Από την Παρασκευή 15 Μαΐου περισσότεροι από 100 καλλιτέχνες κάθε είδους, διαδέχονται ο ένας τον άλλον σε μια σκυταλοδρομία κινητικής ή χορευτικής παρουσίας, 24 ώρες το 24ωρο, για όσες ημέρες θα υποστηρίζεται ενεργά από τους συμμετέχοντες. Το πολυήμερο δρώμενο ονομάζεται «Κρατήρας», συμβαίνει κάπου στο κέντρο της Αθήνας και είναι στο χέρι σου να το ανακαλύψεις. Δεν πρόκειται για μια παράσταση ή μια διαδήλωση αλλά μια πρακτική που παράγει πολιτική σκέψη, ένα πλέγμα δικτύωσης και επικοινωνίας που διοργανώνεται, πλαισιώνεται και τροφοδοτείται από ένα ανεξάρτητο δίκτυο καλλιτεχνών, κυρίως από το χώρο του Χορού.
Ψυχή του «Κρατήρα» είναι η χορεύτρια Βιτόρια Κωτσάλου και καθώς πηγαίνω να την συναντήσω σκέφτομαι πως αν κάθε πράξη ή έργο που παράγουμε γεννηθεί από άγχος και όχι από ανάγκη, είναι καταδικασμένο. Η ομορφιά είναι μία αισθητή εντύπωση που εκφράζει την άυλη αναγκαιότητα. Υπάρχει όμως και η υλικότητα, η οικονομική επιβίωση των καλλιτεχνών, η οποία στη χώρα μας τουλάχιστον, σε μια εποχή που ελάχιστοι ενδιαφέρονται για τις ανάγκες μας, αλλά ενδεχομένως περισσότεροι για τα έργα μας, συναντά και την πεποίθηση ότι όποιος πληρώνεται παράγει ένα προϊόν και όχι ένα καλλιτεχνικό έργο. Ακούω τη Βιτόρια να μου λέει ότι κι εμείς οι καλλιτέχνες δεν κρατάμε μια υπεύθυνη στάση απέναντι στη χρησιμότητα της τέχνης.
«Ο χορός αλλάζει τη ζωή στα παιδιά με ειδικές ανάγκες, σε ανθρώπους μεγαλύτερης ηλικίας, σε ομάδες ανθρώπων με ψυχολογικά προβλήματα, στους φυλακισμένους, σε ανθρώπους που δουλεύουν καθισμένοι όλη ημέρα σε μια καρέκλα κι έναν υπολογιστή. Οι ασφαλιστικές εταιρείες που στοχεύουν στην προστασία αφότου αρρωστήσεις γιατί να μην μας προστατεύουν από το να μην αρρωστήσουμε; Η τέχνη του χορού θα είχε μια πολύ σοβαρή θέση και προσφορά σε κάτι τέτοιο»
– Θυμάσαι τη στιγμή που σκέφτηκες τον «Κρατήρα»;
Βρισκόμουν στο κρεβάτι μου, είχα έναν πόνο στο χέρι που κατευθυνόταν προς την παλάμη. Ο πόνος με προκαλούσε να τον ακολουθήσω αλλά δεν το έκανα γιατί βαριόμουν. Όμως τον παρατήρησα. Ο πόνος άρχισε να γίνεται πιο έντονος ώσπου καταστάλαξε σ’ ένα σημείο. Έτσι όπως σταθεροποιήθηκε τον αισθανόμουν σαν θρόμβο, σαν ένα εμπόδιο, έναν κόμπο. Κατάλαβα τότε από αυτό το μικρό βίωμα, ότι το σώμα είναι αυθύπαρκτο, έχει τη δική του ζωή την οποία συνήθως δεν ακολουθούμε. Ίσα ίσα ζούμε αντίθετα με αυτή.
– Αυτό για εμένα είναι και η απαρχή της ασθένειας του σώματος.
Εκείνη την περίοδο έκανα εκατό πράγματα ταυτοχρόνως, δούλευα, ήμουνα μαμά, έτρεχα παντού, δεν μπορούσα να ακολουθήσω τη ζωή του χεριού μου, με αποτέλεσμα να αισθανθώ ότι δεν είμαι ειλικρινής, κυρίως σαν χορεύτρια, απέναντι στη σχέση μου με το σώμα μου. Ένιωσα λοιπόν την ανάγκη να πλάσω μια πρακτική όπου θα υπάρχει ο χώρος και ο χρόνος να ασχοληθώ με το σώμα μου όσον αφορά τη σχέση ακολουθίας των αναγκών του σώματός μου. Όταν διψάς, πίνεις νερό. Έτσι κι εγώ έψαξα να βρω το χώρο, δίχως ιδέες πλαίσια και οδηγίες, όπου θα συνυπάρχω μαζί με το σώμα μου και θα το ακολουθώ. Έναν τόπο όπου μέσα σε αυτόν θα το ακούω, θα ακολουθώ το δρόμο τον οποίο μου δείχνει, κάνοντας παράλληλα και τα υπόλοιπα πράγματα.
– Χρειάζεται να στρέψεις την ακοή σου προς τα μέσα. Απαιτεί όμως χρόνο, ησυχία, αυτοσυγκέντρωση.
Στην αρχή ναι, αλλά καθώς η σκέψη εξελίχτηκε, κατάλαβα ότι αυτή τη σχέση μπορείς να τη μεταφέρεις και στο χώρο των άλλων σχέσεων. Πας μαζί με το σώμα σου, μπαίνεις μέσα στις υπόλοιπες καθημερινές εμπειρίες μαζί με το σώμα σου. Αρχίζεις να αντιλαμβάνεσαι τον εξωτερικό χώρο και την κίνηση των πραγμάτων όπου επηρεάζεις και επηρεάζεσαι μέσα από το σώμα σου. Είναι απαραίτητο να είμαστε έτσι, γιατί οι διαφορετικοί κώδικες λειτουργίας στους εξωτερικούς χώρους δημιουργούν έτσι κι αλλιώς προβλήματα.
– Διάσπαση.
Εκεί βρίσκουν χώρο και ριζώνουν άλλες οντότητες που δεν χαρακτηρίζουν απαραιτήτως τη σκέψη και την ιδιοσυγκρασία μας.
– Ο «Κρατήρας» που λειτουργεί σαν σκυταλοδρομία εμπεριέχει πολλές οντότητες που εισχωρούν μέσα του.
Εμπεριέχει τη θετική έννοια μιας τέτοιας παρουσίας και λειτουργεί σε πολλά επίπεδα. Δικτυώνει και φέρνει σε επαφή ανθρώπους. Στον «Κρατήρα», πριν μπεις μέσα, παρατηρείς για ένα τέταρτο τον άνθρωπο που βρίσκεται ήδη μέσα. Έτσι μόλις μπεις, ακολουθείς αυτό που έχει δημιουργήσει ο προηγούμενος, ψυχανεμίζεσαι την ατμόσφαιρα που έχει δημιουργηθεί και συνεχίζεις. Γίνεσαι ενδιάμεσος ανάμεσα στον προηγούμενο και στον επόμενο. Αυτή η διαδικασία επιδρά αόρατα και αλυσιδωτά. Χωρίς να ανταλλάξεις κάποια κουβέντα, επικοινωνείς με τους άλλους τους οποίους γνωρίζεις μέσα από την σιωπηλή παρατήρηση.
– Πόσο σημαντική είναι η σιωπή μέσα στον «Κρατήρα»; Δεν υπάρχει μουσική, άρα δεν υπάρχει δεδομένος ρυθμός. Ο κάθε ένας δίνει το δικό του τέμπο και εν τέλει τη στιγμή που βρίσκεται μέσα στον «Κρατήρα» ξεκάθαρα ακολουθεί το σώμα του.
Όταν έχεις σιωπή ενεργοποιείς ευκολότερα την κιναίσθησή σου. Έπειτα, πιστεύω ότι μπορείς να ενεργοποιήσεις ευκολότερα την αμυγδαλή του εγκεφάλου όπου βρίσκονται οι αφαιρετικές λειτουργίες, η κιναίσθηση, το ένστικτο, η διαίσθηση. Θεωρείται μέρος του «πρωτόγονου» εγκεφάλου που αναλαμβάνει τις ενστικτώδεις λειτουργίες. Σχετίζεται με τα συναισθήματα, και ειδικά με τον φόβο και τις αντιδράσεις σε αυτά. Συνδέεται με αρκετά από τα υπόλοιπα μέρη του εγκεφάλου και σ’ αυτήν καταλήγουν πρώιμα και ανεπεξέργαστα ερεθίσματα των αισθήσεων με σκοπό την ταχεία αντίδραση. Παίζει πρωτεύοντα ρόλο στη μνήμη, στη λήψη αποφάσεων, και στις συναισθηματικές αντιδράσεις. Σαν ένας μικροσκοπικός νους που διατρέχει όλα τα έμβια όντα.
– Ένας μικρός «Κρατήρας»…
Ναι. Και με τη σιωπή, με την απουσία του λόγου και της λογικής, μπορείς να έρθεις σε επαφή με την ύπαρξή σου.
– Το γεγονός πως ένας κρατήρας όταν ενεργοποιηθεί είναι καταστροφικός, είναι η ενεργοποίηση της σκοτεινής πλευρά της Φύσης, πώς το αντιλαμβάνεσαι μέσα στο έργο;
Αυτό εμπεριέχεται στο έργο αφού παραμένει ενεργός με τις παρουσίες μας, όλο το 24ωρο, μέρα αλλά και νύχτα. Πάνω απ’ όλα είναι μια πηγή ζωής, γιατί αν εκραγεί, καταστρέφει μεν γύρω του κάθε μορφή ζωής, αλλά μεταμορφώνει τον τόπο καθώς το έδαφος μετά είναι ιδιαιτέρως γόνιμο.
– Μου ήρθε τώρα σαν εικόνα η σημερινή Σαντορίνη όπου ο άνθρωπος εκμεταλλεύτηκε τη γονιμότητα για την οποία μιλάς με άκρως καταστροφικό τρόπο. Εμπορευματοποιήθηκε πλήρως το γόνιμο έδαφος το οποίο μοιάζει κατεστραμμένο. Για εσένα τι θα ήταν πιο όμορφο να δημιουργηθεί;
Εγώ μιλάω μεταφορικά καθώς θεωρώ ότι πρέπει να βιώνουμε την επαφή μας με το κενό. Να δουλεύουμε και να δικτυωνόμαστε κατ’ αρχήν με τον εαυτό μας, και με ό,τι συμβαίνει γύρω μας, συνεχόμενα, είτε διανύουμε φωτεινές στιγμές είτε σκοτεινές. Αυτό είναι ο κρατήρας. Ήμαστε εδώ και σκάβουμε. Ο «Κρατήρας» είναι μια απάντηση σε μια έρευνα αλλά ταυτόχρονα είναι και ένα ερώτημα. Τελικά τι θα συμβεί αν το κάνουμε εμείς αυτό; Οπότε έχει αυτά τα δίπολα.
– Μου κάνει εντύπωση που λες «σκάβουμε». Το σκάψιμο έχει την αντίθετη φορά από αυτή ενός κρατήρα όταν ενεργοποιείται. Ο κρατήρας εξωτερικεύει την ορμή του, αλλά εσύ δημιουργείς τον τόπο όπου οι διάφοροι χορευτές και καλλιτέχνες θα ανοίξουν την οπή με φορά προς τα μέσα.
Ναι, είναι σαν να έρχεσαι σε επαφή με το υλικό, το πρωταρχικό υλικό που αναζητά τη διέξοδο. Οπότε τείνεις να πας προς τα μέσα, όσο η λάβα έρχεται προς τα εσένα. Είναι οι απαντήσεις η λάβα, είναι ενδεχομένως και τα ερωτήματα. Αν δεν σκάψεις δεν θα βρεις. Αν δεν ρωτήσεις δεν θα μάθεις.
– Ο κόσμος όχι μόνο φοβάται τα ταξίδια που έχουν φορά προς τα μέσα, τα ενδοσκοπικά, αλλά στην περίπτωση ενός κρατήρα τα πράγματα είναι χειρότερα, αφού σκάβοντας ξέρουμε ότι θα βρούμε θανατηφόρα λάβα. Μπροστά μας βρίσκεται ένας θάνατος. Μιλάμε λοιπόν για αναγέννηση μέσα από τις στάχτες στο έργο του «Κρατήρα»;
Οπωσδήποτε. Είναι μια απαραίτητη διαδικασία. Αλληγορικά μιλώντας, αυτή τη στιγμή βρισκόμαστε μπροστά σε ένα αδιέξοδο. Πολλά είναι τα πράγματα τα οποία πρέπει να αφήσουμε πίσω, μιλώντας και για τον εαυτό μου και για κάποιους τρόπους με τους οποίους λειτουργώ. Πρέπει να τους αφήσω πίσω μου. Αυτό είναι ένας μικρός θάνατος. Για να παραμείνουμε ζωντανοί χρειάζεται να σκάψουμε, να γίνουμε μέρος της έκρηξης, να μπούμε μέσα στο κενό ώστε να προχωρήσουμε. Έτσι όπως πάμε δεν μπορούμε να προσχωρήσουμε άλλο. Πολλά πράγματα δεν έχουν πλέον νόημα με τον τρόπο που συμβαίνουν. Ο «Κρατήρας» έχει την ενδοσκόπηση αλλά έχει και τη δικτύωση. Δεν είναι ποτέ κανείς μόνος του όσο βρίσκεται σε στενή επαφή με το σώμα του και το χώρο. Αν κάτι χρειαστεί, υπάρχει πάντα ένα άτομο από την ομάδα υποστήριξης δίπλα του, χωρίς να κρίνει.
– Γιατί ο κόσμος πιστεύεις ότι φοβάται το θάνατο αφού ενέχει τη ζωή μέσα του, την αναγέννηση; Γιατί προτιμά μια μέτρια κατάσταση αντί να αντιμετωπίσει ή ακόμα και να προκαλέσει έναν μικρό θάνατο προκειμένου να βρει τη ζωή;
Είναι ο φόβος για το άγνωστο. Έχει να κάνει με την έλλειψη ελέγχου και τη νοοτροπία με την οποία μεγαλώνουμε, που στην εποχή αυτή θέλουμε να τα ελέγχουμε όλα, να πιστεύουμε ότι τα κατανοούμε όλα, να εξυμνούμε την ύλη, τροφοδοτώντας εν τέλει επιπλέον φόβο και δυσκολία να διαχειριστούμε αυτό το μέρος της ζωής που είναι ο θάνατος. Έχει να κάνει και με τη ζωή την ίδια, αν καλλιεργείς τη ζωτικότητα μέσα σου και γύρω σου, κι αντιλαμβάνεσαι αυτά που σου συμβαίνουν, δηλαδή δεν τα προσπερνάς με αδιαφορία ή βαρεμάρα ή φόβο, αν δεν είσαι ένας μηχανικός άνθρωπος -γιατί ο μεγαλύτερος θάνατος εν ζωή είναι η τάση του ανθρώπου να αυτοματοποιείται και να αυτοματοποιεί, ξεκινώντας από την κίνηση του σώματός του και περνώντας στην εσωτερική του κίνηση- τότε θα γεννιέσαι και θα πεθαίνεις και θα γεννιέσαι και θα πεθαίνεις…
– Η μηχανική κίνηση του σώματος και η επανάληψη φαντάζομαι ότι γεννήθηκαν με τη βιομηχανική επανάσταση. Πώς έχει εξελιχθεί η κίνηση στην εποχή μας;
Μια φορά είχα ένα πονεμένο πόδι κι έπρεπε να περπατήσω ένα μονοπάτι μέχρι τον προορισμό μου. Προκειμένου να αντεπεξέλθω στον πόνο πάνω στο κακοτράχαλο μονοπάτι, άρχισα να κουνάω τη λεκάνη μου και να περπατάω ρυθμικά. Αυτή η κίνηση με ανακούφιζε από τον πόνο. Μετά από μία ώρα δρόμο, περπατώντας με αυτό τον τρόπο και αυτό τον ρυθμό, άλλαξε τελείως τη διάθεσή μου προς το καλύτερο! Εντελώς! Έτσι αντιμετώπισα τον πόνο, χόρεψα μαζί του, μας έδωσα μια διέξοδο. Και τότε θυμήθηκα πως όταν κοιτούσα τους ανθρώπους μικρή, περπατούσαν αλλιώς, είχαν ρυθμό. Τώρα αν κοιτάξεις γύρω σου, δεν υπάρχει αυτό.
– Χε!, σκέφτομαι τώρα πως οι γυναίκες μετά από χρόνια υπερβολικών σχολίων -σαχλών και ενοχλητικών- σταματήσαμε να κουνάμε τους γοφούς μας. Πόσο κρίμα. Στερηθήκαμε το δικαίωμα στο κουνιστό περπάτημα. Γενικά το κουνιστό περπάτημα έχει στιγματιστεί κοινωνικά σε κάθε φύλο. Άλλοι επικρίνουν τον μηχανικό βηματισμό και οι άλλοι τον κουνιστό. Δικαίωμα στον προσωπικό βηματισμό παρακαλώ!
Αυτό είναι ένα ακόμα σημαντικό θέμα στον «Κρατήρα» αφού προσκαλεί ανθρώπους από όλα τα πεδία της Τέχνης, είτε έχουν δουλεμένη σχέση με το σώμα τους είτε όχι, να μπούνε σε μια διαδικασία κινητική. Ακόμα κι εγώ που είμαι χορεύτρια, όταν περνάει χρόνος που δεν δίνω στο σώμα μου χώρο να κινηθεί με διαφορετικούς τρόπους, άρα και να μην σκεφτώ διαφορετικά, βαλτώνω. Είναι μέρος της φύσης μας θεωρώ, αυτό το κενό που δημιουργεί η κίνηση του άλλου, ενώ εγώ δεν μπορώ να μπω εκεί, άρα την κριτικάρω ή την κοιτάζω με ξινή μούρη.
– Ανάλογη τότε θα είναι και η δυσκολία να κάνουμε μια κίνηση και προς τον άλλον.
Αυτό έχει φοβερές επεκτάσεις γιατί αν εγώ δεν κινούμε διαφορετικά δεν ξέρω ποια είμαι. Ξέρουμε ποτέ; Κινούμαστε, όλα κινούνται, όλα αλλάζουν. Αν δεν μπορώ να ενστερνιστώ την κίνηση του άλλου, δεν μπορώ να επηρεάσω και να επηρεαστώ. Η κίνηση του σώματος είναι πολιτική πράξη.
– Ο «Κρατήρας» εμπεριέχει και την προοπτική της εκσπερμάτωσης. Όχι κατ’ ανάγκη αντρική. Θα μπορούσε να είναι η εκσπερμάτωση προερχόμενη από έναν δονούμενο γυναικείο κόλπο. Είναι ιδιαιτέρως ερωτικός. Έτσι δεν είναι;
Όποιος μπαίνει μέσα στον «Κρατήρα» έρχεται σε επαφή με το σώμα του. Με τις ιδέες του, τις ανάγκες του, τα ταμπού του, τις φοβίες του, με όλα όσα αποθηκεύονται καθημερινά δίχως επεξεργασία. Όταν βρεθεί λίγος χώρος μπορούμε να τα αφήσουμε όλα αυτά να πετάξουν στην επιφάνεια. Ενδεχομένως τότε αναγκαζόμαστε και να τα δούμε, να τα αντιμετωπίσουμε ή να τα προσπεράσουμε. Όλα αυτά μαζί φτιάχνουν ένα μείγμα από σπερματοζωάρια. Μέσα στον «Κρατήρα», μέσα στην ησυχία του, στην επαφή με το σώμα σου, έρχεσαι σε επαφή με αυτά.
Όταν είσαι μέσα σε ένα θέατρο ή ένα στούντιο μπορείς να κάνεις πολλά χρήσιμα πράγματα αλλά κάτω από μία ομπρέλα. Αυτή την ομπρέλα την ονομάζω «δικαιολογίες». Σαν να πας να χορέψεις τανγκό. Το τανγκό είναι τανγκό. Αυτό. Είσαι προστατευμένος από μια δικαιολογία. Όμως σε κοινωνικοπολιτικό επίπεδο, με ενδιαφέρει να παρατηρήσω τι συμβαίνει όταν δεν έχεις καμία «δικαιολογία» να σε προστατεύσει.
– Ο δημόσιος χώρος είναι φυσικά ένα ακόμα κύριο συστατικό του όλου εγχειρήματος. Δεν θα είχε ενδιαφέρον να γίνει μέσα σε ένα θέατρο.
Θα μπορούσε αλλά θα άλλαζε η ταυτότητά του. Αυτή τη στιγμή τρία πράγματα συγκροτούν σε θεωρητικό επίπεδο τη δράση του «Κρατήρα»: το προσωπικό, το κοινωνικό και το κοσμικό. Πρέπει να μπορεί το ένα να επηρεάσει και να επηρεαστεί από το άλλο. Η πραγματική ζωή εντοπίζεται στις διασταύρωση αυτών. Όταν είσαι μέσα σε ένα θέατρο ή ένα στούντιο μπορείς να κάνεις πολλά χρήσιμα πράγματα αλλά κάτω από μία ομπρέλα. Αυτή την ομπρέλα την ονομάζω «δικαιολογίες». Σαν να πας να χορέψεις τανγκό. Το τανγκό είναι τανγκό. Αυτό. Είσαι προστατευμένος από μια δικαιολογία. Όμως σε κοινωνικοπολιτικό επίπεδο, με ενδιαφέρει να παρατηρήσω τι συμβαίνει όταν δεν έχεις καμία «δικαιολογία» να σε προστατεύσει.
– Άρα στην παρούσα δράση, η μουσική είναι σαν «δικαιολογία», για αυτό και απουσιάζει;
Η μουσική είναι μια μορφή σκέψης. Σε συμπαρασέρνει και σε επηρεάζει. Σου δημιουργεί εικόνες και συναισθήματα. Το ζητούμενο είναι να ακούσεις τους ήχους του δρόμου, να ανιχνεύσεις τους δικούς σου ήχους, να ακούσεις τη μουσική στον προσωπικό τρόπο σκέψης σου, να παντρέψεις μουσικές εσύ ο ίδιος. Ο τρόπος που σκεφτόμαστε, που γευόμαστε, που παρατηρούμε είναι ρυθμικός, εμπεριέχουν μουσική όλες μας οι αισθήσεις αρκεί να τις κινητοποιήσουμε.
Συμπέρασμα στην κουβέντα μας;
Ο Κρατήρας δεν στοχεύει στην ανεύρεση μιας λύσης μέσα από κάποιου είδους λογικής συνέχειας, αλλά μέσα από την ενδοεπικοινωνία σε κάθε πιθανό επίπεδο με τον εσωτερικό ή τον εξωτερικό χώρο, για τους συμμετέχοντες αλλά και για όσους παρατηρούν. Είναι ένας τόπος για να μπορέσουμε να υπάρξουμε λίγο διαφορετικά, να συλλογιστούμε ξεχνώντας τον γραφειοκρατικό, δομημένο τρόπο δράσης και σκέψης.
.
Το δρώμενο γίνεται στο κέντρο της Αθήνας. Όποιος επιθυμεί να πάρει μέρος στέλνει e-mail στο kratirasnow@gmail.com
