Η μαύρη ελπίδα και οι αγώνες για τη φυλή

Με αφορμή το κίνημα που έχει ξεσπάσει στις ΗΠΑ λόγω μιας ακόμα δολοφονίας έγχρωμου άνδρα από αστυνομικό, του George Floyd, θελήσαμε να πάμε λίγο πίσω στην αμερικανική ιστορία. Σίγουρα το ζήτημα της φυλής, της μετα-αποικιακής εμπειρίας και το βίωμα του μαύρου σώματος έχει υποστεί θεωρητικές επεξεργασίες εδώ και δύο αιώνες. Ζητήματα αλληλένδετα με την φυλή, την τάξη και το φύλο ανακύπτουν ξανά και ξανά στην αμερικανική και παγκόσμια ιστορία. Είναι κοινός τόπος ότι ο σημερινός ρατσισμός στις ΉΠΑ έχει ως βάση του την κοινωνική περιθωριοποίηση και δομική φτώχεια στην οποία καταδικάζεται το μεγαλύτερο κομμάτι του μαύρου πληθυσμού. Παρά τις διάφορες προσπάθειες που έγιναν κατά καιρούς για αναχαίτιση αυτού του φαινομένου μέσω προνοιακών πολιτικών, σε μια καπιταλιστική αγορά σαν των ΗΠΑ είχαν περιορισμένη αποτελεσματικότητα. Η κληρονομιά της δουλείας βαραίνει ακόμα τον μαύρο πληθυσμό, τόσο σε επίπεδο ρητορικής όσο και σε επίπεδο υλικής πραγματικότητας. Η κατάργηση της δουλείας δεν έφερε ίσα δικαιώματα και τα ίσα δικαιώματα μετά δεν εξάλειψαν τις ανισότητες ή τις δολοφονίες. Ο απελεύθερος δούλος ήταν απροετοίμαστος για την καπιταλιστική αγορά και για την ευελιξία που αυτή προϋποθέτει.

Σίγουρα από τότε πολλά έχουν αλλάξει, κάποια προς το καλύτερο. Εδώ όμως δεν θέλουμε να παραθέσουμε τόσο μια ανάλυση επ’ αυτών, καθώς αναλύσεις υπάρχουν ήδη πολλές και καλές.  Κυρίως θα δείξουμε πως αυτά τα ζητήματα έγιναν αντιληπτά από τον πρώιμο μαύρο πολιτικό λόγο στις ΗΠΑ. Το ενδιαφέρον είναι ότι ήδη από τότε, αν και η βασική πολιτική κατεύθυνση ήταν αυτή του “abolitionism”, της κατάργησης του θεσμού της δουλείας, ήταν από τότε κατανοητό ότι τα ζητήματα δεν περιορίζονται σε αυτόν: ζητήματα φύλου, εσωτερικών διαχωρισμών της μαύρης κοινότητας, κοινωνικού στιγματισμού και της ελευθερίας που δίνει ο μισθός έπαιζαν κομβικό ρόλο προς τη χειραφέτηση, και μάλιστα παραμένουν ακόμα επίκαιρα. Τα κείμενα αυτά μας δείχνουν ότι 200 χρόνια τώρα τα όποια θετικά βήματα έχουν γίνει από τον δικαιωματισμό είναι ακόμα λίγα σε σχέση με την αρχική ατζέντα ζητημάτων που είχαν τεθεί από την ίδια την έγχρωμη κοινότητα.

Το δεύτερο ενδιαφέρον στοιχείο στα κείμενα που παραθέτουμε είναι η θρησκευτική ρητορική που ηγεμονεύει στον δημόσιο πολιτικό λόγο των ΗΠΑ και ειδικά μέσα στην κοινότητα των δούλων ήδη από τον 19ο αιώνα. Τα κείμενα δείχνουν ότι αν και το πεδίο διαλόγου ορίζεται από θρησκευτικά και θεολογικά ρητορικά σχήματα ο πυρήνας τους είναι πολιτικός και κοσμικός. Σε αντίθεση με παλαιότερες “ριζοσπαστικές θεολογίες” της Ευρώπης, όπου η θρησκεία και ο επουράνιος κόσμος ως όραμα και υπόσχεση έπαιζαν τον ρόλο του επί ίσοις όροις μέτρου σύγκρισης των κοσμικών πολιτικών ζητημάτων, στις ΗΠΑ ο θρησκευτικός ριζοσπαστικός πολιτικός λόγος είναι στον πυρήνα του εκκοσμικευμένος, όπως ακριβώς αρμόζει σε μια ριζοσπαστική θεολογία. Η μαύρη θεολογία έχει απολέσει προ πολλού -πολύ πριν την ευρωπαϊκή- την ιδέα ενός παντοδύναμου σχεδίου πρόνοιας του Θεού. Αντιθέτως τα θρησκευτικά κείμενα γίνονταν αντιληπτά ως μια δεξαμενή ηθικών προτύπων νομιμοποίησης πολιτικών πράξεων, οι οποίες όμως ορίζονταν περισσότερο από τις πρακτικές πολιτικές ανάγκες και όχι από κάποια υπερβατική άκαμπτη θεολογία. Ο λόγος ήταν απλός: τα μαύρα σώματα ήξεραν πως η θετική έκβαση δεν είναι δεδομένη έχοντας βιώσει πολλές φορές το μαστίγιο. Η αισιοδοξία της θείας πρόνοιας ήταν πολυτέλεια του λευκού θεολογείν το οποίο μακάριο μέσα στην ιδιοκτησία θωρούσε τον ουράνιο κόσμο. Με όσα αγγελικά κοσμήματα και όσα άστρα και αν φορέσει η θεολογική γλώσσα, η φρίκη της ιδιοκτησίας -το αν το σώμα που σκέπτεται και πιστεύει μαστιγώνεται ή αναπαύεται μέσω των καρπών της εργασίας του άλλου- είναι εμφανής. Ακριβώς γιαυτό το λόγο η μαύρη θεολογία προσανατολίστηκε στην πράξη και όχι στην ενατένιση.

Αξίζει να σημειωθεί ότι ενώ ήδη σε αυτά τα πρώιμα κείμενα ζητήματα φυλής, τάξης, φύλου, δικαιωμάτων φαίνεται να κατέχουν καίρια θέση, η ιδιοκτησία δεν γίνεται αντικείμενο κριτικής. Αυτό μας δείχνει ότι για την κατανόηση τους αφενός χρειάζεται μια συγκεκριμένη ιστορική θεωρητική επεξεργασία, καθώς η έγγεια ιδιοκτησία ήταν στην Αμερική το όνειρο της ελευθερίας, της αυτάρκειας, και εν τέλει το μέσο της αναγνώρισης κάποιου ως ανθρώπου, ο λεγόμενος “νόμος των 40 εκταρίων και μιας αγελάδας” για να ζει κάποιος αξιοπρεπώς, πράγμα που οι δούλοι στερούνταν. Αφετέρου όμως αυτά τα κείμενα μας δείχνουν και τα όρια των τότε θεωρητικών προσλήψεων. Υπό αυτή την έννοια οι σημερινές εξεγέρσεις, και η κριτική τους στην ιδιοκτησία μέσω των απαλλοτριώσεων αποτελεί την συνέχεια αλλά και την βελτίωση αυτών των πολύ παλαιών αγώνων.

Έτσι παραθέτουμε εδώ δύο ιστορικές προσωπικότητες του μακρινού αμερικανικού παρελθόντος για τους αγώνες της φυλής, οι οποίοι με ιδιαίτερο τρόπο εξακολουθούν να είναι σήμερα ακόμα σχετικές. Η πρώτη είναι η Sojourner Truth, κατά κόσμον Isabella Baufree, γυναίκα, γεννημένη σκλάβα σε οικογένεια φλαμανδών εποίκων, θα βιαστεί, μεταπωληθεί και κακοποιηθεί εξακολουθητικά από οικογένειες λευκών ιδιοκτήτων. Θα προσφύγει στο δικαστήριο με σκοπό να κερδίσει τον κηδεμονία του γιου της ενάντια στον λευκό ιδιοκτήτη της, πράξη ανήκουστη για την εποχή. Θα κερδίσει τελικά όχι μόνο τον γιο της αλλά και την ελευθερία της και θα αλλάξει μόνη της το όνομα της, ενώ ώντας ελεύθερη θα αυτομορφωθεί σε δεινή ρήτορα. Ταυτόχρονα θα συνδεθεί με κύκλους ενεργών πολιτικά προτεσταντών μεθοδιστών που δραστηριοποιούνταν υπέρ των δικαιώματων των γυναικών και των έγχρωμων και θα παραμείνει ενεργή πολιτικά μέχρι το τέλος της ζωή της. Υπήρξε από τις πρώτες φεμινίστριες στις ΗΠΑ, μια εκκεντρική ίσως για τα σημερινά δεδομένα προσωπικότητα, η οποία συνέδεσε το ζήτημα της φυλής, του φύλου και του μισθού. Οι λέξεις της τα λένε όλα “οι μαύροι άνδρες μας φέρονται σαν τους ιδιοκτήτες”. Αξίζει να σημειωθεί ότι η Truth κέρδισε τις μάχες της σε ένα εξαιρετικά δυσμενές περιβάλλον, πολύ πριν τον αμερικανικό εμφύλιο. Ο εμφύλιος την βρίσκει ήδη απελεύθερη και να αγωνίζεται στο πλευρό των βόρειων.

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΠΡΩΤΗ

«Μπορείτε να γιουχάρετε όσο θέλετε
αλλά να ξέρετε πως ερχόμαστε

Η δεύτερη προσωπικότητα, ο πάστορας John Brown, λευκός, γεννημένος σε προτεσταντική οικογένεια με μεγάλη παράδοση στους αγώνες ενάντια στην δουλεία στις ΗΠΑ θα αφιερώσει όλη του τη ζωή και την περιουσία στην απελευθέρωση δούλων, ενώ υπήρξε ένας από τους αρχιτέκτονες του “underground railroad” του μυστικού δικτύου ράντζων και εκκλησιών τα οποία έκρυβαν παράνομα έγχρωμους σκλάβους και τους μετέφεραν στον Καναδά. Από το 1858-1859 θα εμπλακεί σε μια σειρά ένοπλων συγκρούσεων με ομάδες έγχρωμων και λευκών εθελοντών ενάντια σε δουλοκτήτες του Νότου. Η ένταση των συγκρούσεων αυτών, η δίκη του, η ευρεία αποδοχή του από την μαύρη κοινότητα, καθώς και η εκτέλεση του με την αναστάτωση που προκάλεσε, θα θέσουν την τελική ευθεία για το ξέσπασμα του αμερικανικού εμφυλίου, ο οποίος θα αρχίσει ενάμιση χρόνο μετά. Αξίζει να σημειωθεί ότι όπως είχε παραδεχτεί ο ίδιος, είχε παρακολουθήσει πολλές ομιλίες της Sojourner Truth και τον είχε γοητεύσει ο λόγος της.

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΔΕΥΤΕΡΗ

«Τα εγκλήματα αυτού του ένοχου τόπου
δεν θα λυτρωθούν παρά μόνο με αίμα»

Ας θυμόμαστε ότι σε αυτά τα κείμενα δεν βλέπουμε απλά ανθρώπους που πάλεψαν ενάντια στην εποχή τους. Βλέπουμε μια οργισμένη ελπίδα που απλώνει τα χέρια της μέχρι εδώ. Η παλαιά θρησκευτική υπόσχεση για αθανασία δεν είναι τίποτα άλλο από την προτροπή σε πράξη. Αθανασία σημαίνει να σχετίζεσαι με τον κόσμο πράττοντας, υπερβαίνοντας, και όσο η αναταραχή συνεχίζεται οι φωνές των πεθαμένων δεν είναι πεθαμένες φωνές.