Εμπροσθοφύλακας στην ηλεκτρονική μουσική και στη δημιουργία ηχοχώρων, ένας από τους μεγαλύτερους οραματιστές του πενταγράμμου τον 20ο αιώνα αλλά και αμφιλεγόμενος –για ορισμένους ήταν πολύ ελιτιστής και όχι τόσο μαχητής παρότι ήθελε να αλλάξει τον κόσμο με το έργο του, για άλλους πολύ μυστικιστής-, ο γερμανός συνθέτης Karlheinz Stockhausen μας άφησε χρόνους στα 79 του από ανακοπή καρδιάς, στις 5 Δεκεμβρίου 2007.
Ο Stockhausen συνέθεσε περισσότερα από 360 έργα μιας ευρείας γκάμας ειδών, ενώ το θεωρητικό του απαύγασμα καλύπτει 10 τόμους. Παρουσίασε τον εαυτό του ως παραλήπτη μηνυμάτων του πνευματικού δράματος που παίζεται στο σύμπαν. Μαζί με τον John Cage, είναι από τους ελάχιστους πρωτοποριακούς συνθέτες που έγιναν δημοφιλείς σε ένα ευρύτερο κοινό. Η εικόνα του συμπεριλήφθηκε στο εξώφυλλο του άλμπουμ που έβγαλαν οι Beatles το 1967, με τίτλο “Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band”. Οι John Lennon, Frank Zappa και David Bowie έχουν επηρεαστεί από τις εμπνεύσεις του, ενώ πολλοί σπόροι του φυτεύτηκαν στην τέκνο μουσική. Ουκ ολίγα είναι τα αξιομνημόνευτα έργα του. Πέρα από τη μουσική πρόταση παρακάτω, θα αρκεστούμε να αναφερθούμε στο “Licht”, έναν κύκλο από επτά όπερες –μία για κάθε ημέρα της εβδομάδας-, έργο πάνω στο οποίο δούλεψε από το 1977 έως το 2003 και έχει διάρκεια 29 ώρες.
Γεννημένος το 1928 στο Burg Mödrath, κοντά στην Κολωνία, ο Stockhausen έμεινε ορφανός στην εφηβεία του. Η μητέρα του «πέθανε από λευχαιμία» σε μια ψυχιατρική κλινική το 1941 όπου είχε νοσηλευτεί λόγω κατάθλιψης, ένας θάνατος που αργότερα αποδόθηκε στις ναζιστικές εκκαθαρίσεις των «αχρήστων» που επιβαρύνουν το κράτος. Ο πατέρας του ήταν δάσκαλος, είχε συμμετάσχει εθελοντικά στο στρατό και το 1945 σκοτώθηκε πριν από τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ο νεαρός Karlheinz ακολούθησε σπουδές στη μουσική και στη φιλοσοφία. Tη δεκαετία του 1950 κατάφερε να ξεχωρίσει με τη μουσική του ιδιοφυΐα, κάνοντας την Ευρώπη να παραμιλά. Στο ενεργητικό του μέτρησε δυο γάμους, δύο διαζύγια και έξι παιδιά από τα οποία τα τέσσερα έγιναν μουσικοί. Μια κόρη του, πιανίστρια, δήλωσε ότι δεν θα ξαναέπαιζε πιάνο με το όνομα Stockhausen μετά από περιστατικό με τις δηλώσεις του πατέρα της για την 11η Σεπτεμβρίου στις Η.Π.Α.
Πιο συγκεκριμένα, σε μια συνέντευξη Τύπου στις 16 Σεπτεμβρίου 2001 που αφορούσε ένα τετραήμερο φεστιβάλ παρουσίασης της δουλειάς του στο Αμβούργο, ο συνθέτης ρωτήθηκε πώς είδε τα γεγονότα με τις επιθέσεις στους Δίδυμους Πύργους στην Αμερική που έλαβαν χώρα μόλις πριν από μερικές ημέρες και πώς νιώθει ενσχέσει με την ιδέα της αρμονίας της ανθρωπότητας σε ένα από τα έργα του. Ο Stockhausen είπε μεταξύ άλλων ότι «αυτό που έγινε εκεί είναι το μεγαλύτερο έργο τέχνης όλων των εποχών (…) σε σύγκριση με αυτό ως συνθέτες είμαστε ένα τίποτα». Ξέσπασε μεγάλο σκάνδαλο, το φεστιβάλ ακυρώθηκε και στην Αμερική κηρύχτηκε persona non grata. Ο συνθέτης επανήλθε λέγοντας ότι το νόημα αυτού που έλεγε παρερμηνεύτηκε: «Στη συνέντευξη Τύπου, ρωτήθηκα εάν ο αρχάγγελος Μιχαήλ, η Εύα και ο Εωσφόρος είναι υπαρκτά ιστορικά πρόσωπα του παρελθόντος και απάντησα ότι υπάρχουν και τώρα, φέρνοντας για παράδειγμα τον Εωσφόρο στη Νέα Υόρκη. Στη δουλειά μου, ορίζω τον Εωσφόρο ως το κοσμικό πνεύμα της επανάστασης, της αναρχίας. Χρησιμοποιεί την ανώτερη ευφυΐα του για να καταστρέψει τη δημιουργία. Δεν γνωρίζει από αγάπη. Μετά από περισσότερες ερωτήσεις για την Αμερική, είπα ότι ένα τέτοιο σχέδιο φάνηκε σαν να είναι το σπουδαιότερο έργο τέχνης του Εωσφόρου. Φυσικά, έκανα λόγο για έργο τέχνης εννοώντας το έργο καταστροφής ως προσωποποίηση του Εωσφόρου. Με τα συμφραζόμενα των άλλων σχολίων μου αυτό ήταν ξεκάθαρο».
Με αφορμή τα 11 χρόνια από το θάνατό του, προσγειωνόμαστε σήμερα σ’ ένα ηχοτοπίο του Stockhausen που γράφτηκε το 1968 για έξι vocalists και έξι μικρόφωνα. Τονική και σειριακή σύνθεση το “Stimmung”, η διάρκειά του ξεπερνά τα 70 λεπτά, έχει χαρακτηριστεί η πρώτη μεγάλη δυτική σύνθεση που βασίζεται εξολοκλήρου στην παραγωγή φωνητικής αρμονίας, ένα μοναδικό είδος ρυθμικής πολυφωνίας. Η λέξη “Stimmung” έχει ποικίλα νοήματα, όπως «διάθεση» και «συν-τονισμός». Ένας μήνας περιπλανήσεων σε ερείπια στο Μεξικό αποτέλεσαν κατά τον Stockhausen πηγή έμπνευσης: βάλθηκε να επαναδημιουργήσει αυτόν τον «μαγικό χώρο». Έχει περιγράψει, επίσης, το χιόνι στις παγωμένες εκβολές στο Long Island Sound τον Φεβρουάριο του 1968 ως «το μόνο τοπίο που είδα πραγματικά κατά τη διάρκεια της σύνθεσης του κομματιού», μένοντας εκείνο το διάστημα στο Connecticut. Σχετικά με την τεχνική του, κάποιοι αναφέρουν ότι σκαρφίστηκε μέρος της ακούγοντας τον μικρό του γιο την ώρα που κοιμόταν να τονθορύζει στην κούνια του. /-/ Καλή ακρόαση:
