια και τραγούδησα «σολεά» [soleá]³ με μια κιθάρα και πραγματικό μπρίο. Εννοείται πως εδώ τολμώ να κάνω τα πάντα, γιατί δεν έχω δει στη ζωή μου κόσμο πιο καλό και πιο αθώο… κι επιπλέον έξυπνο. Στην οικογένεια Άνταμς κόστισε λιγάκι παραπάνω το σουαρέ. Όταν τους αποχαιρέτησα και τους ευχαρίστησα, μου απάντησαν: «Τίποτα απ’ όλα αυτά δεν συγκρίνεται μ’ αυτά που κάνατε εσείς στη Γρανάδα για την κόρη μου». Η δεσποινίς Άνταμς είναι πραγματικά γοητευτική. Εδώ έχει μεγάλο πρεστίζ και είναι μια από τις πιο τακτικές συνεργάτριες των «Τάιμς», της πιο σημαντικής εφημερίδας σε ολόκληρη τη βόρεια Αμερική.

Αν δεν κάνω λάθος, ο Πακίτο την γνώρισε στην Γρανάδα.

Είναι περίεργο η μεγάλη φήμη που έχει η Ισπανία σ’ αυτή τη χώρα. Η υψηλή κοινωνία πάντα θεωρεί έναν Ισπανό, κύριο. Το ιστορικό παρελθόν έχει αξία κι έπειτα μας διαφοροποιούν από τους Ισπανοαμερικάνους.

Ήταν εδώ ο Σεθίλιο Ουέρτας [Cecilio Huertas], κλασικής ιδοσυγκρασίας, με καταγωγή από τo Φουέντε [Fuente] και εξαιρετικής ποιότητας άνθρωπος. Κάναμε έναν περίπατο και κουβεντιάσαμε. Μια μέρα θα πάω σπίτι του να φάω μια πάεγια που θα μαγειρέψει ένας φίλος του. Μένει μαζί με Ιταλούς και η προφορά του έχει επηρεαστεί από εκείνη τη χώρα. Λέει ακόμα «μόλτο πείνα», με τον ίδιο τρόπο που λέει «δόλαρε» αντί για ένα δολάριο.

Πολύ εγκάρδιος. Ήρθε να με δει την περασμένη Κυριακή, αλλά δεν μπόρεσα να τον δω γιατί ήρθαν να με πάρουν δυο φίλες μου για να πάμε σε μια Ρώσικη εκκλησία. Η Ρώσικη εκκλησία είναι αξιοθαύμαστη. Είναι σχεδόν σαν την Καθολική. Υπάρχει η Παρθένος, ο Χριστός, οι Άγιοι και η τελετουργία είναι ακόμα πιο μεγάλης λαμπρότητας απ’ τη δική μας. Είναι όλα από την βυζαντινή εποχή και πιο πολύπλοκα και προγενέστερα της ρωμαϊκής εποχής. Είναι, όμως, μεγάλης ομορφιάς και ενός πάθους που συγκινεί. Η χορωδία και οι ψαλμωδίες είναι αναμφισβήτητα αξεπέραστες και υπάρχει μια στιγμή μεγάλης συγκίνησης κατά τη διάρκεια της λειτουργίας που είναι όταν ο παπάς, αφού ευλογήσει, στρέφεται προς το κοινό και δείχνει έναν σταυρό, βγάζοντας δυνατές κραυγές, ένα είδος θρήνου με υπέροχη μελωδία. Από σκηνικής  πλευράς είναι πολύ εύστοχοι αυτοί οι παπάδες με τις μακριές γενειάδες και τα αστραφτερά πετραχήλια. Η τελετή κράτησε δυο ώρες (!) και πρέπει να στέκεται κανείς όρθιος ή γονατιστός και με λιβάνισαν (sic) δώδεκα ή δεκαπέντε φόρές.

Η εκκλησία ήταν γεμάτη από Ρώσους κι Έλληνες. Θαυμάσιοι τύποι. Κι εκεί  είδα τις ίδιες γυναικούλες σαν τις δικές μας, γονατιστές μπροστά στη θλιμμένη Μαρία, σκύβοντας τα κεφάλια ως το πάτωμα. Οι κινήσεις των πιστών είναι χωρίς αμφιβολία πιο υπερβολικές απ’ τις δικές μας, γιατί είναι πιο ανατολίτες και ανήκουν σε μια κοινωνία πιο παθιασμένη. Σταυροκοπιούνται ανάποδα μ’ έναν τρόπο πιο αργό, κρατώντας όλοι κεριά στα χέρια, και επιδεικνύοντας μια εκπληκτική ευλάβεια. Ειδικά στο σημείο της λειτουργίας που αναφέρεται στους νεκρούς, παρατηρεί κανείς μια προσήλωση και μια σιωπή άγνωστη τους Ισπανούς.

Όπως και να’ χει, συνεχίζω να πιστεύω πως η ομορφιά και το βάθος του καθολικισμού είναι απείρως ανώτερα. Αν πρέπει να επιλέξει κανείς να είναι θιασώτης μιας εκ των αποκαλυμμένων θρησκειών, δεν υπάρχει μεγαλύτερη τελειότητα απ’ αυτή του καθολικισμού.

Αυτό που έχει η βυζαντινή εκκλησία και το οποίο δεν  συνάντησα  στην  ρωμαϊκή, είναι ο «πατριαρχισμός». Ο παπάς είναι μια φιγούρα ανώτερη που αποπνέει αυστηρότητα και καλοσύνη, ένας πατριάρχης, ενώ ο δικός μας ιερέας δεν διαθέτει τίποτα απ’ αυτά. Είναι  ένας  απλός  λειτουργός  που  μόλις  βγει  από  την  εκκλησία, αν αφεθεί λιγάκι, μπορεί να καταλήξει να είναι ο χειρότερος του κόσμου. Με άλλα λόγια, στον παπά διακρίνει κανείς, είτε λόγω της τελετουργίας, είτε λόγω του ενδύματος του, είτε χάρη στη γενική παρουσία του, μια ορατή ανώτερη ποιότητα ανθρώπου μυημένου στα μυστήρια, κάτι το οποίο λείπει απ’ τον καθολικό ιερέα. Φροντίζω να σας διηγούμαι όλα αυτά γιατί πιστεύω ότι θα τα βρείτε ενδιαφέροντα. Δίνουν μια ιδέα του αριθμού των διαφορετικών πλασμάτων και των αντιθετικών συνειδήσεων που υπάρχουν σ’ αυτήν την τεράστια πόλη ενός τόσο βίαιου τρόπου ζωής και τόσο γεμάτης από  μυστικά. Όπως και να’ χει, εγώ έχω ήδη αρχίσει να γνωρίζω τους δρόμους της. Πηγαίνω μόνος μου σε  πολλά  μέρη  και  είναι  ο μοναδικός τρόπος για να δει κανείς καλά τα πράγματα χωρίς τη γνώμη ή τα σχόλια του συνοδού του.

Την επόμενη εβδομάδα θα πάμε με τις φίλες μου τις Ρωσίδες και τον αδερφό τους στο κινέζικο θέατρο, κάτι που περιμένω με μεγάλο ενδιαφέρον.

Μέσα σε λίγες μέρες θα ταξιδέψω προς τα σύνορα του Καναδά, στο Βερμόντ, όπου θα περάσω 15 με 20 μέρες στο σπίτι ενός αγοριού που γνώρισα στη φοιτητική εστία. Αυτός έχει ένα κτήμα στα βουνά, δίπλα στη λίμνη Εδέμ, κι εκεί θα πάω. Από κει θα σας γράψω. Εσείς να μου γράψετε στην ίδια διεύθυνση,  15  μέρες  δεν  είναι τίποτα. Αυτή η εκδρομή εδώ είναι σαν να πήγαινα από τη Γρανάδα στη Λόχα [Loja], κι ακόμα κι έτσι το ταξίδι με τρένο διαρκεί είκοσι ώρες. Δεν μπορείτε να φανταστείτε με τίποτα την απεραντοσύνη των Ηνωμένων Πολιτειών.

Αυτό το παιδί, το οποίο είναι ποιητής, είχε τόσο μεγάλη διάθεση να πάω που μου έστειλε τα είκοσι δολάρια που κοστίζει το ταξίδι. Εγώ ρώτησα τους φίλους μου αν αυτό ήταν σωστό και μου είπαν ότι έτσι συνηθίζεται στη βόρεια Αμερική. Όταν ένας βορειοαμερικανός κερνάει, κερνάει τα πάντα. Έτσι, λοιπόν, την επόμενη βδομάδα θα πάρω το τρένο για το Μπέρλιγκτον [Burlington] και πιστεύω ότι θα τα περάσω καλά εκεί γιατί το παιδί είναι πολύ συμπαθητικό και στο σπίτι του δεν μιλάνε παρά μόνο αγγλικά, πράγμα πολύ καλό για μένα. Αλλά, για να καταλάβετε την ελευθερία συνείδησης που υπάρχει σ’ αυτές τις χώρες, σας λέω ότι η μητέρα του αγοριού αυτού είναι φανατική καθολική, ο πατέρας προτεστάντης, το παιδί καθολικός κι ένας ξάδερφος του που μένει μαζί τους τελείως άθεος. Συμβιώνουν σαν αγγελούδια. Με ρωτούσε η μαμά τί κάνω και πόσα ξοδεύω. Τις πρώτες μέρες ξόδεψα λίγα παραπάνω γιατί δεν είχα άλλη επιλογή. Τώρα ζω με πολύ λίγα. Έχω, βέβαια, ένα καλό δωμάτιο. Μου κοστίζει εφτά δολάρια την εβδομάδα. Μετά, το φαγητό εξαρτάται. Τρώω στην καφετέρια του Κολεγίου «John», μέσα στο πανεπιστήμιο, για πενήντα πέντε λεπτά! Και μάλιστα πολύ καλό φαγητό. Άλλες φορές, όταν πεινάω πολύ, μου κοστίζει 75. Κι όταν πάω στο κέντρο της πόλης και τρώμε με φίλους μου κοστίζει 1 δολάριο.

Τα ρούχα μου κοστίζουν πάρα πολύ. Κάθε πλύσιμο ενάμιση δολάριο ή  δυο. Γι΄αυτό προσέχω πολύ. Δεν κάνω καθόλου κατάχρηση. Είναι αλήθεια πως με προσκαλούν συχνά, αλλά σε αντάλλαγμα έχω τη τύχη να μην χρειάζεται να προσκαλέσω εγώ κανέναν γιατί δεν έχω σπίτι. Τα γεύματα μου εδώ αποτελούνται από τα εξής: μια σούπα, ένα πιάτο με κρέας και πατάτες, φασόλια, παντζάρια και σάλτσες, κάτι γλυκό ή μια τάρτα μήλου, από ποτό ένα ποτήρι παγωμένο τσάι με λεμόνι και καφέ με γάλα ή ένα ποτήρι γάλα. Όλα για 55 ή 60 λεπτά. Τρώω καλά. Δεν χρειάζομαι παραπάνω.

Όπως και να’ χει, ο μπαμπάς να μην ξεχάσει να μου στείλει άμεσα τα χρήματα που αντιστοιχούν στο μήνα για να μη μείνω στον αέρα. Αυτό πρέπει να το κάνει χωρίς καθυστέρηση. Και ο Πακίτο να πληρωθεί και να μου στείλει τα λεφτά από τα βιβλία μου για να έχω για θέατρα, κάτι που έχει τεράστιο όφελος για μένα, μιας και εδώ το θέατρο είναι υπέροχο και ελπίζω να μπορέσω να επωφεληθώ απ’ αυτό γι’ αυτά που γράφω εγώ. Αντίο πολυαγαπημένοι μου. Δεχτείτε τις αγκαλιές και τα φιλιά απ’ τον γιο σας που δεν σας ξεχνά και σας αγαπά.

Φεδερίκο

Σε όλα τα γράμματα εννοείται ότι στέλνω χαιρετισμούς σε όλους. Ο καιρός παραμένει υπέροχος.

¹ «Mantón de Manila» στο πρωτότυπο, αλλιώς «μαντίλλια» στα ελληνικά που σημαίνει το παραδοσιακό ισπανικό σάλι με κρόσια στο τελείωμα.

² «Coñac Fundardor». Η πρώτη μάρκα, επίσης από την πόλη Χερέθ δε λα Φροντέρα, γνωστή για τα κρασιά της, που εισήγαγε στην αγορά το κονιάκ στα 1874.

³ Είδος τραγουδιού και χορευτικού ρυθμού του φλαμένκο.