Οι πρώτοι Πόντιοι της Καλλιθέας εγκαταστάθηκαν εκεί στα τέλη της δεκαετίας του 1910. Πριν ακόμα από τη μεγάλη προσφυγιά του 1922. Κατοικούσαν μέσα στο κτίριο του Σκοπευτηρίου και αργότερα αναπτύχθηκε οικισμός τριγύρω του. Σύμφωνα με απογραφές του πληθυσμού το 1905 στην Καλλιθέα έμεναν περί τις 1.300 ψυχές ενώ το 1920 ο αριθμός είχε αυξηθεί με τους πρόσφυγες στους 4.200 κατοίκους. Μέχρι το 1925 και μετά τον μικρασιατικό όλεθρο θα αριθμούσε περί τους 25.000 κατοίκους.
Ο χρονικογράφος «ΕΣΠΕΡΟΣ» μάς μεταφέρει ακολούθως μια εικόνα της ζωής των Ποντίων το 1921, μια «γραφική σκηνή» όπως την ονομάζει, πριν από εκατό χρόνια στην Καλλιθέα.
ΓΡΑΦΙΚΗ ΣΚΗΝΗ
Φεβρουάριος 1921
Προχθές ευρέθηκα εις μία χαριτωμένη σκηνή. Επερίμενα το τραμ του Φαλήρου στο σταθμό της Καλλιθέας. Η Καλλιθέα, ίσως δεν γνωρίζετε, έχει διάφορες αποικίες. Μια εξ αυτών είναι και των Ποντίων προσφύγων, οι οποίοι έχουν από καιρού ήδη εγκατασταθεί στο κτίριο της Σκοποβολής. Δεν γνωρίζω πόσοι είναι αλλά όσοι και εάν είναι αντιπροσωπεύουν σχεδόν όλα τα επαγγέλματα και έτσι σιγά-σιγά κατόρθωσαν οι περισσότεροι εξ αυτών τουλάχιστον να εύρουν εργασία. Ο ένας ανοίγει πηγάδια, επάγγελμα περιζήτητο για την Καλλιθέα και τα Φάληρα, άλλοι είναι κτίσται, άλλοι εμβαλωματαί, άλλοι ράπται, κλπ. Αλλά μερικοί, οι κακόμοιροι, δεν έχουν κανένα επάγγελμα, διότι εις τον τόπο τους, εις την Τραπεζούντα, την Κερασούντα, την Καισαρεία και δεν ξέρω που αλλού, ήσαν μικροκτηματίες και απέχουν εκ του μικρού εισοδήματός τους. Λοιπόν τι να κάνουν; Έγιναν μικροπωλητές και έπιασαν με τα εμπορεύματά τους τον σταθμό. Το εμπόρευμά τους συνίσταται κυρίως από στραγάλια, καραμέλες, κουλούρια, αλλά και σπίρτα και τσιγάρα, καθώς και από φρούτα της εποχής. Τώρα εκείνα που επιπλέουν είναι τα πορτοκάλια και τα μανδαρίνια.
Εφευρετικοί όμως άνθρωποι οι συμπατριώται του Αγίου Βασιλείου, εσκέφθησαν ότι μπορούν να χρησιμοποιήσουν και τα παιδιά τους σε κάποια μικρή επιχείρηση. Το προχειρότερο ήτο τα κασέλια. Τους επήραν από ένα, το εγαρνίρισαν με βούρτσες, βουρτσάκια και μπογιές μαύρες, κίτρινες και κόκκινες και τους παρέταξαν αριστερόθεν της γραμμής. Σε κάθε στάση λοιπόν του τραμ, οι μεν γονείς φωνάζουν: -Κουλούρια, άλλος τα φρέσκα. Οι δε υιοί: -Ο λούστρος εδώ, έχω καλό βερνίκι. Κι έτσι ο σταθμός παίρνει μία ιδιαιτέρη κίνηση και ζωή εντελώς πόντια.
Λοιπόν προχθές η γραφικότης αυτή είχε διασαλευθεί από τις γοερές κραυγές ενός μικροσκοπικού Τραπεζούντιου ο οποίος παραπονιόταν προς τον πατέρα του, τον έμπορο των πορτοκαλιών και των μανδαρινιών. Πρέπει να σημειώσεις ότι ο αγαθός πατήρ, είναι ακριβώς όμοιος με τους Αγιο-Βασίληδες, όπως τουλάχιστον τους παριστάνουν οι χρωματιστές εικόνες που κυκλοφορούν κάθε Χριστούγεννα και Νέον Έτος. Η λευκή γενειάδα, ο κούκκος, η γούνα, όλα τέλος πάντων εν τάξει.
-Βρε τι έχεις πάλιν ουρά του Διαβόλου;
Ουρά του διαβόλου ήτο ο υιός του.
-Πάτερ, μ’ εκτύπησεν εκείνος.
Και έδειξε δια της χείρας του ένα συνομήλικόν του.
-Καλά σου έκαμεν, αφού δεν με υπακούεις και επιζητείς τη συναναστροφήν του.
Αλλά μετ’ όλίγον ο Άγιο-Βασίλης εξωργίσθη εναντίον του ξένου παιδιού.
-Βρε, αιμοβόρε, θα σταματήσεις επιτέλους να μου δημιουργείς καθημερινά ζιζάνια; Εις τι σοι έπταισεν ο παις μου, πες μου.
-Μου ύβρισε τα γονικά μου.
-Δικαίωμα δεν έχεις να θέσεις χείρα επί του υιού μου. Εκαταντήσατε σατράπαι. Χθες ακόμη, ήλθες δήθεν ν’ αγοράσεις εκ των καρπών μου και μου τους διεσκόρπισες εις τα πέντε άκρα δια του ποδός σου, ενώ δια της χειρός σου μου ήρπαξες πολλά εξ αυτών, ω αρπακτικόν όρνεον. Αλλά δεν πταίτε εσείς. Πταίω εγώ που δεν αναφέρομαι εις τας αρχάς. Θα υπάγω εις τον ενωματάρχην να παραπονεθώ και εν ανάγκη και εις αυτόν τον συνταγματάρχην.
Ο υιός του βλέπων ότι ο πατήρ του έλαβε την υπεράσπισήν του, αφού ήκουσε προσεκτικά τον πύρινο λόγο του Ποντίου μικροπωλητή άρχισε να τραγουδεί.
Άγιος-Βασίλης έρχεται
Από την Καισαρεία
Ο δυστυχής Πόντιος άφρισε από το κακό του, προπάντων διότι οι παριστάμενοι άρχισαν να γελούν εις βάρος του με αρκετή όμως διάκρισιν. Οφείλω να το ομολογήσω.
.
Ο ΕΣΠΕΡΟΣ
Εφημερίδα ΕΣΠΕΡΙΝΗ, 7.2.1921
Φωτογραφία εξωφύλλου:
Αναμνηστική φωτογραφία Ποντίων προσφύγων από την Καλλιθέα κατά την παραθέρισή τους στην Πεντέλη το καλοκαίρι του 1937. Οι οικογένειες συγκέντρωναν τα υπάρχοντά τους και τα μετέφεραν με φορτηγάκια τα οποία νοίκιαζαν στο τόπο όπου θα περνούσαν το καλοκαίρι τους. Από αριστερά η 5η κυρία με το μωρό στην αγκαλιά είναι η Όλγα Λαζαρίδου-Αλβανίδου με το πρώτο της παιδί τον Στάθη
[Επιτροπή Ποντιακών Μελετών]
.