Πολέμησε η Ελισάβετ Β’ στη Ναυμαχία της Σαλαμίνας;

Κείμενο:
Παναγιώτης Βελτανισιάν, Γιάννης Χαιρετάκης

.

Στις 28 ή 29 Σεπτεμβρίου του 480 π.Χ. στο στενό πέρασμα ανάμεσα στη Σαλαμίνα και την Αττική λαμβάνει χώρα μία από τις σημαντικότερες ναυμαχίες στην παγκόσμια στρατιωτική ιστορία. Η νίκη των Ελλήνων στη Σαλαμίνα επιφέρει βαρύτατο πλήγμα στο γόητρο της Περσικής Αυτοκρατορίας και το νησί, η «θεία Σαλαμίς», γίνεται συνώνυμο της ελευθερίας. Η Ναυμαχία της Σαλαμίνας αποκτά έκτοτε δεσπόζουσα θέση στη συλλογική μνήμη των Ελλήνων και ήδη από τον 5^ο αι. π.Χ. η Αθήνα την χρησιμοποιεί ως το υπέρτατο σύμβολο πολιτιστικής υπεροχής των Ελλήνων έναντι των βαρβάρων. Το ίδιο αφήγημα, το οποίο θα βρει ως ανέλπιστο υποστηρικτή τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, με το πέρασμα των αιώνων θα μετατραπεί σε εκείνο των Χριστιανών έναντι των Αλλόθρησκων. Από τα τέλη, όμως, του 18^ου και κυρίως τον 19^ο αι. με τους Ναπολεόντειους πολέμους υπάρχουν διαφορετικές προσλήψεις της Ναυμαχίας και τα χαρακτηριστικά των αντιμαχόμενων σταδιακά αποβάλλουν τις όποιες θρησκευτικές προεκτάσεις. Οι Περσικοί πόλεμοι, μέσα από τη διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής ιστορίας αλλά και της τραγωδίας Πέρσες του Αισχύλου, θα επαναπροσδιορίσουν το αφήγημα του πολέμου εναντίον των βαρβάρων, όπου στη θέση των βαρβάρων μπορεί να τοποθετηθεί, πλέον, ο οποιοσδήποτε Άλλος.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει η πρόσληψη της Ναυμαχίας από τη Βρετανική Αυτοκρατορία, στο πλαίσιο της αποικιοκρατικής της δράσης. Ως επινίκιες θα δοθούν οι παραστάσεις των Περσών μετά την ήττα του Ναπολέοντα στη ναυμαχία του Νείλου, 1-3 Αυγούστου 1798, και μετά τις νίκες των Βρετανών εναντίον των Κινέζων στους πολέμους του Οπίου, 1839-1842, 1856-1860 (Hall 2007, 185).

Ο 20^ος αιώνας δίνει, επίσης, πολλές αφορμές για τη χρήση και αξιοποίηση του συμβολισμού της Ναυμαχίας. Η άνοδος του ναζισμού στη Γερμανία και ο πόλεμος που ξεσπά δεν αφήνει ανεπηρέαστο τον πνευματικό κόσμο που ζητά καταφύγιο για ακόμα μια φορά στη Ναυμαχία της Σαλαμίνας. O λογοτέχνης και δημοσιογράφος G. Orwell τον Σεπτέμβριο του 1942 σε αναμετάδοση στο BBC θα πει: «Γίνεται σαφές ότι η Μάχη της Βρετανίας (1940) κατατάσσεται σε σημασία δίπλα στη ναυμαχία του Τραφάλγκαρ (1805), τη ναυμαχία της Σαλαμίνας (480 π.Χ.), την ήττα της Ισπανικής Αρμάδας (1588) και άλλες μάχες του παρελθόντος, στις οποίες οι επιθετικές δυνάμεις ενός φαινομενικά ανίκητου μονάρχη ή δικτάτορα ηττήθηκαν, δημιουργώντας ένα σημείο καμπής στην ιστορία» (Bishop 2010).

Φορέας μνήμης ενός εκ των σπουδαιότερων ιστορικών γεγονότων της παγκόσμιας Ιστορίας, η Ναυμαχία της Σαλαμίνας, εδραιώνεται, λοιπόν, στην παγκόσμια συλλογική μνήμη. Η Ναυμαχία καθίσταται ορόσημο για τη διαμόρφωση της κοινής πολιτισμικής κληρονομιάς του Δυτικού Κόσμου και ως ένα παγκόσμιο γεγονός διδάσκεται και γίνεται κοινό κτήμα και των νεότερων γενεών, μέσα από  αφιερωματικές και αναμνηστικές εκδηλώσεις ακόμα και σε κράτη που βρίσκονται στην εσχατιά του κόσμου! Ενδεικτική είναι η περίπτωση έκδοσης συλλεκτικών νομισμάτων από δύο μέλη της Κοινοπολιτείας των Εθνών (παλαιότερα Βρετανική Κοινοπολιτεία) στον Ειρηνικό Ωκεανό, των Νήσων Cook το 2010 (Εικ. 1) και του κράτους Νiue το 2019 (Εικ. 2), τα οποία προέρχονται από το αρχείο του Π. Βελτανισιάν. Όπως είναι λογικό, δεσπόζει η κεφαλή της Βασίλισσας Ελισάβετ Β΄ του Ηνωμένου Βασιλείου, ως Αρχηγού της Κοινοπολιτείας. Εντυπωσιάζει όμως η προσαρμογή της κεφαλής της στον χάρτη της Ναυμαχίας, όπως αποτυπώνεται στο νόμισμα του κράτους Νiue.

Βιβλιογραφία

P. Bishop, Battle of Britain, London 2010

Hall, «Aeshylus’ Persians via the Ottoman Empire to Saddam Hussein», στο E. Bridges, E. Hall, P.J. Rhodes (επιμ.), Cultural Responses to the Persian Wars. Antiquity to the Third Millennium, Oxford 2007, 167-199.

.

.