Ερρίκος Σλήμαν. Ένας άνθρωπος ανήσυχος και φιλέρευνος, Πάμπλουτος, κοσμοπολίτης, λάτρης του ωραίου, θαυμαστής του Ομήρου και παθιασμένος με την επιστήμη της αρχαιολογίας, ήταν αυτός που ανακάλυψε την Τροία και τις Μυκήνες. Επηρεασμένος από το γενικότερο κλίμα του περιηγητισμού, μα κυρίως εξαιτίας των αρχαιολογικών του αναζητήσεων, ο Σλήμαν έρχεται κι αυτός στη χώρα μας. Στα προσωπικά του ημερολόγια παρουσιάζει εικόνες της τοπικής κοινωνίας, περιστατικά που χαράχθηκαν στη μνήμη του, περιγραφές που σχετίζονται με τη γεωμορφολογία των τόπων καθώς και κοινωνικοπολιτικά σχόλια. Καταγράφει, επίσης, τοπωνυμικές θέσεις, αρχαιολογικούς χώρους και ποσοτικά πληθυσμιακά στοιχεία, χρήσιμα για τους σημερινούς ερευνητές. Οπωσδήποτε γίνονται ορατές και οι αμφιλεγόμενες αρχαιολογικές πρακτικές του.
Ενδεικτικά παρουσιάζονται παρακάτω αποσπάσματα από το καλοκαίρι του 1868 με τις εντυπώσεις του από την Κέρκυρα, την Ιθάκη, την Αθήνα και νησιά του Σαρωνικού. Στο μεγαλύτερο μέρος τηρήθηκε η γραφή του κειμένου όχι όμως και το πολυτονικό σύστημα ενώ διαφοροποιήθηκε ελαφρώς η διάταξη για λόγους ηλεκτρονικής ευαναγνωσίας. Οι σελίδες από τις οποίες μεταγράφονται τα αποσπάσματα και παρουσιάζονται για πρώτη φορά στο διαδίκτυο αντιστοιχούν στο 12ο ημερολόγιό του. Όλο το αρχείο του φυλάσσεται στην Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα. Ακολουθούν αποσπάσματα:
Κέρκυρα
Επεράσαμεν το χωρίον Γορίτσα και Σαρόκο, με πολύ καλά σπίτια. Οι δρόμοι είναι λιθόστρωτοι και καλοί. Σχεδόν πάντα τα καφενεία καθ’ οδόν φέρουν ηρωικά ονόματα: π.χ. Καφενείον το ηρωικόν Αρκάδιον κ.τ.λ. Εφθάσαμεν εις τον ποταμόν, όστις φαίνεται ότι ήτο ο ποταμός όπου έφθασεν ο Οδυσσεύς και όπου εδέχθη αυτόν η Ναυσικάα, διότι αυτός είναι ο μόνος ποταμός εις το βόρειον μέρος και φαίνεται ότι η νήσος της Καλύψου ήτο η Φθονώ, από την οποία ήλθε με βόρειον άνεμον. Επήγα πεζός εις το στόμιον του ποταμού. Τα χωράφια δεν είναι κεχωρισμένα εδώ υπό φρακτών ή περιφραγμάτων και το παν φαίνεται είναι ένας αδιαλείπτος κήπος ελαιοδένδρων μεγάλων και παχείων των οποίων οι κορμοί είναι πληρείς τρυπών. Οι αγροί είναι πεσπερμένοι υπό σιταρίου, σεκάλης, αραβοσίτου, βερικοκιών, καρυδιών και καστανιών.
Η φορεσία των χωρικών συνίσταται εις κυανά, πλατεία αραβικά βρακία με λευκόν υποκάμισον και κόκκκινον μαλλινόν σκιάδιον με ουρά από κυανάν μέταξαν. Αι δε γυναίκες φέρουν λευκά ρούχα επί την κεφαλήν, ενίοτε μόνον μαντίλια. Ο λαός εδώ είναι πολύ αμαθής και μόλις ένας από 100 γνωρίζει τα γράμματα.
Το πανόραμα είναι λαμπρόν επί την κοιλάδα περικυκλωμένην από τρεις πλευράς υπό μεγάλων ορέων και παρασταίνουσα έναν ελαιώνα με μεγαλοπρεπή κυπαρίσσια. Είναι εις την κοιλάδα μικρά λίμνη, κατά δεξιάν είναι μεγάλο λιβάδιον, το οποίον δια την μεγάλην υγρότητα τώρα μόνον αροτεύουν.
Σήμερον το εσπέρας ήμην εις το θέατρον. Το παραπέτασμα παρασταίνει τον Οδυσσέα καθήμενον με τον Αλκίνοο και την γυναίκα του και βλέποντες την άμιλλαν εις το ρίπτειν τον δίσκον.
Ήλθομεν εις το ρυάκιον (ποταμάκιον) Κρισσίδια βρύσιν, όπου κανένας επιχειρηματικός άνθρωπος έκτισεν μύλον. Έπιον από το νερόν το οποίον είναι δροσερόν και ψυχρόν. Ήθελον να βλέπω τον τόπον όπου η Ναυσικάα έπαιζε με τας υπηρέτριάς της με την σφαίραν και όπου εδέχθη τον Οδυσσέα.
Ο υπηρέτης μου ήτο ένας γέρων όστις συνοδεύων προ δύω χρόνων οδοιπόρους άγγλους εις την Ακαρνανίαν. Εκεί συνελήφθη μετ΄αυτών υπό ληστών και έπρεπε να πληρώσουν εις αυτούς λυτρόν 3000 λίρας.
Βαθύ Ιθάκης
,
Το χωρίον είναι πτωχότατον. Ουδέ γάλα, ουδέ ουδέν άλλο τι ευρίσκει τις εδώ. Και κρέας δεν πωλείται σήμερον διότι είναι σαρακοστή. Ο λαός είναι εδώ ευσεβέστατος ούτως ώστε σήμερον την Παρασκευήν δεν πωλείται ούδε κρέας, ούδε οψάριον, ούδε γάλα ή βούτυρον.
Οι Ιθακήσιοι είναι απλούστατοι και οικείοι. Ειλικρινείς και φιλικοί. η φθορά των ηθών δεν έφτασεν ακόμη εις αυτούς. Δια τούτο δεν γνωρίζουν την λέξη Σεις και καλούν έκαστος Συ.
Επήγα σήμερον με άλογον και οδηγόν πάλιν εις την Πόλιν. Η γλώσσα είναι εδώ πολύ διεφθαρμένη. π.χ. λέγουν: πεύκειν αντί πίπτειν. Θέρμαι αντί πυρετός.
Οι Ιθακήσιοι είναι ωραιότατος λαός τόσον κατά την μορφήν όσον καθ΄όσον αφορά τα ήθη. Φυλάττουν τας ημέρας της νηστείας με μεγάλη αυστηρότητα.
Πολλοί ήλθον να με ιδούν προ της αναχωρήσεώς μου: ο διδάσκαλος όστις μοι επρούφερε ν΄αλλάξωμεν τα ωρολόγια προς ανάμνησιν, ο μυλονάς Παναγίς Ασπροϊέρακας με το παράνομον Πίππος, ο ιατρός Γρίβας, ο πράκτωρ της Ελλ. Εταιρίας Πάνος Δενδρινός και ο Νικόλαος Αλεξιανός του Δμητρίου, όστις παρακαλή κατά πολλά να βοηθήσω αυτόν να μείνη υποπρόξενος της Ρωσσίας εν Ιθάκη ή ν΄απολάβη μικρόν μισθόν εις καιρόν ζωής.
Αθήνα
,
Η δυστυχία της Ελλάδος είναι ότι 1) πάντες εδώ θέλουν να γείνουν επιστήμωνες και κανένας δεν θέλει να καλλιεργή την γην 2) ότι δεν υπάρχει ουδέ επιχειρηματικόν πνεύμα ουδέ χρήματα 3) ότι ο λαός είναι ακατάστατος ως ανεμοδείκτης 4) ότι υπάρχει μεγάλη κατάχρησις και κακομεταχείρισις ούτως ώστε μόλις το ήμισυ των εισοδημάτων εισάγεται.
Επεσκέφθημεν τον Αρεοπάγον όπου κατεδικάσθησαν οι εγκληματίαι. Το πλείστον μέρος του βράχου εκρημνίσθη. Υπάρχει ακόμη η κλίμακα η κεχαραγμένη εις τον βράχον, ομοίως ο λίθος όπου ο εγκληματίας εκάθητο.
Επήγα έπειτα εις την Πνύγα, όπου πάντες οι ρήτορες της αρχαιότητος έκαμον τους λόγους των εις τον δήμον. Η πλατεία του βουνού ημπορεί να κατέχει 8.000 πρόσωπα.
Σήμερον είναι η εορτή της βασιλίσσης και όλην την ημέραν παίζει η μουσική εις την πλατείαν απέναντι των ανακτώρων και απόψε η πλατεία είναι γεμισμένη με κόσμον. Είναι φωτοχυσία απέναντι πάντων των παραθύρων. Ρίπτουν πυραύλους, κάμνουν πυροτεχνήματα και τ.λ.
Οι Έλληνες είναι χαρούμενος λαός είναι έξυπνοι και αγχίνοες και αντιπληρώνουν δια του φυσικού νοός των την έλλειψιν παιδείας και μαθήσεως.
Νησιά Σαρωνικού
Επήγαμεν εις λέμβον εις το Στενόν της Σαλαμίνος όπου ήτο η ναυμαχία μεταξύ των Ελλήνων και των Περσών. Επεράσαμεν την μικράν νήσον Ψητάλια εις την είσπλουν εις το Στενόν το οποίον έχει από 1 μέχρι 3 μίλια το πλάτος. Επεράσαμεν τον σκόπελον, κατά του οποίου εδιώχθησαν και συνετρίφθησαν τα περσικά πλοία υπό της τρικυμίας και εκαθήσαμεν επί του ιδίου λόφου όθεν Ξέρξης παρετήρησε την ναυμαχίαν. Εις την επάνοδον κατελύσαμεν εις το Χωρίον Αμπελάκι της Σαλαμίνος. Ευρήκαμεν εις το περιγιάλιον τα ερείπια μιας αρχαίας πόλεως. Δεν είχαμεν άλλο εργαλείον ειμή σκεπάρνην και δια τούτο δεν ηδυνήθημεν να σκάψωμεν.
Στο Αμπελάκι ήλπισα να εύρω πολλάς αρχαιότητας αλλά ένεκα των ας εζήτησαν υψηλών τιμών δεν επέτυχα ν’ αγοράσω νομίσματα. Επεβιβάσθην κατά τας 9 το βράδυ εις το ατμόπλοιον και ανεχωρήσαμεν κατά μεσονύκτιον.
Οι δανεισταί καταστρέφουν τους κτηματίας δίδοντες χρήματα εις 15 και 200/0. Κλαίω βλέπων την παρούσαν κατάστασιν των πραγμάτων εδώ, διότι η Ελλάς είναι η κούνια των επιστημών και τεχνών.
Επεβιβάσθην εχθές κατά τας 9 το βράδυ επί του ατμοπλοίου Ιονία και απεπλεύσαμεν κατά την μίαν μετά το μεσονύκτιον. Μεταξύ των επιβατών ήτο ο Γυμνασιάρχης της Σπάρτης Θεόδωρος Βουκίδης και ο διευθυντής των εν Ελλάδι δημοτικών σχολείων και λεξικογράφος Σκαρλάτος Δ. Βυζάντιος. Μοι είπον ότι αντί να λέγουν εδώ όμφακες έτι εισί λέγουν όσα δεν φθάνει η αλώπου τα κάμνει κρεμαστάρια.
Εσταματήσαμεν εν Ύδρα και έπειτα εν Πόρω ήτις συνίσταται εις μεγάλους βράχους γρανίτου και κατοικείται υπό αλβανίτων. Οι αλβανοί είναι σιωπηλοί και άσχημοι και όχι ζωηροί ως οι Έλληνες.
