Collapsology: η επερχόμενη κατάρρευση (έχει ήδη αρχίσει)

Ο δυτικός πολιτισμός επέτρεψε την κατοχή, στα χέρια ορισμένων ομάδων ανθρώπων, υλικού πλούτου τόσο απίστευτου όσο και άχρηστου. Αυτή η αρπαγή επετεύχθη μέσα από το ελεύθερο εμπόριο που επιβλήθηκε στον κόσμο, τη λεηλασία των φυσικών πόρων, τη γενική εμπορευματοποίηση όλων των κοινών αγαθών, καθώς και την εξύμνηση της τεχνολογίας και της προόδου. Η πολυπλοκότητα των σχέσεων και αλληλεξαρτήσεων στον πλανήτη σήμερα, οι αφόρητες ανισότητες που δημιουργήθηκαν από την εντατικοποίηση του ανταγωνισμού μεταξύ των ανθρώπων και η επιτάχυνση της καταστροφής του οικοσυστήματος αποδυναμώνουν τον κοινό χώρο συνύπαρξης  των ζωντανών πλασμάτων. Μολονότι δεν είμαστε σε θέση να προβλέψουμε πώς θα είναι το αύριο, ωστόσο αναλογιζόμαστε σκοπιές που μάς βοηθούν να κατανοήσουμε και να φανταστούμε πώς θα μπορούσε να είναι ή  να μην είναι η επόμενη μέρα.

Ο Pablo Servigne και ο Renaud Duterme απαντούν στις ερωτήσεις του περιοδικού Les Autres Voix de la Planète.

Τι αντιλαμβάνεστε ως «κατάρρευση»;

Renaud Duterme: Στον κόσμο όπου ζούμε, η κατάρρευση μπορεί να αναδυθεί ως ένας συνδυασμός δύσκολων προβλημάτων για επίλυση (πράγματι είναι αδύνατον να λυθούν), τα οποία διαταράσσουν τις κοινωνίες μας ώστε αρχίζουμε να αμφισβητούμε τον τρόπο ζωής μας. Σήμερα, με την τρομοκρατία, τις προσφυγικές ροές, την κλιματική αλλαγή και την εξάντληση των πόρων, βλέπουμε ήδη φαινόμενα που δεν επιλύονται με τον τρόπο που λειτουργούν οι κοινωνίες μας. Λοιπόν, αυτά τα προβλήματα θα επιδεινωθούν μέσα στα επόμενα χρόνια και τις δεκαετίες που έρχονται. Οδεύουμε σαφώς προς τεράστιες αλλαγές, για το καλύτερο ή το χειρότερο.   

Pablo Servigne: Σύμφωνα με τους αρχαιολόγους, κατάρρευση είναι η αισθητή απομείωση του ανθρώπινου πληθυσμού και/ή της πολιτικής/οικονομικής/κοινωνικής πολυπλοκότητας, σε μια ευρεία περιοχή και με μεγάλη χρονική διάρκεια. Αλλά ο ορισμός αυτός δεν επαρκεί για να περιγράψει αυτό που συμβαίνει σ’ εμάς. Γι’ αυτό επιλέξαμε τον πιο χειροπιαστό ορισμό  του Yves Cochet: είναι μια κατάσταση στην οποία «οι βασικές ανάγκες (νερό, φαγητό, στέγη, ιματισμός, ενέργεια, μεταφορές, ασφάλεια) δεν παρέχονται πλέον για την πλειοψηφία του πληθυσμού από τις υπηρεσίες που δημιουργήθηκαν από το νόμο».

Συγκεντρώσαμε μια σειρά από στοιχεία και ενδείξεις που φανερώνουν όχι μόνο ότι μπορεί να επέλθει η κατάρρευση, αλλά είναι επικείμενη.

Με ποια στοιχεία κερδίζει έδαφος η θεωρία ότι ο πολιτισμός μας βρίσκεται μπροστά στον κίνδυνο της κατάρρευσης;

Pablo Servigne: Είναι απαραίτητο να επισημανθεί, πριν απ ‘όλα, ότι μιλάμε για την κατάρρευση της θερμοβιομηχανικής βιομηχανίας, δηλαδή του σύγχρονου κόσμου που λειτουργεί με ορυκτά καύσιμα. Συγκεντρώσαμε μια σειρά από στοιχεία και ενδείξεις που φανερώνουν όχι μόνο ότι μπορεί να επέλθει η κατάρρευση, αλλά είναι επικείμενη. Έχει ήδη ξεκινήσει από ορισμένες απόψεις. Είναι ήδη το τέλος της εποχής των ορυκτών καυσίμων (βενζίνη, φυσικό αέριο κ.λπ.), το τέλος του συστήματος χρέους, η κατάρρευση ορισμένων οικοσυστημάτων, η διαταραχή του κλίματος και η αλληλεξάρτηση (και ευθραυστότητα) της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας μας. Συνδέοντας όλες αυτές τις πτυχές, συνειδητοποιούμε ότι κάθε «κρίση» μπορεί να επιδεινώσει τις άλλες, καθώς και ότι αυτοί οι σύνδεσμοι συνήθως είναι αόρατοι και απρόβλεπτοι. Επιπροσθέτως, εάν αποφασίσουμε να περιορίσουμε την καταστροφή του πλανήτη, τότε θα πρέπει να αφήσουμε στο υπέδαφος την ορυκτή ενέργεια, κάτι που θα σήμαινε την πρόκληση οικονομικής, αλλά και πολιτικής και κοινωνικής κατάρρευσης. Από την άλλη πλευρά, αν συνεχίσουμε να κινούμαστε στην ίδια τροχιά του πολιτισμού, θα ωθήσουμε το κλίμα, τα οικοσυστήματα και άλλους πυλώνες του γήινου πεδίου προς μια κατάρρευση, η οποία δεν κρούει μονάχα τον κώδωνα του θανάτου του πολιτισμού μας, αλλά πιθανόν και του είδους μας καθώς και της πλειοψηφίας των ζωντανών όντων. Έτσι θα ανακαλύψουμε ότι δεν υπάρχει πιθανή απόδραση.

Renaud Duterme: Η τρέχουσα κατάσταση δεν έχει προηγούμενο επειδή οι απειλές προκύπτουν ταυτόχρονα και, ακόμη χειρότερα, αλληλοτροφοδοτούνται. Την ίδια στιγμή, παρατηρούμε ότι οι αντιφάσεις του οικονομικού μας συστήματος αρχίζουν να γίνονται κατανοητές μέσα από την απουσία ανάπτυξης, το γενικευμένο δανεισμό και κυρίως τη δομική μαζική ανεργία την οποία δεν είμαστε σε θέση να επιλύσουμε χωρίς γενναίες αναζητήσεις έξω από το τρέχων Παράδειγμα. 

Η κατάρρευση σύμφωνα με τη ματιά σας έχει την ίδια μορφή σε διαφορετικές περιφέρειες του κόσμου;   

Pablo Servigne: Σίγουρα όχι. Στόχος των μελετών μας είναι να αποσαθρώσουμε την ιδέα μιας ομοιογενούς, βάναυσης και γραμμικής κατάρρευσης. Θα είναι πολύ διαφορετική ανάλογα με την περιοχή, το κλίμα, τα καθεστώτα και τις πολιτικές επιλογές, την κουλτούρα, κλπ. Κάθε κοινωνία θα ανταποκριθεί διαφορετικά στις προκλήσεις (για να το θέσουμε ήπια!) που θα προκύψουν. Εδώ το σημαντικό είναι να αντιληφθούμε το φαινόμενο ντόμινο όλων αυτών των καταστροφών και τα αποτελέσματα της μετάδοσης. Μια κλιματική κρίση μπορεί εύκολα να πυροδοτήσει εξέγερση, έπειτα να επιδεινωθεί σε πεδίο ένοπλης διαμάχης, να ακολουθήσει εισβολή σε γειτονική περιοχή που με τη σειρά της θα αντιμετωπίσει λιμό, οδηγώντας σε διάσπαση την εφοδιαστική αλυσίδα άλλων περιοχών του κόσμου, προκαλώντας μια πανδημία, και ούτω καθεξής. Αυτή η αργή, ακανόνιστη και ετερογενής (και απρόβλεπτη!) διαδικασία που υποδαυλίζεται παγκοσμίως είναι αυτό που ονομάζουμε κατάρρευση. Το ειρωνικό είναι πως με την έννοια της κατάρρευσης καταπιάνονται συνήθως ιστορικοί ή αρχαιολόγοι. Είναι παράξενο να τη χρησιμοποιούμε στο παρόν. Αλλά αυτή είναι η όλη ομορφιά και  αυτή η έννοια χρησιμοποιείται συνήθως από ιστορικούς ή αρχαιολόγους. Είναι περίεργο να το χρησιμοποιείς στο παρόν. Αλλά αυτό είναι όλη η ομορφιά και η υπόθεση της κολαψολογίας…

Renaud Duterme:  Μια κατάρρευση, στην πραγματικότητα, θα πρέπει να θεωρείται ως διαδικασία και όχι ως ένα μόνο γεγονός. Ας μην ξεχνάμε ότι αυτό που γνωρίζουμε ως Πτώση της δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, χρειάστηκε αρκετούς αιώνες για να γίνει. Επιστρέφοντας στο ερώτημα, σαφώς σε ένα μέρος του κόσμου, η κατάρρευση ήδη συμβαίνει. Το να μιλάμε περί κατάρρευσης στους κατοίκους κάποιων παραγκουπόλεων ή στους πρόσφυγες που μαραζώνουν σε camps και στις τέσσερις γωνιές του κόσμου φαίνεται τουλάχιστον ακατάλληλο.

Αναλογίζομαι πως αυτό που αντιλαμβανόμαστε ως κατάρρευση αφορά ιδιαίτερα τη μεσαία τάξη, σε όποια περιοχή του κόσμου κι αν βρίσκεται. Πράγματι αυτή είναι η κατηγορία του πληθυσμού που έχει τα περισσότερα να χάσει με όρους καθημερινών ανέσεων (κατανάλωση, αναψυχή, στέγη…) επειδή  δεν έχει καθόλου προσαρμοστικότητα και αυτονομία. Κατά κάποιο τρόπο, οι φτωχότεροι πληθυσμοί διάγουν ήδη τον καθημερινό τους βίο μέσα στην αστάθεια και έλλειψη πόρων. Όσο για τους πλουσιότερους και την ανώτερη μεσαία τάξη, διαθέτουν κεφάλαιο που τους επιτρέπει να επιβραδύνουν τις αρνητικές επιπτώσεις της κατάρρευσης (αλλά μέχρι πότε;). 

Ποια η σημασία των ταξικών σχέσεων στο πλαίσιο αυτής της κατάρρευσης;

Pablo Servigne: Στο βιβλίο που συνυπογράφω, δείχνουμε ότι ένας μεγάλος παράγοντας καταρρεύσεων είναι οι κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες. Για την ακρίβεια, όσο περισσότερες ταξικές ανισότητες σε μια κοινωνία, τόσο πιθανότερο να καταρρεύσει γρήγορα και οριστικά.

Renaud Duterme: Αυτό συνδέεται και με την προηγούμενη ερώτηση. Εάν ορισμένα μέρη του κόσμου θεωρούνται ότι όντως ήδη έχουν καταρρεύσει, άλλα μέρη λουφάζουν υπό τον ήλιο μιας σχετικής ευημερίας, σίγουρα προσωρινής, ακόμη και μιας απρεπούς πολυτέλειας. Πιστεύω ωστόσο ότι ένα από τα χαρακτηριστικά μιας κατάρρευσης είναι η προοδευτική ιδιωτικοποίηση όλων των πραγμάτων που είναι δυνατόν να ιδιωτικοποιηθούν, ξεκινώντας από τον χώρο. Έτσι, βλέπουμε να αυξάνονται τείχη και περιφραγμένες κοινότητες στις πέντε ηπείρους ως σύμπτωμα αυτής της κατάρρευσης. Με άλλα λόγια, δεν έχει σημασία αν όλα πάνε στραβά, αρκεί να τοποθετούνται έξωθεν κεκλεισμένων θυρών… Δεν χρειάζεται να πούμε πως αν δεν αλλάξει κάτι, τα επόμενα χρόνια ολοένα και θα περιορίζεται ο αριθμός των προνομιούχων ατόμων που πιθανότατα θα τους αποδίδεται και η μερίδα του λέοντος των ευθυνών για τις επερχόμενες καταστροφές…   

Σε παγκόσμια κλίμακα, νομίζω πως η κατάρρευση του βιομηχανικού πολιτισμού είναι αναπόφευκτη, αλλά τούτο δεν σημαίνει ότι το μόνο που απομένει είναι να περιμένουμε άπρακτοι. Έχουμε ένα είδος καθήκοντος το να αποφύγουμε να συμβεί δραματικά. Είναι όλα ζήτημα της μεταβατικής περιόδου. Γιατί, μετά την κατάρρευση, ακολουθεί η αναγέννηση.

Μπορούμε ακόμα να αποφύγουμε καταστάσεις κατάρρευσης;

Pablo Servigne: Όχι. Δεν είναι καταστάσεις. Ήδη καταρρέουν οι πληθυσμοί ψαριών, πτηνών και εντόμων. Ο οικονομικός τομέας επίσης κατέρρευσε αρκετές φορές μέσα σ’ έναν αιώνα και η επόμενή του κατάρρευση έχει αρχίσει να μας κοιτάζει κατάφατσα. Η Συρία, η Λιβύη, είναι οι χώρες που καταρρέουν. Σε παγκόσμια κλίμακα, νομίζω πως η κατάρρευση του βιομηχανικού πολιτισμού είναι αναπόφευκτη, αλλά τούτο δεν σημαίνει ότι το μόνο που απομένει είναι να περιμένουμε άπρακτοι. Έχουμε ένα είδος καθήκοντος το να αποφύγουμε να συμβεί δραματικά. Είναι όλα ζήτημα της μεταβατικής περιόδου. Γιατί, μετά την κατάρρευση, ακολουθεί η αναγέννηση. Οφείλουμε να προετοιμαστούμε γι’ αυτό τώρα! 

Renaud Duterme: Στην πραγματικότητα, μάλλον έχουμε φτάσει ήδη εκεί. Κατευθυνόμαστε σε μεγάλη αύξηση της μέσης παγκόσμιας θερμοκρασίας, προς  τα πιο σοβαρά οικονομικά κραχ μετά από εκείνα της περιόδου 2007-2008, και την αναζωπύρωση των εντάσεων ανάμεσα αλλά και μέσα στα έθνη. Επομένως, είναι σημαντικό αφενός να μην παραδοθούμε στην κατάσταση κοιτάζοντας πώς θα επωφεληθούμε από ό, τι μπορούμε, αφετέρου να στραφούμε σε άλλους τρόπους οργάνωσης, παραγωγής, κατανάλωσης και ζωής πιο αειφόρα στο εξής. Την ίδια στιγμή, και αυτό είναι θεμελιώδες, είναι επιτακτικό να συνδέσουμε ευθύνες και  προβλήματα ώστε να επιτύχουμε ένα μεγάλο επίπεδο συλλογικής κίνησης και τον συνδυασμό αγώνων και στόχων. Ο αγώνας για ισότητες θα μπορούσε, για παράδειγμα, να συγκεντρώσει πολυάριθμες δυνάμεις που αναμφίβολα θα επέτρεπαν την ανακούφιση των αρνητικών συνεπειών μιας κατάρρευσης. Οι μόνοι και νόμιμοι πιστωτές κοινωνικών, οικολογικών, οικονομικών, ιστορικών και δημοκρατικών χρεών είναι οι άνθρωποι.

Είμαστε καταδικασμένοι σε έναν ολοκληρωτικό πόλεμο στο κοντινό μέλλον;

Pablo Servigne: Ίσως. Υπάρχουν τρεις τρόποι μαζικής εξόντωσης: πόλεμοι, λιμοί και ασθένειες. Είναι αρκετά πιθανό να υπάρξουν ένοπλες συγκρούσεις στις περιφέρειές μας στο εγγύς μέλλον. Είμαι πολύ επιφυλακτικός σχετικά με την έκφραση «ολοκληρωτικός πόλεμος», γιατί αυτό απευθύνεται στην πολύ αόριστη έννοια της «ανθρώπινης φύσης», η οποία είναι πολύ ζοφερή σύμφωνα με τη φιλελεύθερη αντίληψη του κόσμου (με τη φιλοσοφική έννοια, από τον Χομπς και Λοκ). Εν ολίγοις, αυτή η αντίληψη σημαίνει ότι εάν το κράτος εξαφανιστεί, τα ανθρώπινα όντα θα πέσουν αμέσως σε απόλυτη βαρβαρότητα. Δεν νομίζω ότι αυτό έχει κάποια πραγματική βάση. Πρόκειται για φαντασίωση, μύθο. Το μαρτυρούν δεκάδες επιστημονικές, κοινωνιολογικές, ψυχολογικές, εθνολογικές μελέτες. Αλλά οι μύθοι πεθαίνουν σκληρά …

Renaud Duterme: Είναι μια ιδιαίτερα δημοφιλής ιδέα στο φαντασιακό της κολαψολογίας: το αντιλαμβανόμαστε βλέποντας τον αυξανόμενο αριθμό μετα-αποκαλυπτικών ταινιών και μυθιστορημάτων. Το Mad Max είναι το καλύτερο παράδειγμα. Κι όμως, θα ήταν αφελές εάν πιστεύαμε ότι η αναταραχή που σαρώνει και θα σαρώνει τον κόσμο μας, δεν φέρνει και ακραίες εντάσεις σε πολλές περιφέρειες. Ο πολιτισμικός απομονωτισμός νομίζω ότι στην πραγματικότητα αποτελεί ανησυχητικό σύμπτωμα αυτού που γνωρίζουμε ως κατάρρευση. Επιπλέον, τα πράγματα δεν παραμένουν σταθερά σε μια θέση και το επίπεδο κοινωνικής συνοχής θα κριθεί από την ικανότητά μας να προβλέψουμε αυτές τις αλλαγές με τρόπο ώστε να μετριάσουμε τις αρνητικές επιπτώσεις. Περισσότερη αυτονομία, επανα-τοπικοποίηση της οικονομίας, ανάκτηση των συνοικιών μας, αντιεπαγγελματοποίηση της πολιτικής και γεωργία χωρίς βενζίνη και αποκεντρωμένη, είναι μόνο μερικοί από τους δρόμους που πρέπει να ακολουθήσουμε, μεταμορφώνοντας την προοπτική της κατάρρευσης σε δυνατότητα να δούμε την άνοδο ενός άλλου τρόπου ζωής.

Ποιος ξέρει πώς να επιβιώσει δύο εβδομάδες χωρίς αυτοκίνητο, πιστωτική κάρτα, χωρίς αναπτήρα και σούπερ μάρκετ; Οι άνθρωποι γνώριζαν πώς να το κάνουν αυτό για εκατομμύρια χρόνια. Αλλά πια το έχουμε ξεχάσει.

Γιατί οι βιομηχανικές χώρες είναι πιο ευάλωτες σε αυτήν την κατάρρευση;

Pablo Servigne: Επειδή, απλά, είναι οι πιο αποσυνδεδεμένες από το σύστημα της γης, από το έδαφος, τα δέντρα, τα ζωντανά πλάσματα, το κλίμα. Ποιος ξέρει πώς να επιβιώσει δύο εβδομάδες χωρίς αυτοκίνητο, πιστωτική κάρτα, χωρίς αναπτήρα και σούπερ μάρκετ; Οι άνθρωποι γνώριζαν πώς να το κάνουν αυτό για εκατομμύρια χρόνια. Αλλά πια το έχουμε ξεχάσει. Αυτό είναι που μας κάνει πολύ ευάλωτους. Δεν μπορούμε να επιβιώσουμε χωρίς την τεχνητή δομή που δημιουργήσαμε και ονομάζεται πολιτισμός, δομή παράδοξα πολύ ισχυρή, αλλά και πολύ εύθραυστη.

Renaud Duterme: Δεν θα έλεγα ότι είμαστε οι πιο απειλούμενοι, αλλά ότι οι κάτοικοι των χωρών αυτών είναι εκείνοι για τους οποίους η κατάρρευση κινδυνεύει να γίνει πιο δύσκολη, ιδιαίτερα επειδή ο τρόπος ζωής μας είναι πολύ πιο απεδαφοποιημένος από εκείνον πολλών κατοίκων του τρίτου κόσμου. Η κατανάλωσή μας, η διατροφή μας, τα χόμπι μας, η οργάνωση της περιοχής μας είναι τα πράγματα που έχουν αλλάξει τις τελευταίες δεκαετίες και έχουν εξαρτηθεί από την παροχή φθηνής βενζίνης. Αντίθετα, πολλοί Αφρικανοί αγρότες που καλλιεργούν τη γη τους έχουν πολύ μεγαλύτερη αυτονομία και ως εκ τούτου μεγαλύτερη ανθεκτικότητα, ακόμη και αν υπάρχει και εκεί μια υπολογίσιμη μεσαία τάξη που πλησιάσει τον τρόπο ζωής των πλούσιων χωρών. Η τραγωδία είναι ότι αυτή η αυτονομία και η ανθεκτικότητα καταστρέφονται όλο και περισσότερο από τις επιθέσεις των κυρίαρχων τάξεων (πολυεθνικές, χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, ιμπεριαλισμός) και από την άλλη πλευρά, ότι όσοι έχουν τα οικονομικά μέσα για να ακολουθήσουν και αυτοί τα επίπεδα κατανάλωσης των πλούσιων χωρών το κάνουν χωρίς δισταγμό, πράγμα που αυξάνει την ευπάθεια τους στην κατάρρευση κοινωνικών και οικονομικών δομών.

Πού μπαίνει ο καπιταλισμός στο πεδίο μελέτης της κατάρρευσης του κόσμου; 

Pablo Servigne: Οφείλει να κατέχει σημαντική θέση στην ανάλυση των αιτιών και την προσέγγιση των μηχανισμών αυτής της κατάρρευσης. Δυστυχώς, η κολαψολογία είναι ακόμα στα γεννοφάσκια της και μας λείπει η πραγματική ανάλυση της σχέσης μεταξύ καπιταλισμού και κατάρρευσης. Έτσι, το βιβλίο του Renaud Duterme (“L’effondrement, de quoi est-il le nom?”)   είναι κατάλληλο για αυτό!

Renaud Duterme: Ο καπιταλισμός πρέπει να έχει κεντρική θέση στo πεδίο σπουδών κατάρρευσης. Κατά πρώτον, επειδή αφορά την αναζήτηση γρήγορου και βραχυπρόθεσμου κέρδους, που είναι η κύρια αιτία αυτής της κατάρρευσης, και κατά δεύτερον, επειδή η αναφερόμενη αναζήτηση θα είναι ακόμα σε θέση να εντατικοποιηθεί (ανήκοντας ολοένα και σε λιγότερα χέρια) μετά την κατάρρευση. Το πρόβλημα με αυτό το σύστημα είναι ότι έχει την ικανότητα να προσαρμόζεται δυσανάλογα και σε αντίθεση με άλλα συστήματα (φεουδαρχία, συγκεντρωτικός κομμουνισμός), ο καπιταλισμός εξελίσσει τον εαυτό του σε κάθε πτυχή της ζωής μας (κάτι που ο Πολάνι αποκαλεί «τη μεγάλη μεταμόρφωση»). Συνεπώς, η ανάδειξη της υπαιτιότητας του καπιταλισμού στην κατάρρευση δεν σημαίνει ότι υπάρχουν άλλες παγκόσμιες εναλλακτικές λύσεις βραχυπρόθεσμα ή μεσοπρόθεσμα. Λέγοντας το αυτό, λοιπόν, ας γίνει σαφές ότι στα βήματα επίτευξης ενός θετικότερου μέλλοντος, μετά την κατάρρευση, εμπλέκεται η αντικατάσταση πολλών τομέων που αφορούν το κέρδος, προκειμένου να τους επαναφέρουμε σε ένα «κοινόχρηστο» όραμα.

Τι θέση βλέπετε να έχει το κράτος σε αυτήν τη διαδικασία;

Pablo Servigne: Κρίσιμο ερώτημα. Αφενός το κράτος αποτελεί έναν υπερ-οργανισμό με δικό του σφυγμό (conatus, θα το έλεγε ο Spinoza), δεν θέλει να πεθάνει. Αφετέρου οι αρχαιολόγοι έχουν δείξει ότι το επίπεδο πολυπλοκότητάς του αυξάνεται (διοίκηση, στρατοί, γραφειοκρατία κ.λπ.), τα ενεργειακά κόστη επίσης αυξάνονται, γεγονός που καθιστά τις μακροδομές πιο ευάλωτες στο σημείο όπου η ενεργειακή μεταβολή βαδίζει μειούμενη (όπου η παραγωγή ενέργειας γίνεται πολύ ακριβή). Αυτός είναι ακριβώς ο λόγος τομής που, όταν μια πολύ άπληστη κοινωνία, όσον αφορά την ενέργεια, δυσκολεύεται να βρει φθηνή ενέργεια, προκαλούνται καταρρεύσεις κατά τη διάρκεια της ιστορίας. Με άλλα λόγια, μια κατάρρευση θα μπορούσε να ειδωθεί ως η γοργή απλοποίηση της κοινωνίας. Χωρίς τα ορυκτά καύσιμά του, το σύγχρονο κράτος είναι ήδη καταδικασμένο, όπως είναι οι μαζικές δημοκρατίες μας. Το ζήτημα της μετάβασης αφορά την επανεξέταση ενός πολιτικού συστήματος συμβατού με ένα πολύ αδύναμο και ανανεώσιμο (χαμηλής τεχνολογίας) ενεργειακό και τεχνικό σύστημα. Υπάρχει πολύς δρόμος να διανυθεί!

Renaud Duterme: Ασυνείδητα, για τους περισσότερους ανθρώπους η κατάρρευση αποτελεί σημάδι της αδυναμίας του κράτους να διαχειριστεί κοινά αγαθά (διανεμητικά δίκτυα, δημόσια υγεία, ασφάλεια, τάξη…). Πράγματι, δεν μπορούμε να βασιστούμε στις μεγάλες ιδιωτικές εταιρείες ώστε να διαχειριστούν την κατάσταση. Και αντίθετα, επιβάλλεται να είμαστε επιφυλακτικοί σε κάθε προσπάθεια του κράτους να αποκαταστήσει την εξουσία του με όλο και περισσότερα αυταρχικά μέτρα. Αρκεί να δούμε τον πολλαπλασιασμό των κρατών εξαίρεσης μετά τις επιθέσεις στο Παρίσι το 2015. Κατά τη γνώμη μου, δεδομένης της πολυπλοκότητας του κόσμου μας, το κράτος μου φαίνεται, παρ ‘όλα, ότι είναι ο καταλληλότερος παράγοντας για τη διαχείριση πολλών τομέων που ξεπερνούν τα τοπικά επίπεδα. Αλλά το ουσιαστικό ερώτημα είναι μάλλον τι περιμένουμε από το κράτος. Είναι σαφές ότι ο συγκεντρωτισμός, η επαγγελματικοποίηση της πολιτικής και η γραφειοκρατία αποτελούν εμπόδια που εμποδίζουν την εμφάνιση ενός νέου μοντέλου. Έτσι, η ανάκτηση της πολιτικής συμμετοχής, η τοποθέτηση αντιπάλων δυνάμεων, η εγκατάσταση μιας καλής δόσης άμεσης δημοκρατίας και η ομοσπονδοποίηση θα μπορούσαν στο καθεστώς της κατάρρευσης να σταθούν απέναντι στην εξαντλημένη δημοκρατία μας.

Ποιος ο ρόλος της τεχνολογίας στη μελέτη της κολαψολογίας; Είναι πια απίθανο να την αποφύγουμε χάρη στην τεχνολογική πρόοδο;

Renaud Duterme: Οι λάτρεις της τεχνολογίας ξεχνούν αρκετά πράγματα: πρώτον, το χρονικό διάστημα που χρειάζεται μέχρι μια νέα τεχνολογία να εμπεδωθεί αποτελεσματικά. Δεύτερον, τα έμμεσα προβλήματα που μπορεί να παρουσιάσει μια νέα τεχνολογία (ο άνθρακας αντικαθιστά το πετρέλαιο στην Ευρώπη, για παράδειγμα). Τέλος, και πολύ παραπέρα από το τεχνικό κομμάτι, πάνω απ ‘όλα τίθεται η προσβασιμότητα στην τεχνολογία αυτή που την καθιστά διαθέσιμη σ’ ένα ευρύτερο κοινό. Για παράδειγμα, η ιατρική πρόοδος πέτυχε την επιμήκυνση του προσδόκιμου ζωής έως και 80 χρόνια, πράγμα ωστόσο που δεν αφορά το περισσότερο από το ήμισυ του παγκόσμιου πληθυσμού καθώς δεν έχει πρόσβαση σε  αυτό το σύστημα υγείας. Γενικότερα οφείλουμε να εξετάσουμε την τεχνολογία και ανεξάρτητα από τις κοινωνικές συνθήκες μέσα από τις οποίες αναδύεται. Η μηχανοποίηση της εργασίας θα μας επέτρεπε να δουλεύουμε μόνο δύο ώρες την ημέρα, ενώ είμαστε πολύ μακριά από κάτι τέτοιο. Συνοψίζοντας, νοούμε την τεχνολογία ως αυτό που είναι, ως ένα μέσο για να γνωρίσουμε κάτι για τους άλλους, και όχι ως αυτοσκοπό.

Pablo Servigne: Η τεχνολογία και η ενέργεια πρέπει να διακρίνονται. Χωρίς ενέργεια, η τεχνολογία είναι ένα τίποτα. Σήμερα, παρά την εντυπωσιακή τεχνολογική πρόοδο, μόλις που έχουμε κατορθώσει την παραγωγή ενέργειας με αυξανόμενο ρυθμό. Έτσι, ο χρηματοπιστωτικός τομέας και σίγουρα το οικονομικό σύστημα θα συμπιεστούν σύντομα με κίνδυνο μετεξέλιξης σε πολιτική κατάρρευση, και ελπίζω όχι, σε κοινωνική κατάρρευση. Η τεχνολογική πρόοδος δεν θα καταφέρει τίποτα, τουλάχιστον στο βαθμό που και η τεχνολογία μπορεί να «λύσει» το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής ή να φέρει πίσω τα είδη που εξαφανίστηκαν. Ο μύθος της προόδου και της παντοδύναμης τεχνολογίας έχουν ριζώσει καλά στο κεφάλι μας, βάζοντας τεράστιο φρένο στη μετάβαση. Την εμποδίζουν να πάρει μπροστά. Το ζήτημα είναι σε μεγάλο βαθμό στη φαντασία μας…

Πηγή

εικόνα εξωφύλλου: Richie Diesterheft

Μετάφραση για το Ρομαντικό Πανεπιστήμιο Αθήνας