Στην έννοια λαός περικλείονται πολλές επιμέρους διαστάσεις.
Ο λαός που στα όρια του έθνους – κράτους συγκροτεί ένα πολιτικό σώμα το οποίο μέσα από την εκλογική διαδικασία ορίζει την κυβέρνηση και την αντιπολίτευση. Ο λαός ως πλάσμα της ιστορίας του που διαμορφώνει ταυτόχρονα κοινούς στόχους και διαχωριστικές γραμμές. Ο λαός ως ολότητα η οποία τέμνεται από ταξικές διαιρέσεις και συγκρούσεις. Ο λαός, ήδη από τη Γαλλική Επανάσταση, ως πολυεθνική κοινότητα – ένα μωσαϊκό εθνικών, θρησκευτικών, πολιτισμικών παραδόσεων που σήμερα παροξύνονται και διαταράσσουν την ενότητά του.
Ο ελληνικός λαός δημιούργησε την Ελληνική Επανάσταση κατά της Οθωμανικής κυριαρχίας και ο λαός των αποκάτω το συγκλονιστικό έπος της Αντίστασης κατά της Γερμανικής Κατοχής. Και, παρότι δεν υπάρχει αδιατάραχτη συνέχεια στην ιστορία των Ελλήνων από την αρχαιότητα μέχρι τους νεώτερους χρόνους, τοπολογικά μιλώντας, εδώ γεννήθηκε η αρχαία πόλις με τη μορφή της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, που έθεσε το πρόβλημα της αυτοθέσμισης της κοινωνίας και το δικαίωμα του δήμου να ορίζει και να ανακαλεί τους νόμους : έδοξεν τη Βουλή και τω Δήμω.
Στη διάρκεια των μνημονιακών χρόνων οι λαϊκές τάξεις επανατοποθετήθηκαν σύμφωνα με τους κοινωνικούς τους προσδιορισμούς απέναντι στις πολιτικές που κυριάρχησαν στη (νεο)φιλελεύθερη Ευρωπαϊκή Ένωση και εκφράστηκαν στην Ελλάδα από το παλιό πολιτικό σύστημα και τις μνημονιακές κυβερνήσεις, οι οποίες εκπροσωπούν τις ευρωπαϊκές και εγχώριες ελίτ. Με αυτοκριτική της πρόσφατης ιστορίας τους και της συνηγορίας που εξέφρασαν στις ασκούμενες πολιτικές, μπορούμε να πούμε ότι οι λαϊκές τάξεις χειραφετήθηκαν κοινωνικά και αποδεσμεύτηκαν πολιτικά από το πελατειακό σύστημα, ανακτώντας την αξιοπρέπειά τους μέσα από τη συμμετοχή στους αντιμνημονιακούς αγώνες.
Οι λαϊκές τάξεις ανέλαβαν πρωτοβουλία. Σε πρώτη φάση εκφράστηκαν αδιαμεσολάβητα μέσα από εργατικούς αγώνες και δυναμικές εκδηλώσεις καταγγελίας των υπαίτιων κυβερνητικών παραγόντων και λοιπών πολιτικών, με απεργίες, τεράστιες διαδηλώσεις, καταλήψεις δημοσίων κτιρίων, πράξεις ανυπακοής και συγκρούσεις με τις δυνάμεις καταστολής. Αυτή η εξεγερτική διάθεση συμπυκνώθηκε στη μαζική παρουσία στις πλατείες – κυρίως στην πλατεία Συντάγματος. Το ΟΧΙ του δημοψηφίσματος επισφράγισε μια μεγάλη, αλλά αχρείαστη για τον ΣΥΡΙΖΑ, λαϊκή διαθεσιμότητα.
Ο ΣΥΡΙΖΑ και πάντως το άτυπο προεδρικό κέντρο και οι συμπλέουσες τάσεις και ομάδες είδαν το μεγάλο αυτό λαϊκό ρεύμα με τους παραμορφωτικούς φακούς του παλαιοκομματισμού, της ψηφοθηρίας, των μεγαλόστομων υποσχέσεων και της εκλογικής / κοινοβουλευτικής ρητορικής. Το είδαν ως χρυσή ευκαιρία αναρρίχησης στην κυβέρνηση σε μια χώρα που η απαλλαγή από τα μνημόνια και τον θανάσιμο εναγκαλισμό των αποκαλούμενων θεσμών χρειαζόταν μια πραγματική επανάσταση. Φυσικά με τις μορφές και τα όπλα της εποχής μας αλλά οπωσδήποτε με την ενεργή και αυτοπρόσωπη συμμετοχή των λαϊκών τάξεων τόσο στην εκπόνηση ενός σχεδίου ρήξης με το μνημονιακό καθεστώς όσο και στην ανοικοδόμηση της χώρας, είτε εντός της Ευρωζώνης, με ριζικά διαφορετικούς όρους, είτε εκτός, με εξασφάλιση βασικών προϋποθέσεων επιβίωσης και διεξόδου από την κρίση. Ο ΣΥΡΙΖΑ πραγματοποίησε ένα άλμα στο κενό της επικοινωνιακής ανευθυνότητας αμέσως μετά τις εκλογές του 2012 και το ποσοστό του 27%.
Πίσω όμως από αυτή την (προδιαγεγραμμένη) πορεία προς το τρίτο και τέταρτο μνημόνιο από την «πρώτη φορά Αριστερά», στη διάρκεια της οποίας περιθωριοποιήθηκαν όσοι και όσες έθεταν τα κακώς κείμενα, υπάρχει κάτι πολύ βαθύτερο και ουσιώδες. Όπως λέει ο Enzo Traverso «η αριστερά απευθύνεται σε ένα ριζικά νέο κόσμο με εργαλεία που κληρονόμησε από τον 20ο αιώνα… Τα νέα κινήματα όπως οι Podemos, ο ΣΥΡΙΖΑ, οι Αγανακτισμένοι, το Occupy Wall Street και το Nuit Debout, όχι μόνο αναδείχθηκαν σε ένα κόσμο χωρίς «ορίζοντα προσδοκίας» … και όχι μόνο δεν μπορούν να προβάλλουν τους εαυτούς τους στο μέλλον, αλλά είναι επίσης ορφανά : δεν μπορούν να εγγράψουν τους εαυτούς τους σε ένα ιστορικό συνεχές».
Χωρίς να πάψουμε να ελπίζουμε και να προσδοκούμε μια σοβαρή αναταραχή στη φαινομενική ακινησία της Ευρωπαϊκής Ένωσης από τους Podemos της Ισπανίας, τους εργατικούς της Μ. Βρετανίας, το Μπλόκο της Πορτογαλίας, την αριστερά της Γαλλίας και της Γερμανίας, πρέπει να δημιουργήσουμε αυτή την κοινωνική και πολιτική λαϊκή δύναμη που θα μπορέσει ν’ αλλάξει τον κόσμο. Πώς; Επαναστατώντας ενάντια στα ίδια μας τα νιάτα, όπως θα έλεγε ο Μίλαν Κούντερα.
*Η Ελένη Πορτάλιου είναι ομ. καθηγήτρια Αρχιτεκτονικής Σχολής ΕΜΠ και συμμετέχει στα κινήματα κατά της υφαρπαγής της δημόσιας περιουσίας, για το περιβάλλον και την πόλη.
