Ένα και πλέον χρόνο εγκλεισμού διανύσαμε. Μοιάζει με απέραντη στασιμότητα. Μου έλειψαν εποχές ταξιδιών πριν από τους περιορισμούς που έφερε η πανδημία του κορονοϊού. Νοσταλγία για την ανεμβολίαστη ανεμελιά. Το συναίσθημα να περιπλανιέσαι σε άλλο τόπο. Το μόνο που μπορώ να κάνω τώρα: γράφω για να θυμηθώ.
Θυμάμαι, ας πούμε, τις μέρες στο Κυότο πριν από εφτά ή δέκα χρόνια. Με είχε καλέσει ο Σό να πάω. Έμενε με τους δικούς του έξω από την πόλη. Δούλευε σε κατάστημα με οπτικά και είχε ερωτευτεί μια κοπέλα που εργαζόταν στο απέναντι φαρμακείο. Τον έπιασα να διαβάζει γιαπωνέζικες αισθηματικές νουβέλες ώστε να αλιεύσει συμβουλές. Κατά τα άλλα, περνούσε τον υπόλοιπο ελεύθερο χρόνο του σαν καλός εικοσιπεντάχρονος βλέποντας ποδόσφαιρο.
Την πρώτη μέρα που έφτασα, μήνα Σεπτέμβρη, είχε υγρασία, ζέστη και συννεφιά. Έμεινα σ’ ένα χόστελ στο κέντρο της πόλης για να τριγυρνώ ανεμπόδιστα. Τα πάντα ακριβά για μένα. Μόνο το δημόσιο λουτρό δεν κόστιζε σχεδόν τίποτα, σεβόμενο μια κουλτούρα καθαρότητας. Στην αρχή έμοιαζαν όλα ίδια, ψηλά κτήρια θεόρατα, πυκνά, απώλεια προσανατολισμού. Παραέξω από το κέντρο τα πράγματα αλλάζουν και γίνονται λιγότερα κάθετα και ομοιότυπα.
Ο Σό ερχόταν τις ημέρες που είχε ρεπό και πηγαίναμε βόλτες με τα πόδια και με το αυτοκίνητό του -σωστό ορθογωνισμένο κουτί. Πήγαμε σε διάφορους ναούς Σίντο και βουδιστικούς, κήπους και παλάτια αλλοτινών καιρών.
Ημέρα Κυριακή βρεθήκαμε στο ιερό προσκύνημα Fushimi Inari-taisha που βρίσκεται στους πρόποδες ενός βουνού. Η παραδοσιακή γιαπωνέζικη θρησκεία Σίντο είναι πολυθεϊστική και βλέπει τον φυσικό κόσμο ως ενσάρκωση του θείου. Μια σειρά από τελετουργικά συνδέονται με την καλοτυχία, την ευφορία, το ρύζι, το τσάι, τη γεωργία και κάθε παραγωγή.
Fushimi Inari-taisha
Μας υποδέχτηκαν στην είσοδο δεξιά και αριστερά δυο αλεπούδες. Η μία κρατάει ένα κλειδί στο στόμα της, η άλλη ένα κόσμημα. Θεωρούνται αγγελιοφόροι και προστάτες του ιερού. Αλεπούδες συναντήσαμε και σε άλλους ναούς αφιερωμένους στη θεότητα Inari. Οι δε παγοδοηδείς ρυθμοί γεννούν ένα κάποιο θάμβος.
Το νερό είναι κρίσιμο σε θρησκευτικές πρακτικές σε όλο τον κόσμο. Εδώ ο προσκυνητής βρίσκει μια πηγή με νερό πριν φτάσει στον κυρίως ναό προκειμένου να εξαγνιστεί. Ακολουθώντας μια συγκεκριμένη σειρά κινήσεων οφείλει αντλώντας νερό με ένα ξύλινο κρατήρα να πλένει τα χέρια και το πρόσωπό του. Παραπέρα, μια καμπάνα που την χτυπάς για καλοτυχία. Παρατηρώ στη συνέχεια ψηλούς λεπτούς κυλινδρικούς στύλους που κοιτούν στον ουρανό κι έχουν περασμένους στρογγυλούς δαχτύλιους γύρω τους. Οι δαχτύλιοι είναι πάντα εννιά στον αριθμό, υπενθυμίζοντας τη θνητή φύση του ανθρώπου που δεν είναι προορισμένος για το δέκα.
«Όσοι θέλουν το δέκα επιδιώκουν κάτι το ανέφικτο, το καταστροφικό και θα είναι στη ζωή τους δυστυχείς. Η Δύση θέλει πάντα το δέκα και καταστρέφει κι όλο τον κόσμο, είναι άπληστη, δεν χορταίνει ποτέ», σχολιάζει ο Σό. «Α, βλέπω έχεις τα μηνυματάκια σου να περάσεις», αντιγυρνώ και γελάμε διαπολιτισμικά. «Και τα βραβεία ακόμη, οι διαγωνισμοί, είναι ένας τρόπος να σου πούνε ότι έπιασες το δέκα. Είναι απάτη, ψευδαίσθηση. Για αυτό δεν μου αρέσουν τα βραβεία. Στο ποδόσφαιρο ξέρουμε ότι το να βάζεις γκολ είναι λιγότερο σημαντικό από το παιχνίδι στο σύνολό του», συμπληρώνει. Πάω να πω ότι το νεότερο ποδόσφαιρο το έφεραν οι δυτικοί εδώ, αλλά λέει δεν έχει σημασία. Ανήκει στην ανθρωπότητα πια.
Ένας μοναχός μάς μιλάει χωρίς να καταλαβαίνω γρυ και έπειτα μού γράφει μια ευχή πάνω σ’ ένα ρυζόχαρτο. Δεν μπορώ να διαβάσω γιαπωνέζικα. Ο Σό διαβάζει και μού μεταφράζει την ευχή και λέει να την φυλάξω και να μην πω σε κανέναν το περιεχόμενό της.
Το ποτάμι ζωογονεί την πόλη. Κι εδώ νερό. Μια οικογενειακή στιγμή αναζήτησης δροσιάς στη φωτογραφία επάνω. Κάτω από τη γέφυρα η σκεύη ενός αστέγου, περιποιημένη χωρίς ίχνος αταξίας. Γενικά, η τάξη είναι κάτι φυτεμένο με διάφορες μορφές. Ο Σό οδηγεί, κάνουμε μια στάση για να τσιμπήσουμε κάτι. Θέλει να πιει μπίρα αλλά το αποφεύγει. Το πρόστιμο είναι τεράστιο αν τον πιάσουν σε αλκοτέστ. «Εδώ σεβόμαστε το νόμο», λέει. Μετά περιγράφει ότι τυχαίνει να βλέπει γυναίκες που ξεχνούν τις τσάντες τους ανοικτές μέσα σε καταστήματα και αφαιρούνται χαζεύοντας, αλλά δεν τις κλέβει κανένας. Εντοπίζει μια τεράστια διαφορά, κρίνοντας από την αντίστοιχη εμπειρία του στην Ευρώπη όπου αν ξεχάσεις την τσάντα σου κάπου ανοιχτή θα σε κλέψουν μέσα στο επόμενο λεπτό.
Τόση νομιμοφροσύνη σημαίνει: υποφώσκει μια καταπίεση. Την καλύπτει ένας υπερ-εκσυγχρονισμός. Είναι και το δίπολο γιαπωνέζικη παράδοση και αμερικανοποίηση. Έχουν ανάγκη να ξεδίνουν. Κατά τον Σό, τα τρία πράγματα που λατρεύουν στην Ιαπωνία είναι να πίνουν σάκε, να τραγουδούν καραόκε και να παθιάζονται με το ποδόσφαιρο. Όλοι έχουμε ανάγκη να ξεδίνουμε.
Μια άλλη μέρα πηγαίνουμε οδικώς σε διάφορα χωριά και ναούς στα πέριξ. Το παν μοιάζει να διαπνέεται από μια ισορροπία, μια ευταξία ανάμεσα στην ανθρώπινη παρέμβαση και τη φύση. Ή τουλάχιστον έτσι εξιδανικεύεται στα μάτια ενός ξένου. Ίσως να οφείλεται και στο γεγονός πως τριγυρίζω σε χωριά. Δεν θα έφτανα ως εδώ χωρίς τον Σό, είναι πολύ φιλικός κι ακούραστος και ξέρει όλα τα μέρη που πρέπει να πάμε ή πού πρέπει να φάμε. Σ’ ένα ναό σε μια λιμνούλα βλέπω γιγαντιαία χρυσόψαρα. Μέρος της κηποτεχνικής.
Πρωί μεσοβδόμαδα. Πηγαίνω στην πινακοθήκη του Kyoto City University of Arts. Τρέχει μια έκθεση που οργανώθηκε με τη συμμετοχή άλλων σχολών Καλών Τεχνών από την Ευρώπη. Το θέμα της καλεί τους σπουδαστές να οραματιστούν πώς θα είναι η ζωή στον πλανήτη το 2112. Βγάζω μερικές φωτογραφίες. Στα περισσότερα έργα που φιλοτέχνησαν φαίνονται σκούρα τα πράγματα. Προβληματισμοί γύρω από την εξέλιξη της τεχνολογίας και την επίδραση αυτής στην ανθρώπινη ζωή, την πρόοδο της ιατρικής και ζητήματα βιο-ηθικής, την επικράτηση της «ελεύθερης αγοράς», κ.α.
Πίσω στο χόστελ, μοιράστηκα το δωμάτιο με την Τζήιχη, που ήρθε από τη Νότια Κορέα για διακοπές. Είχαμε φτάσει την ίδια μέρα, αυτή με μια πτήση από τη Σεούλ, εγώ με μια πτήση ανταπόκρισης από τη Φραγκφούρτη. Ισχυρίστηκε ότι παίζει το No surprises των Radiohead στην κιθάρα, λόγος για τον οποίο αναλογίστηκα ότι θα μπορούσα να της κάνω πρόταση γάμου. Στις συζητήσεις των επόμενων ημερών είπε για το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο το οποίο μπούκαρε στη Νότια Κορέα κατά την κρίση του 1997. Πήραν διάφορα μέτρα για τη «βελτίωση της οικονομίας». Αυτό σήμαινε έπειτα καπιταλισμό και σχιζοφρένεια: πολλές ώρες εργασίας, η ίδια δούλευε δωδεκάωρα, και λίγες ημέρες άδειας το χρόνο. Τα χρήματα φυσικά δεν είναι ποτέ αρκετά για τον μέσο εργαζόμενο, είπε. Μετά είπε ότι θέλει να αλλάξει δουλειά. Είπε για την οικογένεια της σ’ ένα μικρό χωριό, καλλιεργούν ρύζι. Είπε ότι δεν θέλει να γυρίσει στο χωριό, της αρέσει η ζωή στη μεγάλη πόλη, τα πάντα χαοτικά, η ελευθερία της ανωνυμίας. Είπε ότι της αρέσει η τζαζ. Μετά θέλαμε να πάμε το ίδιο βράδυ σ’ ένα μπαρ με ζωντανή μουσική, να ακούσουμε πώς παίζουν τζαζ οι Ιάπωνες. Δεν πήγαμε. Βολευτήκαμε με τους υπαίθριους μουσικούς ολούθε.
Είκοσι μέρες αργότερα. Πλησιάζει η επιστροφή μου στη χώρα του Ηρακλή, που λέει ο Σό. Την προτελευταία μέρα με πηγαίνει στo βουδιστικό κέντρο στη Νάρα. Ελάφια παντού. Τα ελάφια θεωρούνται ζώα ιερά. Διάβασα μόλις πρόσφατα ότι λόγω κορονοϊού έχουν αδυνατίσει, δεν πηγαίνουν πια τόσοι επισκέπτες που τα τάιζαν ολημερίς.
Τη μέρα που φεύγω, ο Σό λέει αποφθεγματικά: «Το ποδόσφαιρο είναι σημαντικό». Θέλω να ρωτήσω γιατί είναι σημαντικό, δεν το συζητήσαμε αρκετά. Αλλά ο Σό δεν μπαίνει στη διαδικασία αναλύσεων, συμπεριφέρεται σαν να κατέχει τη γνώση ορμέμφυτα. Ξεφουρνίζει μια αλήθεια, την δέχεσαι καλώς, δεν την δέχεσαι, φαγώσου μόνος. Όταν αποχαιρετιόμαστε, λέει πως τις μέρες που περάσαμε αυτές, πρέπει να μίλησε τόσο όσο δεν μίλησε ποτέ με κανέναν άλλον σ’ ολόκληρη τη ζωή του. Ιδού η διαφορά δύο κόσμων: στο δυτικό στερέωμα ανοίγουμε το στόμα μας ξεφουρνίζοντας ασταμάτητα ό,τι μάς κατεβαίνει στο κεφάλι, μια βροχή από λέξεις, προτάσεις, λογικοφανείς ή μη, τσουβάλια από ασυναρτησίες, και μπούρδες, και μπούρδες. Οι φειδωλοί στην ‘Απω Ανατολή μιλούν λιγότερο, και όταν το ανοίγουν, τους βγαίνει μια πρόταση αναντίρρητη με βάθος αδιαπέραστο: το ποδόσφαιρο είναι σημαντικό. Κάποτε θα έλεγα όχι. Για διάφορους λόγους πλέον τείνω να το πιστέψω.
