Οι δυο συνομήλικοι ζωγράφοι, Μαρκ Ρόθκο (1903-1970) και Άντολφ Γκότλιμπ (1903-1974), πρωτοπόροι του αμερικάνικου εξπρεσιονισμού, μετά από την έκθεση έργων τους στο Federation Show, στέλνουν ένα γράμμα στους New York Times με αφορμή τις απόψεις του τεχνοκρίτη Edward Alden Jewel που ομολόγησε την «αποσβόλωσή του» και ότι «δεν πήρε τίποτα θετικό» από τα έργα τους. Κάτι στο οποίο οι ζωγράφοι απάντησαν κλείνοντας το μάτι και λέγοντας πως είναι μια εγκάρδια αντίδραση συγκριτικά με το πανδαιμόνιο υστερίας που προκάλεσαν σε άλλους χώρους κριτικών. Στο επίκεντρο, όπως θα δούμε, βρέθηκαν «Η αρπαγή της Περσεφόνης» (Gottlieb) και ο «Συριακός Ταύρος» (Rothko).
ΓΡΑΜΜΑ ΤΟΥ ΡΟΘΚΟ ΚΑΙ ΤΟΥ GOTLIEB
ΣΤΟΥΣ TIMES, 1943
Αγαπητέ κύριε Jewel,
(…)
Δεν έχουμε την πρόθεση να υπερασπιστούμε τους πίνακές μας. Υπερασπίζονται μονάχοι τους τον εαυτό τους. Τους θεωρούμε σαφείς δηλώσεις. Η αποτυχία σας να τους απορρίψετε ή να τους δυσφημήσετε δείχνει εκ πρώτης όψεως ότι κατέχουν μια κάποια επικοινωνιακή δύναμη.
Αρνούμαστε να τους υπερασπιστούμε όχι επειδή δεν μπορούμε. Είναι εύκολο να εξηγήσουμε στον αποσβολωμένο θεατή ότι «Η αρπαγή της Περσεφόνης» είναι μια ποιητική έκφραση της ουσίας του μύθου· η αναπαράσταση της έννοιας του σπόρου και της γης με όλες τις κτηνώδεις συνεπαγωγές της· η επίδραση της στοιχειώδους αλήθειας. Θα θέλατε, άραγε, να παρουσιάσουμε αυτή την αφηρημένη έννοια, με όλα της τα περίπλοκα συναισθήματα, ζωγραφίζοντας ένα αγόρι και ένα κορίτσι να αλαφροπατούν;
Είναι εξ ίσου εύκολο να εξηγήσουμε τον «Συριακό Ταύρο» ως μια νέα ερμηνεία μιας αρχαϊκής εικόνας, που εμπλέκει πρωτοφανείς διαστρεβλώσεις. Αφού η τέχνη είναι άχρονη, η σημαίνουσα νέα ερμηνεία ενός συμβόλου, ανεξάρτητα πόσο αρχαϊκού, είναι σήμερα εξ ίσου έγκυρη μ’ εκείνη που είχε τότε το αρχαϊακό σύμβολο. Ή μήπως είναι πιο αληθινό το ηλικίας 3.000 χρόνων;
Αλλά αυτές οι εύκολες προγραμματικές σημειώσεις μπορούν να βοηθήσουν μόνο τους αφελείς. Κανένα σύνολο σχολίων δεν μπορεί να εξηγήσει τα ζωγραφικά μας έργα. Η εξήγησή τους πρέπει να προέλθει από μια ολοκληρωμένη εμπειρία μεταξύ του πίνακα και του θεατή. Η αξιολόγηση της τέχνης είναι αληθινό πάντρεμα μυαλών. Και στην τέχνη, όπως στον γάμο, η έλλειψη ολοκλήρωσης είναι λόγος αποτυχίας.
Κατά τη γνώμη μας, το υπό συζήτηση ζήτημα δεν είναι μια «εξήγηση» των ζωγραφικών έργων μας, αλλά το αν έχουν σημασία οι εγγενείς ιδέες που μεταβιβάζουν αυτά τα ζωγραφικά έργα.
Νιώθουμε ότι τα έργα μας καταδεικνύουν τις αισθητικές μας πεποιθήσεις, από τις οποίες αναφέρουμε ορισμένες:
- Για μας, η τέχνη είναι μια περιπέτεια σ’ έναν άγνωστο κόσμο, τον οποίο μπορούν να εξερευνήσουν μόνον όσοι είναι πρόθυμοι να διακινδυνεύσουν.
- Αυτός ο κόσμος της φαντασίας είναι απελευθερωμένος και εναντιώνεται βίαια στον κοινό νου.
- Η λειτουργία μας ως καλλιτεχνών είναι να κάνουμε τον θεατή να δει τον κόσμο με τον τρόπο μας – και όχι με τον δικό του.
- Ευνοούμε την απλή έκφραση της πολύπλοκης σκέψης. Είμαστε υπέρ του μεγάλου σχήματος, επειδή έχει την επίδραση του σαφούς/ξεκάθαρου. Θέλουμε να επιβεβαιώσουμε εκ νέου την επίπεδη εικόνα. Είμαστε υπέρ των επίπεδων μορφών, επειδή καταστρέφουν την ψευδαίσθηση και αποκαλύπτουν την αλήθεια.
- Είναι ευρέως αποδεκτό στους καλλιτέχνες ότι δεν έχει σημασία τι ζωγραφίζει κάποιος, φτάνει να το ζωγραφίζει καλά. Αυτή είναι η ουσία του ακαδημαϊσμού. Δεν υπάρχει καλή ζωγραφική για το τίποτα. Βεβαιώνουμε ότι το θέμα είναι κρίσιμης σημασίας και ότι έγκυρο είναι μόνο το τραγικό και άχρονο θέμα. Γι’ αυτό και δηλώνουμε την πνευματική μας συγγένεια με την πρωτόγονη και την αρχαϊκή τέχνη.
Συνεπώς, αν το έργο μας αποτελεί έκφραση αυτών των πεποιθήσεων, θα πρέπει να προσβάλει όποιον είναι πνευματικά κουρδισμένος για την εσωτερική διακόσμηση· για ζωγραφιές για το σπίτι· για ζωγραφιές για πάνω από το τζάκι· για ζωγραφιές της αμερικάνικης καθημερινής ζωής· για ζωγραφιές κοινωνικών θεμάτων· για καθαρότητα στην τέχνη· για βραβευμένη χαμηλής ποιότητας τέχνη· για την Εθνική Ακαδημία· για την Ακαδημία Whitney· για την Corn Belt [ζώνη παραγωγής δημητριακών στα κεντρικά των Η.Π.Α.]· για τους δανδήδες· κοινές αηδίες· κτλ.
Ειλικρινά δικοί σας,
Adolph Gottlieb
Marcus Rothko
Σημείωση: Στη συγγραφή του γράμματος συνεργάστηκε ο Barnett Newman. Για να τον ευχαριστήσουν για τη βοήθειά του, ο Ρόθκο και ο Γκότλιμπ του χάρισαν τους δύο πίνακες που αναφέρονται στο γράμμα.
Πηγή: ΜΑΡΚ ΡΟΘΚΟ, Κείμενα για την τέχνη (1934-1969), μτφρ Βασίλης Τομανάς, εκδ. Νησίδες 2010
