Λιγοπριν την εκπνοή του “έτους Ξενάκη”, που χαρακτηρίστηκε έτσι για τα 100χρονα της γέννησης του δημιουργού και στο οποίο έλαβαν χώρα συναυλίες, εκθέσεις, διαλέξεις, συνέδρια προς τιμήν του Ιάννη Ξενάκη, γράφτηκαν άρθρα, έγιναν ραδιοφωνικά αφιερώματα και προβλήθηκαν ντοκιμαντέρ για τη ζωή του, αποφασίσαμε να κάνουμε κάτι άλλο. Να μην προσπαθήσουμε να περιγράψουμε το μεγαλείο του έργου του ή του ιδίου σαν προσωπικότητα, ούτε να ρωτήσουμε ειδικούς μουσικολόγους και μελετητές, αλλά νέους μουσικούς, ώστε να μας πουν τον αντίκτυπο του Ξενάκη σε αυτούς και το έργο τους μέχρι σήμερα.
Ρωτήσαμε τους:
Jason Eckardt, συνθέτη
Gunnar Haslam, DJ και μουσικό
Kuniko Kato, βιρτουόζα στα κρουστά
Ying-Hsueh Chen, βιρτουόζα στα κρουστά
♦
1. Θυμάστε την πρώτη φορά που ακούσατε έργο του Ιάννη Ξενάκη; Ποιο ήταν και πώς νιώσατε γι’ αυτό;
Jason Eckhardt: Νομίζω πως ήταν το “Τετράς”. Εκείνη τη στιγμή ειλικρινά σκέφτηκα πως ήταν λίγο ακατέργαστο, αν και αυτό μπορεί εν μέλει να οφείλεται στην ηχογράφηση. Αλλά μου άρεσε αρκετά ώστε να τον εξερευνήσω περισσότερο. Μετά άκουσα τα “Εόντα” και τα “Πιθοπρακτά”. Αμέσως κατάλαβα πόσο εφευρετική και ασυμβίβαστη είναι αυτή η μουσική και παρόλο που διέφερε στυλιστικά από τη δική μου δουλειά, αποτέλεσε πρότυπο ακεραιότητας και δέσμευσης.
Gunnar Haslam: Νομίζω ότι η πρώτη φορά που άκουσα μουσική του Ξενάκη ήταν όταν συνάντησα τις “Μεταστάσεις” στο YouTube ή κάτι τέτοιο, στην εφηβεία μου. Ήταν ενδιαφέρον, μα δεν μπορούσα ν’ αποβάλλω την αίσθηση ότι “δεν το έπιανα”. Μερικά χρόνια αργότερα, στις αρχές της δεκαετίας του 2020, άκουσα για πρώτη φορά το “Concret PH”, το οποίο μου πήρε τα μυαλά και ξεκίνησε μια δια βίου εμμονή με το έργο του Ξενάκη.
Kuniko Kato: Όταν σπούδαζα στο Πανεπιστήμιο. Ήμουν στη βιβλιοθήκη του σχολείου και άκουγα τη μουσική του που παιζόταν από τον εξαιρετικά σεβαστό Sylvio Gualda και θυμάμαι ότι σχεδόν σοκαρίστηκα κι επιπλέον εντυπωσιάστηκα.
Ying-Hsueh Chen: Δεν ήξερα τίποτα για τη μουσική του Ξενάκη μέχρι που μπήκα στη Σχολή Juilliard, όταν ήμουν 18 ετών (2002). Μερικοί από τους μεγαλύτερους συμφοιτητές μου μελετούσαν το “Rebonds”, αλλά ήδη από τότε διαφωνούσα βαθιά με με την ερμηνεία τους. Όταν διάβασα για πρώτη φορά την παρτιτούρα του “Rebonds”, είχα πολύ ισχυρή άποψη για το πώς θα ήθελα να ακουστεί η μουσική – το φυσικό φαινόμενο των “Rebonds” πρέπει να ενσωματωθεί, και πίσω από τη μαθηματική δομή υπάρχει μια βαθιά αρχέγονη δύναμη. Χωρίς την αρχέγονη δύναμη που υποστηρίζει τη μαθηματική δομή, ακούγεται σαν ένα άδειο κέλυφος. Μπορείτε να διαβάσετε την πρώτη γνωριμία μου με τη μουσική του Ξενάκη εδώ. Πρέπει να αναφέρω ότι γύρω στο 2002, όταν το Amsterdam Percussion Group ήρθε κι έπαιξε στην Ταϊβάν, αγόρασα ένα CD ενός (Ολλανδού;) που έπαιζε κρουστά, του Jose Vincent, ο οποίος έχει κατά τη γνώμη μου μια από τα καλύτερες ερμηνείες των “Rebonds” του Ξενάκη. Αυτό επηρέασε πραγματικά την ερμηνεία και την κατανόηση της μουσικής του Ξενάκη. Δυστυχώς, τώρα είναι δύσκολο να βρει κανείς πληροφορίες του στο διαδίκτυο.
2. Σε πολλά άρθρα γι’ αυτόν, αναφέρεται ότι ήταν μπροστά από την εποχή του. Θεωρείται ότι ισχύει ή πως πρόκειται για κάποιο κλισέ;
Jason Eckhardt: Ήταν σαφώς και εικονοκλαστικός και προνοητικός, με ταλέντο που το υποστήριζε αυτό και δημιουργικότητα, οπότε ναι, πιστεύω ότι ήταν μπροστά από την εποχή του. Ο συνδυασμός μορφών τέχνης και η δημιουργία αυτού που τώρα θα μπορούσαμε να ονομάσουμε “μεθόδους που κάνουν χρήση δεδομένων” για την επίλυση συνθετικών προβλημάτων, σίγουρα τον έθεσε στην πρωτοπορία. Το μουσικό του όραμα ήταν επίσης μια δυνατή και ατομική εναλλακτική λύση στον ολικό σειραϊσμό.
Gunnar Haslam: Ο τρόπος με τον οποίο σκεφτόταν τη μουσική – ειδικά κάνοντας χρήση εννοιών όπως οι αλυσίδες Markov και οι στοχαστικές κατανομές, οι οποίες είναι εξαιρετικά κοινές ιδέες σήμερα σε πολλούς διαφορετικούς τομείς – ήταν σίγουρα μπροστά από την εποχή του. Αλλά ήταν επίσης της εποχής του – σαφώς επηρεασμένος και επηρεάζοντας τους γύρω του.
Περισσότερο από αυτό, όμως, μου αρέσει να σκέφτομαι τον Ξενάκη ως “εκτός χρόνου”. Ένα κομμάτι όπως η “Περσέπολη” παραπέμπει στην αυτοκρατορία των Αχαιμενιδών, 2.500 χρόνια πριν, κι έγινε εκτέλεσή του στα ερείπια της αυτοκρατορίας αυτής, αλλά ταυτόχρονα ακούγεται διαφορετικό από οποιαδήποτε μουσική γράφτηκε πριν ή μετά από αυτό.
Kuniko Kato: Είτε ήταν πάντα μπροστά είτε όχι, κοιτούσε πάντα το μέλλον. Μια από τις αγαπημένες μου φράσεις του Ιάννη είναι ότι “Αυτό που είναι ένας περιορισμός σήμερα, μπορεί να μην είναι αύριο”.
Ying-Hsueh Chen: Είναι σίγουρα αλήθεια. Όσο πιο πολύ μελετώ τη μουσική του, τόσο πιο πολύ βρίσκω εντυπωσιακό το πόσο πολύ είναι μπροστά από τον την εποχή του… και την εποχή μας!
3. Μοντέρνος αρχιτέκτονας, avant-garde συνθέτης, δημιουργός του UPIC και άλλων προγραμμάτων, πολιτικός ακτιβιστής. Τι σας εμπνέει περισσότερο σε αυτόν;
Jason Eckhardt: Ο συνθέτης, με τον πολιτικό ακτιβιστή να ακολουθεί.
Gunnar Haslam: Ο πολιτικός του ακτιβισμός – ο οποίος τον έθεσε σε τέτοιο κίνδυνο και τον ανάγκασε να εγκαταλείψει τη χώρα – με εμπνέει καθημερινά να αγωνίζομαι για αυτά που πιστεύω, ενώ η μουσική του με εμπνέει να φαντάζομαι νέους κόσμους.
Kuniko Kato: Ήταν ταλαντούχος με πολλούς τρόπους, αλλά τελικά έκλινε προς τη μουσική. Έτσι, με εμπνέει κυρίως ως συνθέτης.
Ying-Hsueh Chen: Όλα τα παραπάνω.
4. Γιατί πιστεύετε πως ο Ξενάκης είναι σημαντικός σήμερα; Γιατί δεν θα ‘πρεπε να τον θυμόμαστε σε συγκεκριμένες ημερομηνίες, όπως αυτό το έτος;
Jason Eckhardt: Εφόσον βρεθήκαμε σε αιματηρούς πολέμους σε όλο τον κόσμο,σαν αυτόν που βίωσε και ο Ξενάκης και που παραλίγο να του πάρει τη ζωή, θαυμάζω ότι είχε τη δύναμη και την ελπίδα να συνεχίζει να πιστεύει στην τέχνη. Τα έργα του είναι προκλητικά, σπλαχνικά και συχνά συντριπτικά – αρνούνται να κατευνάσουν τον ακροατή, αλλά μάλλον προκαλούν ενδοσκόπηση όσον αφορά τον κόσμο που ζούμε και τις διεργασίες του. Χρειαζόμαστε κι άλλη τέχνη που το επιτυγχάνει αυτό.
Gunnar Haslam: Ο Ξενάκης δείχνει ότι μπορείς να έχεις μια πραγματικά μοναδική φωνή στη μουσική. Μπορείς να αναγνωρίσεις τη μουσική του Ξενάκη όταν την ακούσεις – ολισθαίνοντες τόνοι που μετατοπίζονται αργά πάνω και κάτω, συγκεκριμένοι ήχοι επιβραδυνόμενοι, και ακραία αίσθηση δυναμικού εύρους και χώρου στη μουσική. Πολλοί καλλιτέχνες είναι σε θέση να κάνουν πρωτοποριακή μουσική, αλλά λίγοι είναι σε θέση να γεμίσουν αυτόν τον πειραματισμό με τόσο πολύ από τον εαυτό τους, όσο ο Ξενάκης.
Kuniko Kato: Παίζω τα έργα του Ξενάκη κατά τη διάρκεια όλης μου της καριέρας κι έχω ηχογραφήσει μερικά από τα σημαντικότερα κομμάτια του, όπως οι Πλειάδες. Τα έργα του είναι πάντα προκλητικά και ταυτόχρονα πολύ βαθιά μουσικά. Με αυτή την έννοια, αντί να είναι “σημαντικός” είναι πάντα ένα αντικείμενο “ενδιαφέροντος” για μένα, και είμαι πεπεισμένη ότι ότι είναι ένας συνθέτης που αξίζει να ακολουθήσω καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής μου.
Ying-Hsueh Chen: Η μουσική του Ξενάκη περιέχει και υπερβαίνει τις πολικότητες: είναι αρχαία και σύγχρονη, σύνθετη αλλά και οργανική, αρχιτεκτονική αλλά και πρωτόγονη, άγρια αλλά και κομψή. Πολλή παραδοσιακή μουσική και καλή σύγχρονη μουσική σε όλο τον κόσμο έχει την ίδια ποιότητα. Η μουσική που υπερβαίνει τις πολικότητες έχει τη δυνατότητα να γίνει παράδοση, και μπορεί να εκτελεστεί ανά πάσα στιγμή. Εδώ κάποια πράγματα ακόμη.
~~~
Μια γνωριμία με τους καλλιτέχνες που μας μίλησαν:
Jason Eckhart
Gunnar Haslam
Kuniko Kato
Ying-Hsueh Chen
