Αν και η επίσημη ορθοδοξία στις μέρες μας μοιάζει με ένα κλειστό σύστημα σκέψης που έχει χάσει τη φαντασία του, εντοπίζονται μέσα της άπειρες ιστορικές στιγμές ανοιχτότητας στη λαϊκή έκφραση και την ανθρώπινη δημιουργικότητα. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι τα εκατοντάδες προσωνύμια που συνοδεύουν την Παναγία και φανερώνουν την ελευθερία οικειοποίησης του θείου προσώπου και προσαρμογής του στο ανθρώπινο δράμα. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και στο πεδίο της εικονογράφησης της Θεοτόκου. Ένεκα της ημέρας παρουσιάζουμε εφτά εικονογραφήσεις της Παναγίας που με τον δικό τους τρόπο η καθεμιά παρεκκλίνουν από την ακεραιότητα του αρχικού προτύπου.
.
1
Παναγία η Τριχερούσα
Η αυθεντική εικόνα προέρχεται από τη μονη του Αγίου Σάββα των Ιεροσολύμων. Στο κάτω αριστερό μέρος της εικόνας βρίσκεται ένα τρίτο χέρι, δηλαδή το κομμένο στη Δαμασκό χέρι του Ιωάννη Δαμασκηνού. Η εικόνα παρέμενε στη Σερβία για αρκετά χρόνια μέχρι τις αρχές του 15ου αιώνα, οπότε μεταφέρθηκε στο Άγιον Όρος για να μην πέσει στα χέρια των Τούρκων. Από τότε η εικόνα βρίσκεται στη Μονή Χιλανδαρίου.
,
2
Παναγία του Χάρου
Πρόκειται για εικόνα της Παναγίας που φυλάσσεται στον ομώνυμο ναό στους Λειψούς Δωδεκανήσων. Η Θεοτόκος παρουσιάζεται να κρατεί τον Χριστό, όχι ως βρέφος, αλλά εσταυρωμένο, εξ ου και η ονομασία “Χάρου – νεκρού”.
3
Παναγία η Γοργόνα
Η συγκεκριμένη εικόνα βρίσκεται σε εκκλησία επάνω σε παράκτιο βράχο στη Σκάλα Συκαμιάς Λέσβου. Η εικόνα, έργο άγνωστου ναΐφ ζωγράφου, παρουσιάζει την Παναγία σε όρθια στάση και με τα γνωστά ενδύματα. Όμως, από τη μέση και κάτω έχει σώμα γοργόνας, ενώ στο ένα της χέρι κρατεί πλοίο και στο άλλο φέρει τρίαινα. Είναι σαφές ότι ο ζωγράφος πάντρεψε τις λαϊκές παραδόσεις με τη θρησκευτική πίστη. Η εικόνα αυτή ενέπνευσε τον Στρατή Μυριβήλη να γράψει το ομώνυμο έργο, που ήταν και το τελευταίο του μυθιστόρημα.
4
Παναγία η Επτάσπαθη ή των εφτά θλίψεων
Αν και διεκδικείται από την ορθόδοξη παράδοση, η καταγωγή της συγκεκριμένης εικόνας έχει τις ρίζες της στον καθολικισμό. Το πρώτο προσκύνημα της μητέρας των εφτά θλίψεων καταγράφεται τον 12ο αιώνα στο βαυαρικό μοναστήρι του Schönau από το ρωμαιοκαθολικό τάγμα των Κιστερκιανών. Κάθε σπαθί συμβολίζει ένα επίπονο συμβάν από τη ζωή της Παναγίας με τελευταία την σταύρωση και την ταφή του υιού της. Επτάσπαθες Παναγίες εντοπίζονται και στη ρώσικη μονή του Αγίου Παντελεήμονα στο Άγιο όρος.
Στο ίδιο μοναστήρι εντοπίζονται και εικόνες της Παναγίας τοποθετημένης μπροστά από τον σταυρό καθώς ένα ξίφος τρυπά την καρδιά της. Το εικονογραφικό θέμα αποτελεί παραλλαγή εκείνου των εφτά σπαθιών, εστιασμένο στη στιγμή της σταύρωσης.
,
5
Παναγία η Γαλακτοτροφούσα
Ιδιαίτερα αγαπητή εικόνα από τις μητέρες που θηλάζουν. Η Παναγία εμφανίζεται να κρατεί τον Χριστό στα δεξιά της και να τον θηλάζει με το στήθος της ακάλυπτο. Ο αγιογράφος εμπνεύστηκε από το ευαγγελικό εδάφιο: «Μακαρία η κοιλία η βαστάσασά σε και μαστοί ους εθήλασας» (Λουκ. 11, 27), θέλοντας να προσδώσει έναν εντελώς γήινο και κοσμικό χαρακτήρα στη μητέρα Παναγία.
,
6
Παναγία η Ακαθή
Εξαιρετικά σπάνια απεικόνιση της Παναγίας με τον νεαρό Χριστό σε όρθια στάση (εξ ου και Ακαθή), ο οποίος φορεί επισκοπικό ένδυμα και μίτρα στην κεφαλή. Η μνήμη τής συγκεκριμένης Παναγίας εορτάζεται στη Χώρα της Σχοινούσας το Σάββατο μετά από την τελευταία Παρασκευή των Χαιρετισμών (Ακάθιστος Ύμνος). Η εικόνα κατά την παράδοση ήρθε από τη Σαντορίνη στη διάρκεια μιας περιοδείας κάποιας γυναίκας που είχε βρει εντοιχισμένη την εικόνα στο σπίτι της και την περιέφερε στα γύρω νησιά για προσκύνημα.
,
7
Παναγία η Χελιδονού
Η εκκλησία βρίσκεται στην ομώνυμη περιοχή της Κηφισιάς, όπου και το γνωστό ρέμα της Χελιδονούς. Το προσωνύμιο συνδέεται με αιτιολογικές παραδόσεις περί εμφανίσεων χελιδονιών στην σπηλαιώδη αυτήν εκκλησία. Οι περισσότερες από αυτές τις προφορικές παραδόσεις σχετίζονται με νεράϊδες, στοιχείο που συνδέει τον χώρο με τη λατρεία των Νυμφών κατά την αρχαιότητα.
